O‘zbekistonda Prezidentlik saylovlariga tayyorgarlik ketayotgan ayni paytda fuqarolar saylov huquqlarining sud himoyasi haqidagi tushunchalarga ega bo‘lish muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu huquqlarni amalga oshirish mexanizmlari haqida yuridik fanlar doktori, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi raisi yordamchisi Aziz Mirzayev quyidagilarni ma’lum qildi.
— Milliy saylov qonunchiligi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, saylov to‘g‘risidagi qonunlar, shuningdek, boshqa qator qonun hujjatlaridan iborat. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mamlakat saylov qonunchiligi tizimining asosi sanaladi. Uning alohida bobi saylov tizimiga bag‘ishlangan.
“Fuqarolar saylov huquqlarining kafolatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o‘z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga ega. Bu huquq fuqarolarning referendumlarda, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida va hokimiyatning vakillik organlari saylovida qatnashishi orqali amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasining 18 yoshga to‘lgan fuqarolari saylash huquqiga ega.
Saylovchilar qayerda bo‘lishlaridan qat’i nazar, qator huquqlari kafolatlanadi. Referendumlar, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va hokimiyatning vakillik organlari saylovlarida bevosita qatnashish huquqi, o‘z xohish-irodasini erkin bildirish va yashirin ovoz berish huquqi, saylovchilar ro‘yxatiga kiritilish huquqi, saylovchilar ro‘yxatidagi xato va noaniqliklar to‘g‘risida saylov komissiyasiga arz qilish huquqi, ovozga qo‘yilgan qarorlar, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentligi yoki hokimiyatning vakillik organlariga ko‘rsatilgan nomzodlarni yoqlab yoki ularga qarshi tashviqot yuritish huquqi va boshqalar shular jumlasidandir.
— Fuqarolarning buzilgan saylov huquqlari qanday tiklanadi?
— O‘zbekiston Respublikasining har bir fuqarosiga saylov huquqlari sud yo‘li bilan himoya etilishi, saylov komissiyalari, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g‘ayriqonuniy xatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish imkoniyatlari kafolatlanadi.
Saylovni o‘tkazishning qonunda nazarda tutilgan qoidalari hamda tartibini buzuvchi, saylovoldi tashviqoti olib borish huquqlarini erkin ravishda amalga oshirishiga zo‘ravonlik, aldash, tahdid qilish yoki boshqa yo‘l bilan qarshilik ko‘rsatuvchi shaxslar, shuningdek soxta saylov hujjatlari tuzgan, ovozlarni atayin noto‘g‘ri sanab chiqqan, ovoz berish yashirinligini buzgan yoki qonunning boshqacha tarzda buzilishiga yo‘l qo‘ygan saylov komissiyalari a’zolari, davlat va jamoat organlarining mansabdor shaxslari qonunda belgilangan tartibda javobgar bo‘ladi.
Nomzodlarning sha’ni va qadr-qimmatiga dog‘ tushiradigan soxta ma’lumotlarni e’lon qilgan yoki boshqa yo‘sinda tarqatgan, saylov komissiyalari a’zolariga nisbatan haqoratomuz munosabatga yo‘l qo‘ygan shaxslar ham javobgarlikka tortiladi.
Ovoz berish kuniga qadar qolgan 5 kun ichida, shuningdek ovoz berish kuni jamoat fikri so‘rovlari natijalarini, saylov natijalari prognozlarini va o‘tkazilayotgan saylov bilan bog‘liq boshqa tadqiqotlarni nashr etish (e’lon qilish), shuningdek ularni umumiy foydalanishdagi axborot-telekommunikatsiya tarmoqlariga (shu jumladan, Internet tarmog‘iga) joylashtirish taqiqlanadi.
— Saylov huquqi masalalari bo‘yicha murojaatlar qancha muddatda ko‘rib chiqilishi kerak?
— O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik-protsessual kodeksining 272-moddasiga ko‘ra, saylov komissiyasining xatti-harakatlari (qarorlari) ustidan berilgan shikoyat sud tomonidan shikoyat berilgan kundan e’tiboran uch kundan kechiktirmay ko‘rib chiqilishi, agar saylovga olti kundan kam vaqt qolgan bo‘lsa, darhol ko‘rib chiqilishi lozim.
Shikoyat sud tomonidan arizachi va tegishli saylov komissiyasi vakili, shuningdek, prokuror, agar shikoyat arizachiga emas, balki boshqa fuqaroga daxldor bo‘lsa, o‘sha shaxsni ham chaqirgan holda ko‘rib chiqiladi. Bu shaxslarning kelmasligi ishni ko‘rib chiqishga to‘sqinlik qilmaydi. Sudning hal qiluv qarori chiqarilishi bilanoq darhol tegishli saylov komissiyasiga va arizachiga topshiriladi.
“Jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunida murojaatlarni ko‘rib chiqishning aniq muddatlari o‘rnatilgan. Bunday qoidalar saylov jarayonini tartibga soladigan boshqa qonun hujjatlarida ham aks etgan.
— Saylov huquqlari buzilganligi to‘g‘risidagi shikoyatlarni ko‘rib chiqish uchun nima asos bo‘lishi mumkin?
— Qonunda belgilangan tartibda jismoniy yoki yuridik shaxs tomonidan berilgan saylov huquqi buzilishi holatiga oid ariza (shikoyat) vakolatli organ yoki sud tomonidan ko‘rib chiqish uchun asos bo‘ladi.
Izoh (0)