Дунё жамоатчилиги Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови бўйича олиб борилаётган сайлов кампаниясини катта қизиқиш билан кузатмоқда. «Халқ сўзи» газетаси мухбирининг Ўзбекистон Республикаси Марказий сайлов комиссияси аъзоси, тарих фанлари доктори, профессор Темир Ширинов билан суҳбати ана шу жараён ҳақида бўлди.
— Ҳақиқатан ҳам, дунё ҳамжамияти нигоҳи кечаётган қизғин жараёнга қаратилган, — дейди Т. Ширинов. — Жорий йилги сайлов кампаниясини ёритиш учун жаҳоннинг 30 та мамлакати ахборот агентликлари журналистларини аккредитациядан ўтказдик. Бундан ташқари, 500 нафардан ортиқ халқаро ва хорижлик кузатувчилар сайловни кузатишда иштирок этиш истагини билдиришди. Улар МДҲ, Осиё, Африка, Европа ҳамда Американинг 40 мамлакати ҳуқуқшунос-олимлари, сиёсатшунослари, жамоат арбоблари, парламент ва сайлов органлари вакилларидир. Мамлакатимизга Шанхай ҳамкорлик ташкилоти, Бутунжаҳон сайлов органлари ассоциацияси, Ислом ҳамкорлик ташкилоти, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Ижроқўми сингари халқаро ташкилотлардан кузатувчилар миссиялари юборилди. 1999 йилдан бери биринчи марта ЕХҲТ Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюросининг узоқ ва қисқа муддатли кузатувчиларидан иборат тўлақонли миссияси сайловни кузатади.
— Сайловнинг умумэътироф этилган халқаро стандартларга мослиги унинг демократия, ҳаққонийлик ва адолатлилик тамойиллари асосида ўтказилишини таъминлайди. Ўзбекистон сайлов тизимини шакллантиришда бу жиҳатлар қандай ўрин тутади?
— Бундан 24 йил муқаддам Ўзбекистон Республикаси Конституциясида халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган қоидалари устунлиги принципи белгилаб қўйилган. Бу ёш давлатимизнинг халқаро ҳамжамиятга интеграциялашувининг қонуний асоси бўлди. Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг БМТ, ЕХҲТ, МДҲ, ШҲТ, ИҲТ ва бошқа нуфузли халқаро ҳамда давлатлараро ташкилотлар аъзолари қаторидан муносиб ўрин эгаллади. Умуман, мамлакатимиз бугун юздан ортиқ ташкилотлар фаолиятида иштирок этиб, кўп томонлама ҳамкорлик борасида турли тузилмалар билан алоқаларни фаол ривожлантирмоқда.
Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримов томонидан 2010 йил ноябрь ойида илгари сурилган ҳамда парламент томонидан қабул қилинган Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси давлат ва жамият ҳаётини энг юқори демократик талаблар асосида янгилашнинг ўзига хос стратегияси бўлди.
— Маълумки, Концепцияда сайлов қонунчилигини ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилган. Унда белгилаб берилган вазифалар халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлашга қандай хизмат қилмоқда?
— Концепцияда миллий сайлов тизимини модернизация қилиш демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва очиқ фуқаролик жамиятини ривожлантиришнинг таркибий қисми сифатида алоҳида йўналиш этиб белгиланган. Шу ўринда жамият ва давлат ҳаётининг барча жабҳасини чуқур ҳамда ҳар томонлама ислоҳ қилиш ва тараққий топган демократик давлатларнинг тажрибасини ўрганишга устувор аҳамият қаратилганини таъкидлаш зарур. Чунончи, сўнгги олти йил давомида Концепцияда белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш мақсадида юртимизда ва хорижда 160 га яқин йирик халқаро тадбирлар, шу жумладан, 43 та халқаро анжуман, 33 та семинар, 81 давра суҳбати ўтказилди. Ушбу тадбирларга 700 нафардан зиёд халқаро эксперт жалб қилинди. Улар дунёнинг 47 мамлакати вакиллари бўлиб, 130 та нуфузли хорижий тадқиқот марказларида фаолият юритади. Бундан ташқари, юртимиздаги 20 та илмий-тадқиқот марказининг икки минг нафардан ортиқ вакиллари мазкур анжуманларда қатнашди.
