Rus armiyasining keng ko‘lami bosqinidan so‘ng Ukraina o‘z ittifoqchilaridan misli ko‘rilmagan miqdorda yordam ola boshladi. G‘arb davlatlari Kiyevni qurol-yarog‘, moliyaviy grantlar va boshqa imtiyozlar orqali qo‘llab-quvvatladi. Gap umumiy raqamlar haqida ketganda Yevropa Ittifoqining ulushi kattaroq bo‘lsa-da, Qo‘shma Shtatlarning yordami harbiy-texnik aratkerga egaligi bilan ajralib turadi.
Bayden maʼmuriyati bosqinga qarshi kurashayotgan Ukrainani qo‘llab-quvvatlash uchun o‘nlab harbiy yordam paketi ajratdi. AQSH Kongressi ularni moliyalash uchun jami beshta qonun loyihasini ovozga qo‘ydi. Ularning eng so‘nggisi Qo‘shma Shtatlar qonunchilari tomonidan 2024-yil aprel oyida tasdiqlandi. Beshala qonunning umumiy qiymati 175 milliard dollarni tashkil etadi. Ular Ukraina uchun qurol-yarog‘ sotib olish, davlat va nodavlat institutlarini moliyalashtirish, qochqinlarga yordam ko‘rsatish kabi yo‘nalishlarga sarflandi.
2024-yil so‘ngida Oq uy AQSH byudjetidan mablag‘laridan tashqari, yana bir moliyaviy manba ajratdi. Kiyevga 20 milliard dollarlik kredit taqdim etildi. Biroq u Rossiyaning muzlatilgan aktivlari hisobidan qaytariladi.
Kiel Jahon iqtisodiyoti institutiga ko‘ra, yuqorida tilga olingan 175 milliard dollarning barchasi ham Ukrainaga to‘g‘ridan to‘g‘ri kelib tushmagan. Qurol-yarog‘ xaridi, gumanitar maqsadlar uchun 128 milliard dollar sarflangan. Qolgan mablag‘lar esa qochqinlarni qo‘llab-quvvatlash, urushga oid amaliyotlarni moliyalashtirish hamda mintaqa davlatlarini qo‘llab-quvvatlash uchun sarflangan.
Vashington Ukrainani keng spektordagi qurol-yarog‘lar bilan taʼminlagan. Ular orasida o‘qotar qurollar uchun patronlardan tortib, Patriot kabi qimmatbaho mudofaa tizimlari ham mavjud.
Ukraina armiyasi AQSH qurollaridan 1200 kilometrga cho‘zilgan frontning har bir uchastkasida, hatto jabha ortida foydalanadi. Shu bois Oq uyning harbiy yordamni to‘xtatish qarori ukrainaliklar uchun jiddiy oqibatlarga olib kelishi muqarrar. Boisi na mahalliy korxonalar, na YI AQSH ulushini kompensatsiya qila olmaydi. Qolaversa, amerikaliklarning baʼzi qurollariga o‘rinbosar mavjud emas.
Politico nashri Pentagon Ukrainaga mana shunday qurol-yarog‘larning bir qismini yetkazib berishni to‘xtatgani, boisi Vashington o‘z zaxiralari kamayib borayotganidan tashvishlanishi haqida yozdi. Ro‘yxatda Patriot zenit raketa tizimi uchun PAC-3 raketalari, HIMARS uchun GMLRS raketalari, AIM oilasiga mansub havo-havo raketalari hamda 155 mm kalibrli artilleriya snaryadlari kabilar bor.
Yuqorida sanalganlardan eng qimmatlisi PAC-3 raketalari bo‘lib, ularning yo‘qligi qolganlardan tezroq bilinadi. Boisi ukrainaliklar ulardan rus ballistik raketalarini tutib olishda foydalanadi. Hozir Kiyev ixtiyorida har biri 4-5 mln dollar turadigan mazkur raketalarga muqobil yo‘q.
Gap shundaki, Ukraina yirik shaharlar, xususan poytaxt Kiyev osmonini himoyalash uchun asosan Patriot tizimlariga suyanadi. Sababi ularda ballistik trayektoriya bo‘ylab parvoz qiladigan raketalarga qarshi boshqa vosita yo‘q. Sovetlardan qolgan S-300 tizimlari esa allaqachon safdan chiqarilgan yoxud raketalari tugagan. Germaniyaning IRIS-T, Fransiya va Italiyaning SAMP/T tizimlari esa yuqori samara ko‘rsatmaydi. Shu bois PAC-3 raketalari taʼminotining to‘xtatilishi tinch aholidan qurbonlar sonini keskin oshiradi.
HIMARS tizimi 2022-yilning o‘zidayoq jang maydonidagi vaziyatni keskin o‘zgartirdi. Yuqori aniqlikda zarba beruvchi qurol sharofati bilan ukrainaliklar rus armiyasining qo‘mondonlik shtablari, o‘q-dori omborlari, o‘quv lagerlari va boshqa qimmatbaho nishonlariga zarar yetkazdi. Natijada rossiyaliklar o‘z taktikasini o‘zgartirib, logistika zanjirlarini yoyishga va markazlashuvdan qochishga majbur bo‘ldi. HIMARS, ayniqsa, artilleriya duellarida yuqori natija ko‘rsatadi.
