Олий суд: Ўзбекистонда фуқароларнинг сайлов ҳуқуқлари ишончли ҳимояланган

Ўзбекистонда Президентлик сайловларига тайёргарлик кетаётган айни пайтда фуқаролар сайлов ҳуқуқларининг суд ҳимояси ҳақидаги тушунчаларга эга бўлиш муҳим аҳамият касб этади. Ушбу ҳуқуқларни амалга ошириш механизмлари ҳақида юридик фанлар доктори, Ўзбекистон Республикаси Олий суди раиси ёрдамчиси Азиз Мирзаев қуйидагиларни маълум қилди.

— Миллий сайлов қонунчилиги Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, сайлов тўғрисидаги қонунлар, шунингдек, бошқа қатор қонун ҳужжатларидан иборат. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси мамлакат сайлов қонунчилиги тизимининг асоси саналади. Унинг алоҳида боби сайлов тизимига бағишланган. 

«Фуқаролар сайлов ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига мувофиқ, Ўзбекистон Республикасининг фуқаролари жамият ва давлат ишларини бошқаришда бевосита ҳамда ўз вакиллари орқали иштирок этиш ҳуқуқига эга. Бу ҳуқуқ фуқароларнинг референдумларда, Ўзбекистон Республикаси Президенти сайловида ва ҳокимиятнинг вакиллик органлари сайловида қатнашиши орқали амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасининг 18 ёшга тўлган фуқаролари сайлаш ҳуқуқига эга. 

Сайловчилар қаерда бўлишларидан қатъи назар, қатор ҳуқуқлари кафолатланади. Референдумлар, Ўзбекистон Республикаси Президенти ва ҳокимиятнинг вакиллик органлари сайловларида бевосита қатнашиш ҳуқуқи, ўз хоҳиш-иродасини эркин билдириш ва яширин овоз бериш ҳуқуқи, сайловчилар рўйхатига киритилиш ҳуқуқи, сайловчилар рўйхатидаги хато ва ноаниқликлар тўғрисида сайлов комиссиясига арз қилиш ҳуқуқи, овозга қўйилган қарорлар, Ўзбекистон Республикаси Президентлиги ёки ҳокимиятнинг вакиллик органларига кўрсатилган номзодларни ёқлаб ёки уларга қарши ташвиқот юритиш ҳуқуқи ва бошқалар шулар жумласидандир.

— Фуқароларнинг бузилган сайлов ҳуқуқлари қандай тикланади?

— Ўзбекистон Республикасининг ҳар бир фуқаросига сайлов ҳуқуқлари суд йўли билан ҳимоя этилиши, сайлов комиссиялари, давлат органлари, мансабдор шахслар, жамоат бирлашмаларининг ғайриқонуний хатти-ҳаракатлари устидан судга шикоят қилиш имкониятлари кафолатланади.

Сайловни ўтказишнинг қонунда назарда тутилган қоидалари ҳамда тартибини бузувчи, сайловолди ташвиқоти олиб бориш ҳуқуқларини эркин равишда амалга оширишига зўравонлик, алдаш, таҳдид қилиш ёки бошқа йўл билан қаршилик кўрсатувчи шахслар, шунингдек сохта сайлов ҳужжатлари тузган, овозларни атайин нотўғри санаб чиққан, овоз бериш яширинлигини бузган ёки қонуннинг бошқача тарзда бузилишига йўл қўйган сайлов комиссиялари аъзолари, давлат ва жамоат органларининг мансабдор шахслари қонунда белгиланган тартибда жавобгар бўлади.

Номзодларнинг шаъни ва қадр-қимматига доғ туширадиган сохта маълумотларни эълон қилган ёки бошқа йўсинда тарқатган, сайлов комиссиялари аъзоларига нисбатан ҳақоратомуз муносабатга йўл қўйган шахслар ҳам жавобгарликка тортилади.

Овоз бериш кунига қадар қолган 5 кун ичида, шунингдек овоз бериш куни жамоат фикри сўровлари натижаларини, сайлов натижалари прогнозларини ва ўтказилаётган сайлов билан боғлиқ бошқа тадқиқотларни нашр этиш (эълон қилиш), шунингдек уларни умумий фойдаланишдаги ахборот-телекоммуникация тармоқларига (шу жумладан, Интернет тармоғига) жойлаштириш тақиқланади.

— Сайлов ҳуқуқи масалалари бўйича мурожаатлар қанча муддатда кўриб чиқилиши керак?

— Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик-процессуал кодексининг 272-моддасига кўра, сайлов комиссиясининг хатти-ҳаракатлари (қарорлари) устидан берилган шикоят суд томонидан шикоят берилган кундан эътиборан уч кундан кечиктирмай кўриб чиқилиши, агар сайловга олти кундан кам вақт қолган бўлса, дарҳол кўриб чиқилиши лозим.

Шикоят суд томонидан аризачи ва тегишли сайлов комиссияси вакили, шунингдек, прокурор, агар шикоят аризачига эмас, балки бошқа фуқарога дахлдор бўлса, ўша шахсни ҳам чақирган ҳолда кўриб чиқилади. Бу шахсларнинг келмаслиги ишни кўриб чиқишга тўсқинлик қилмайди. Суднинг ҳал қилув қарори чиқарилиши биланоқ дарҳол тегишли сайлов комиссиясига ва аризачига топширилади.

«Жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунида мурожаатларни кўриб чиқишнинг аниқ муддатлари ўрнатилган. Бундай қоидалар сайлов жараёнини тартибга соладиган бошқа қонун ҳужжатларида ҳам акс этган.

— Сайлов ҳуқуқлари бузилганлиги тўғрисидаги шикоятларни кўриб чиқиш учун нима асос бўлиши мумкин?

— Қонунда белгиланган тартибда жисмоний ёки юридик шахс томонидан берилган сайлов ҳуқуқи бузилиши ҳолатига оид ариза (шикоят) ваколатли орган ёки суд томонидан кўриб чиқиш учун асос бўлади.