Бу саъй-ҳаракатлар дунёнинг юздан зиёд етакчи илмий-тадқиқот ҳамда таълим муассасалари билан ўзаро манфаатли ва амалий ҳамкорлик алоқаларини мустаҳкамлаш имконини берди. Германия, Франция, Италия, Бельгия, Буюк Британия, Испания, АҚШ, Япония, Жанубий Корея, Ҳиндистон, Хитой, Исроил, Россия ҳамда Шарқий Европа ва Осиё—Тинч океани минтақаси мамлакатларининг ижтимоий-сиёсий ҳамда илмий марказлари шулар жумласидандир. Шунингдек, БМТ, ЕХҲТ, МДҲ, Миллий демократия институти (АҚШ), Германиянинг Ф.Эберт ва К.Аденауэр жамғармалари, Бутунжаҳон сайлов органлари ассоциацияси, Демократия ва сайловларни ташкил қилиш халқаро институти ҳамда бошқа халқаро ташкилотлар ва фондлар билан ҳам самарали ҳамкорлик олиб борилмоқда.
Бундай халқаро форум ҳамда амалий ҳамкорлик алоқалари натижалари «Давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари фаолиятининг очиқлиги тўғрисида», «Экологик назорат тўғрисида», «Ижтимоий шериклик тўғрисида», «Электрон ҳукумат тўғрисида», «Парламент назорати тўғрисида»ги каби муҳим қонунлар ҳамда 30 дан ортиқ бошқа ҳуқуқий ҳужжатларни ишлаб чиқишда ва қабул қилишда қўл келди.
Бевосита сайлов мавзуида 10 га яқин йирик халқаро анжуманлар, давра суҳбатлари ҳамда семинарлар ташкил этилди. Уларда АҚШ, Франция, Япония, Исроил, Германия, Жанубий Корея, Италия, Испания, Латвия, Греция, Туркия, Норвегия, Хитой ҳамда МДҲ мамлакатлари экспертлари иштирок этди.
Хорижий мамлакатларда сайловга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказиш амалиётини ўрганиш мақсадида сўнгги 5 йил давомида ўзбекистонлик экспертларнинг Франция, Испания, Польша, Дания, Буюк Британия, Корея Республикаси, Россия, Ҳиндистон сингари давлатларга йигирмадан зиёд сафарлари уюштирилди.
Дунёнинг етакчи давлатлари, хусусан, Буюк Британия, Германия, Швейцария, АҚШ, Бельгия, Нидерландия парламентлари вакилларининг мамлакатимизга ташрифлари ҳам сайлов қонунчилиги ва амалиётини ривожлантиришда муҳим ўрин тутди. Ушбу ташрифлар доирасида сайлов жараёнини такомиллаштириш масалалари бўйича брифинглар, давра суҳбатлари, анжуманлар ҳамда экспертлар мулоқоти ташкил этилди.
Шу ўринда Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институтининг ушбу йўналишдаги фаолиятини алоҳида қайд этиш жоиз. Институт томонидан тараққий этган демократик давлатлар илғор тажрибаларини ўрганиш мақсадида хорижий мамлакатлар сайловларини масофавий мониторинг қилиш амалиёти йўлга қўйилган. Унга мувофиқ, хорижий давлатларнинг сайловга оид материаллари умумлаштирилиб, таҳлил қилиб борилмоқда. Мазкур мониторинг натижалари миллий сайлов қонунчилиги ҳамда амалиётини такомиллаштириш жараёнида АҚШ, Буюк Британия, Туркия, Тожикистон, Россия, Қирғизистон, Беларусь, Озарбайжон, Қозоғистон, Австрия, Испания, Жанубий Корея ва бошқа мамлакатларнинг сайловга тайёргарлик кўриш ва уни ўтказишга доир энг илғор тажрибаларидан фойдаланиш имконини берди.
— Ўзбекистон Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотининг аъзоси ҳисобланади. Мамлакат сайлов тизимини такомиллаштиришда ЕХҲТ Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюроси билан ҳамкорлик алоқалари ҳақида тўхталиб ўцангиз.
— Сайловларнинг халқаро кузатувларини амалга оширишга ихтисослаштирилган энг нуфузли тузилмалардан бири — ЕХҲТ Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюроси билан тажриба ҳамда ахборот алмашиш сайлов қонунчилиги ва амалиётини такомиллаштиришнинг муҳим йўналиши ҳисобланади.
