Sun’iy intellekt algoritmlari yordamida olimlar Eski Ahd — nasroniy Injilining muqaddas matnining birinchi qismi — uch xil muallif tomonidan yaratilgan bo‘lishi mumkinligini aniqladi. Natijalar dastlabki beshta kitob Muso payg‘ambar tomonidan yozilgan degan an’anaviy qarashni shubha ostiga qo‘ydi. Bu PLOS One jurnalida e’lon qilingan tadqiqotda ko‘rsatildi.
Olimlar lingvistik atributsiya — gap tuzilishi, so‘z chastotasi va sintaktik qurilmalarni tahlil qilib, kamida uchta aniq farqlanadigan adabiy uslubni aniqladi. Bu Eski Ahdning jamoa bo‘lib, turli tarixiy davrlarda yaratilganidan dalolat beradi.
SI modeli tahlili shuni ko‘rsatdiki, mualliflar turli xil yozish uslublariga ega bo‘lib, ular qisman o‘zaro kesishgan. Bu ayniqsa takrorlanuvchi syujetlar, tavsiflardagi ziddiyatlar va hikoya ohangining o‘zgarishi fonida yaqqol ko‘zga tashlanadi.
Ko‘p mualliflik nazariyasi XVIII asrdan beri mavjud bo‘lsa-da, ilgari u faqat filologik va tarixiy-madaniy ma’lumotlarga asoslangan edi. Zamonaviy texnologiyalar birinchi marta miqdoriy, xolis tahlilni o‘tkazishga imkon berdi, bu esa Injil matnlari ustida jamoaviy ish olib borilgani haqidagi fikrlarni kuchaytirdi. Hatto bir kitobning o‘zida ham uslubiy farqlar aniqlangani, turli davrlarda ko‘plab tahririy o‘zgarishlar kiritilganini ko‘rsatadi.
Tarixchilarning fikriga ko‘ra, Eski Ahd ming yil davomida — taxminan miloddan avvalgi 1400-yildan IV asrgacha shakllangan. Bu vaqt ichida matnlar nafaqat yozib olingan, balki qayta-qayta tahrir qilingan, qayta yozilgan va qadimgi isroilliklarning ko‘chmanchi turmush tarzidan Bobil asirligi va surgundan qaytishgacha bo‘lgan o‘zgaruvchan tarixiy sharoitlarga moslashtirilgan. Aksariyat mualliflar va muharrirlarning ismlari noma’lumligicha qolmoqda, matnlarning o‘zi esa jamoaviy aqliy merosning mahsulidir.
Tadqiqot natijalari boshqa qadimiy hujjatlarni o‘rganish uchun ham yangi imkoniyatlar ochadi. Olimlarning fikriga ko‘ra, SIning shunga o‘xshash usullarini, masalan, Qumron qo‘lyozmalarining kelib chiqishi va muallifini aniqlash uchun qo‘llash mumkin. Bu, ayniqsa, an’anaviy yondashuvlar qadimiy matnlarning haqiqiyligi haqidagi savollarga javob berishda yetarli bo‘lmagan hollarda muhimdir.
Izoh (0)