Ukrainaliklar mazkur tizimning asosan 80 km uzoqlikdagi nishonlarga zarba bera oladigan GMLRS raketalarini qo‘llaydi. Ularning har biri 150-200 ming dollar bo‘lib, 90 kg og‘irlikdagi jangovar kallak tashiydi. Yuqori mobillikka egaligi bois mazkur tizimni aniqlash oson emas. Ukraina keng ko‘lamli urush boshidan buyon yetkazib berilgan 40 ta tizimning atigi to‘rttasini yo‘qotgani buni tasdiqlaydi.
Biroq GMLRS raketalarisiz frontda HIMARS tizimlaridan foydalanish to‘xtaydi. Bu esa ukrainaliklarni qimmatbaho nishonlarga qarshi yuqori aniqlikdagi quroldan mahrum qiladi.
Rossiya quroli kuchlari o‘zining aviatsiya borasidagi ustunligidan foydalana olmayotganiga sabablardan biri Stinger kabi ko‘chma havo mudofaa tizimlaridir. Ixcham tizimlarni piyoda askar yelkasiga ortib yurishi mumkin. Ular dron, qanotli raketa, vertolyot hamda Su-25 kabi past balandlikda uchuvchi nishonlarni zararsizlantira oladi. Ukraina armiyasi hozirda ulardan asosan Shahedʼlarni ovlashda foydalanadi. Yaʼni ularning yo‘qligi nafaqat jabhada, balki front ortida ham o‘z so‘zini aytadi.
Rus armiyasi Shahed dronlaridan foydalanishni endi boshlagan vaqti ular past balandlikda sekin parvoz qilar, shu bois ularni hatto pulemyotlar bilan urib tushirish imkoni bor edi. Biroq turbovintli dvigatelni reaktiv dvigatelga almashtirish sharofati bilan ular balandroq va tezroq parvoz qila boshladi. Bu esa dronlarni quruqlikdan turib og‘ir pulemyotlar va zenit qurollari yordami bilan urib tushiradigan “Shahed ovchilari” ishini murakkablashtirdi.
Ukraina qo‘mondonligi shu bois ularni tutib olish uchun F-16 qiruvchilaridan foydalanishni yo‘lga qo‘ydi. Niderlandiya, Belgiya kabi davlatlarda yetkazib berilgan qiruvchilar bu uchun AIM-7 Sparrow raketalarini qo‘llar edi. Qo‘shma Shtatlar taʼminotni to‘xtatsa, Shahed dronlari yetkazadigan talafot ko‘lami yanada ortadi.
Ukrainadagi mojaro dronlar urushi bo‘lgani bilan, artilleriya favqulodda muhim ro‘l o‘ynaydi. Har ikki tomon yanada uzoqroq va aniqroq zarba beradigan zambaraklar ustida muttasil ishlamoqda.
Ukraina armiyasi postsovet makonida keng tarqalgan 152 mm kalibrli tizimlardan astalik bilan voz kechib, o‘z eʼtiborini NATO standartlariga qaratmoqda. Mahalliy ishlab chiqarilgan Bohdana o‘ziyurar gaubitsasi bunga misol bo‘la oladi. U yuk mashinasi shassisiga asoslangan ilg‘or tizim hisoblanadi.
Biroq snaryadlar taqchilligi har ikki tomon, jumladan ukrainaliklarga jiddiy muammo tug‘dirmoqda. Rossiya o‘z ehtiyojlarini Shimoliy Koreyaning misli ko‘rilmagan zaxiralari hisobiga qondirmoqda. Ukraina esa bu borada ittifoqchilariga qaram. Mahalliy sanoat yetari miqdorda snaryad bilan taʼminlay olmaydi.
Biroq intensiv urush Sovuq urush davridan buyon minimal darajada ushlab turilgan zaxiralarni ancha toliqtirdi. G‘arb o‘z omborlari bo‘shab qolishidan xavotirlanib, Ukrainaga kerak bo‘lganidan kamroq snaryad yubormoqda. Yangi ishlab chiqarish quvvatlari esa hali to‘la izga tushib olgani yo‘q.
Lekin 155 mm kalibrli snaryadlar Yevropa AQSHning o‘rnini bosa oladigan sanoqli yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Boisi ularni ishlab chiqarish havo mudofaa raketalaridan ko‘ra ancha sodda va arzon texnologik jarayon hisoblanadi. Biroq PAC-3 va GLMRS raketalarining yagona yetkazib beruvchisi Qo‘shma Shtatlar ekanini unutmaslik lozim.
AQSH yordamining to‘xtashi front qulab, Rossiya poytaxt Kiyevni bosib olishini anglatmaydi. Ukraina yevropalik hamkorlari, qolaversa ichki imkoniyatlari hisobiga kurashni davom ettiradi. Snaryadlar taqchilligini FVP-dronlar bilan kompensatsiya qiladi. Biroq Qo‘shma Shtatlardek qudratli ittifoqchining o‘yindan chiqishi uzoq muddatda o‘z taʼsirini o‘tkazmay qolmaydi. Ukraina armiyasi va jamiyatida Vashingtonga ishonch, shu bilan birga jangovar ruhiyat tushadi. Rus armiyasining quruqlikdagi yutuqlari yanada kengayadi. Eng achinarlisi, askarlar va tinch aholidan qurbonlar oshadi.
Biroq Vashington Ukrainaga yordamni to‘xtatgani haqida bir-biriga zid xabarlar tarqalmoqda. Oq uy rahbari Ukrainaga qurol-yarog‘ yetkazib berish davom etishini, biroq Qo‘shma Shtatlar “avval o‘zida yetarlicha zaxira bo‘lishiga ishonch hosil qilishi kerakligi”ni taʼkidladi.
Izoh (0)