Марказий сайлов комиссияси, парламент палаталари, Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш мустақил институти вакиллари ЕХҲТ Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюроси миссиялари таркибида Арманистон, Молдова, Буюк Британия ҳамда бошқа мамлакатларда бўлиб ўтган сайловларни кузатди. Вакилларимиз кузатув доирасида қонунчиликни, хорижий давлатларда сайловга тайёргарлик кўриш ва ўтказишнинг ўзига хос хусусиятларини батафсил ўрганди.
Марказий сайлов комиссияси ҳамда ЕХҲТнинг «Ўзбекистон Республикаси сайлов амалиётини такомиллаштиришга кўмаклашиш» қўшма лойиҳаси доирасида Марказий сайлов комиссияси мутахассислари ЕХҲТ иштирокчи-мамлакатларининг сайлов жараёнининг очиқлиги ва ошкоралигини таъминлаш, сайлов амалиётини демократлаштириш, жумладан, сайловчиларнинг ягона электрон рўйхатини татбиқ қилиш соҳасидаги тажрибаси билан танишди.
ЕХҲТ Демократик институтлар ва инсон ҳуқуқлари бўйича бюроси миссиялари Ўзбекистонда 1999, 2004, 2009 ҳамда 2014 йилларда парламент сайловини, 2007, 2015- йилларда эса Президент сайловини кузатган. Бундай ҳамкорлик натижасида сайловнинг ҳуқуқий асослари изчил такомиллаштирилди, сайлов қонунчилигимизга умумэътироф этилган халқаро стандартлар тўлиқ имплементация қилинди.
— Мамлакат аъзо бўлган бошқа халқаро ташкилотлар доирасида сайлов қонунчилигини такомиллаштириш соҳасида ҳамкорлик қандай ривожланмоқда?
— Марказий сайлов комиссияси ва парламент аъзолари, тадқиқот марказлари мутахассислари Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги, Шанхай ҳамкорлик ташкилоти, Бутунжаҳон сайлов органлари миссиялари таркибида мунтазам иштирок этиб келади. Хусусан, улар Арманистон, Озарбайжон, Россия, Беларусь, Украина, Корея Республикаси, Тожикистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Литва, Молдова, Буюк Британия ҳамда бошқа мамлакатларда иш олиб боришди. Бундай кенг миқёсли ҳамкорлик алоқалари, пировардида сайлов қонунчилиги ва амалиётини изчил такомиллаштириш, бошқа давлатлар ҳамда тузилмаларнинг сайлов тизимини ривожлантириш соҳасида мамлакатимиз билан алоқаларни кенгайтиришга бўлган қизиқишининг ортишига олиб келди. Масалан, 2010 — 2016 йилларда Марказий сайлов комиссияси томонидан Латвия, Литва, Корея Республикаси марказий сайлов органлари билан ҳамкорлик тўғрисида меморандумлар имзоланди.
Ўзбекистон 2013 йилда дунёнинг 94 та мамлакати билан бирга Бутунжаҳон сайлов органлари ассоциациясини таъсис этиш ташаббускорларидан бўлди. Бу юртимизнинг халқаро сайлов ҳуқуқини ривожлантириш соҳасидаги муҳим ҳиссаси сифатида эътироф этилди. Мазкур тузилма айнан сайлов ҳуқуқи соҳасида халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлашни мақсад қилган. Бугунги кунда у дунёнинг 106 та мамлакати сайлов органлари саъй-ҳаракатларини бирлаштириб, давлатларда сайловларнинг демократия, ҳаққонийлик, очиқлик ва эркинлик сингари принсиплар асосида ўтказилишига хизмат қилаётган нуфузли ташкилотга айланди.
Ҳозирги вақтда Марказий сайлов комиссияси томонидан Бутунжаҳон сайлов органлари ассоциацияси ва ЕХҲТ кўмагида Ўзбекистонда сайловчиларнинг ягона электрон рўйхатини яратиш бўйича фаол иш олиб борилмоқда. Бу халқаро ҳуқуқ қоидаларини миллий сайлов қонунчилигига изчил имплементация қилиш, фуқаролар сайлов ҳуқуқи кафолатларини мустаҳкамлаш борасида навбатдаги муҳим қадам ҳисобланади.
Изоҳ (0)