Тошкент вилоятининг Чиноз туманидаги «Чиноз ҳалол чорва» ва «Чиноз Авто Хамкор» корхоналари таъсисчиси ҳисобланган Аҳмаджон Турсунбоев икки баробар қилиб қайтариш ваъдаси билан жуда катта миқдордаги омонат маблағларни олгани ва шу асосда кўплаб молиявий қонунбузарликлар содир этгани яқинда фош этилди. Ўзига хос молиявий пирамида яратган бу шахснинг қилмишлари шу кунларда кенг муҳокамага сабаб бўлмоқда. Шу муносабат билан «Дарё» молиявий пирамидалар ҳақида тушунча беришга ҳамда ундан ҳимояланиш йўлларига тўхталиб ўтишга қарор қилди.
90 йилларда «молиявий пирамида» тушунчаси Россия ҳамда бир қатор бошқа мамлакатларда гуркираб ривожланди, сўнг тиллардан қолиб кетди. Бу нарса унутилиб кетгандек туюлиши мумкин. Аммо мутахассисларнинг эътироф этишича, интернетнинг ривожланиши муносабати билан молиявий пирамида тузоғи янгича шаклларга кириб, янада ривожланмоқда. Аксинча, охирги йилларда қаллобликнинг бу тури илгаригидан кўра анча кенг тарқалмоқда.
«ХитёрБобёр.ru» сайти молиявий пирамидаларни фарқлаш ва уларнинг тузоғига тушиб қолмаслик борасида ўз маслаҳатларини берди.
Электрон манзилимизга қандайдир лойиҳаларда иштирок этиш, ишламай пул топиш таклифлари тинимсиз келади. Қидирув тизимида «қандай қилиб пул ишлаш мумкин» деб ёзсангиз, бу йўналишдаги ўн минглаб сайтлар ва таклифлар чиқиб келади. Оддий «вакансия» ва «иш»дан тортиб «капитални кўпайтириш дуоси» ва «Эзгу сеҳргар бойлик топишга кўмаклашади»гача бўлган таклифларни топиш мумкин.
Аммо, молия соҳаси экспертларининг таъкидлашича, бундай таклифларнинг деярли барчаси қаллобликдан бошқа нарса эмас. Жумладан, улар орасида молиявий пирамидалар кўп учрайди.
Молиявий пирамида нима?
Молиявий пирамида — даромад олишнинг шундай моделики, унда пул маблағлари пирамиданинг қуйидаги иштирокчиларидан юқоридагиларига бориб тегади. Яъни пирамиданинг юқорисидагилар пастдагилардан кўра кўпроқ пул олади.Молиявий пирамидалар кўпинча инвестицион жамғармалар ёки тижорий лойиҳалар ниқоби остида ҳаракат қилади ва «мижоз»дан олинган пуллар юқори даромад келтирувчи молиявий соҳаларга ёхуд аллақандай лойиҳаларга йўналтирилганини иддао қилади.
Молиявий пирамида моделининг ҳалигача мавжудлигига ягона сабаб — инсонларнинг очкўзлиги, тезроқ бойиш ва осон даромад олишга бўлган интилишидир.
Бу ҳолат бир хаёлий тажриба ёрдамида тасдиқланади: агар кўчада кетаётган одамга биров яқинлашиб, каттагина пул таклиф қилса, у бош тортмайди. Лекин ундан бойликка эришиш учун қийинчиликларга тўла йўлни босиб ўтиш сўралса, кўпчилик бундай йўлни танламайди.
Таълим-тарбия, халқ фолклори, оммавий маданият ҳам тез бойлик орттиришни нафақат оддий ҳолат, балки бахтга эришишнинг асосий йўлларидан бири сифатида намойиш этади. Айтайлик, эртак қаҳрамонлари маликага уйланиб ёки хазина топиб олиб бойиб кетади. Кино ва адабиёт ҳам бундан мустасно эмас.
Бошқа томондан, маданиятшуносларнинг уқтиришича, эртакларда ва китобларда қаҳрамон одатда бойлик учун ҳаракат қилмайди, балки қандайдир саргузаштларни бошидан ўтказади, одамларга яхшилик қилади, ўз устида ишлайди ва бунинг натижаларидан бири сифатида бойликка эришади. Шу боис одамларга ишламай пул топиш ғоясини сингдирувчи асосий омиллар булар эмас, деган фикрда ҳам жон бор.
Нима бўлганда ҳам, молиявий пирамиданинг ўзига хослигини аниқлаб олдик — у одамлардаги очкўзликдан маҳорат билан фойдаланади. Қизиқ томони, кўп ҳолларда айнан камбағал инсонлар қаллобларнинг ўлжасига айланади. Айримлар ҳатто тезроқ «инвестиция» киритиб, «улуш» олиш мақсадида қарз кўтаради.
Россияда ўтган асрнинг 90-йилларида гуркираб ривожланган молиявий пирамидалардан бири МММ эди. Ҳозир унинг методлари интернетга кўчиб ўтди.
Бундай пирамиданинг ишлаш принципи оддий — одамлардан икки баробар қилиб қайтариш шарти билан пул олинади. Биринчи бўлиб пул берганларга кейингилар ҳисобидан тўлов қилинади, шу тариқа, қаллоблик чархпалаги айланаверади. Аммо оддий математик ҳисоб-китоб пирамида иштирокчиларининг асосий қисми пулсиз қолишини кўрсатиб турибди. Албатта, биринчилар фойда қилиб қолиши мумкин. Лекин барча «мижоз»ларнинг тиккан пули тарозининг бир палласига қўйилса, иштирокчилар ютқизган бўлиб чиқади, пирамида асосчилари эса ҳар қандай ҳолда ҳам катта даромад олади.Молиявий пирамидаларни қандай фарқлаш мумкин?
Молиявий пирамидаларга хос беш асосий жиҳат:
1. Бошланишига мўмайгина маблағ тикишингиз зарурлиги айтилади;
2. Катта фоизлар ваъда қилинади, тикилган пул тезда қайтишига ишонтирилади;
3. Даромад кўриш учун сиздан танишларингизни жалб қилишингиз сўралади, улар ҳам ўз маблағларини тикиши лозим бўлади;
4. Лойиҳалар «ноу-хау» сифатида тақдим этилади. Уларда ностандарт, шубҳали иш методлари акс этади;
5. Лойиҳа офиси «супер омадли» ва «шиддат билан ўсаётган» бизнесга хос шароитга эга бўлмайди.
Ўйлаб кўринг, агар гап ростанам «ноу-хау» ҳақида кетаётган бўлса, лойиҳа муаллифлари кичкина офисда оддий одамлардан арзимаган пул тўплаб ўтирадими? Ҳақиқатан самара берадиган янгича бизнес лойиҳага албатта хусусий инвестор, мақсадли венчур жамғармаси қизиқиши тайин. Ҳеч бўлмаганда ғоя муаллифлари ОАЖ тузиб, акцияларини сотувга чиқариши мумкин. Хусусий инвесторлар ва жамғармалар лойиҳага пул тикмаётган экан, демак, бу шунчаки фирибгарлик.
Баъзан пирамида оддийроқ шаклда ҳам бўлиши мумкин — ҳеч қандай инновацион ғоялар илгари сурилмайди, мижозлардан шунчаки пул олиб келиб бериш талаб этилади, бу пуллар бир муддатдан сўнг икки-уч баробар бўлиб қайтиб келиши айтилади. Пул ниманинг ҳисобидан кўпайиши эса айтилмайди.
Агар ростан бойиб кетишни истасангиз, бу каби шубҳали ишларга бош суқмай, тўплаган пулингизни таълим олишга сарфланг ёки хусусий иш очинг. Пуллар энг камида бекорга кетмайди.
Молиявий пирамида ва тармоқли маркетинг — фарқи нимада?
Кўплар тармоқли маркетингни молиявий пирамида билан адаштиради. Бир қарашда, улар бир хил услубда ишлайдигандек.Тармоқли маркетинг — товарларни ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига етказишнинг қонуний йўли бўлиб, унда воситачи ҳалқалар мавжуд эмас. Бундай тармоқ иштирокчисининг даромади товар айланмасидан шаклланади.
Яъни, агар сиз таклиф қилган инсонлар ҳеч нарса харид қилмаслиги, шунчаки рўйхатдан ўтиши мумкин, ундан катта пул тикиш талаб қилинмайди, пул икки-уч баробар ўсиши ҳақида сўз бормайди. Рўйхатдан ўтиш нархи жуда арзон бўлади.
Шу билан бирга, молиявий пирамидалар тармоқли маркетинг лойиҳалари ниқоби остида ҳаракат қилишни ўрганмоқда.
Тармоқли маркетинг қиёфасига кириб олган молиявий пирамиданинг беш белгиси:
1. Аъзолик бадали жуда катта бўлади — юз доллардан 5 минг долларгача. Бу пул ҳисобидан «дистрибьютор»га ҳақ тўланади;
2. Бундай тармоқда товар ё бўлмайди, ёки у ташкилотдан ташқарида ҳеч қандай баҳога эга бўлмайди;
3. Пул ёки ҳужжат қабул қилинганини расман тасдиқлайдиган белгилар — муҳр, шартнома, чек йўқ;
4. Иштирокчига товар айланмасидан эмас, у жалб қилган аъзолар сонига қараб ҳақ тўланади;
5. Ташкилот ишида асосий урғу тез даромад топишга қаратилади, товар эса пирамидага ниқоб вазифасини ўтайди.
Хуллас, тармоқли маркетинг фирмалари доирасида бизнес қилиш ноқонуний ҳисобланмайди, шунингдек, бундай муассасалардан даромад кўриш мумкин. Лекин бунда эҳтиёткорлик талаб қилинади — агар фирма юқоридаги беш белгига эга бўлса, демак, аслида бу тармоқли маркетинг қиёфасига кириб олган молиявий пирамидадир.Омадли компания билан ҳамкорликни йўлга қўйганларга ҳавас қилса арзийди. Лекин адашиб қаллобларга пул бериб қўйганлар нима қилсин? Бу аҳволда қандай йўл тутиш керак?
Молиявий пирамида тузоғига тушиб қолганларга маслаҳатлар
Асосийси — саросимага тушманг. Юқоридаги белгилар асосида сиздан пул олган компания молиявий пирамида эканлигига ишонч ҳосил қилинг.Агар пулингизни қайтариб олиш ниятингиз бўлса, бу ишни амалга ошириш қийинлигига олдиндан кўникинг. Қўлингизда пул тўланганини тасдиқловчи ҳужжатлар бўлса, улар асосида дарҳол сизни мазкур саргузаштга тортган одамга мурожаат этинг. Ҳужжат бўлмаганда ҳам пулни қайтаришни талаб қилиб кўринг. Турли баҳоналар рўкач қилиниб, пул қайтарилмаса, ҳуқуқ-тартибот органларига мурожаат қилинг. Буни қаллобларга билдириб қўйинг — жавобгарлик олдидаги қўрқув туфайли улар пулни қайтариб бериши мумкин.
Барча ўқувчиларимизга молиявий омад тилаймиз. Ҳеч қачон бу каби шубҳали ишларда иштирок этманг.
Изоҳ (0)