Elektrotexnika qimmatlashadi: Kompaniyalar elektrotexnikani sertifikatlash bilan bog‘liq muammolardan shikoyat qildi

2024-yil fevral oyidan boshlab O‘zbekistonga import qilinadigan elektrotexnika mahsulotlarini sertifikatlash sohasida yangi qoidalar joriy etildi. Ushbu qoidalarga ko‘ra, texnikani O‘zbekiston hududida uning parametrlari sinovdan o‘tganligini tasdiqlovchi sertifikatsiz sotish mumkin emas.

Bir qarashda, o‘rinli tashabbus, ammo u katta muammolarga olib keldi: barcha tovarlar faqat Toshkentda, butun mamlakat bo‘ylab bitta laboratoriyada sinovdan o‘tkaziladi. Bu ta’minotchilar, do‘konlar, yakuniy iste’molchilar uchun yetkazib berishda kechikishlar, uzilishlar va boshqa noxush holatlarga olib keldi.

Xususan, bunday muammoga CA-Store (sobiq Credit Asia) maishiy texnika do‘konlari tarmog‘i duch keldi, bojxonada rasmiylashtirish bilan bog‘liq murakkabliklar tufayli yirik tovarlar partiyasi kechiktirildi: amaldagi qonunchilikka ko‘ra, mamlakatga kiritilgan, xorijiy valyutada to‘langan tovar 180 kun ichida rasmiylashtirilishi lozim. Aks holda tovar qiymatining 50 foizigacha miqdorda jarima solinadi.

Xulosasiz rasmiylashtirish mumkin bo‘lmagan tovarlar Yagona tekshiruv markazidagi ulkan navbatlar tufayli belgilangan muddatdan ko‘proq turib qoldi, Soliq qo‘mitasi CA-Store’ga da’vo arizasi bilan murojaat qilgan, belgilangan jarima miqdori 4.5 milliard so‘mdan ortiq summani tashkil etgan. Shuningdek, qo‘shimcha qilish kerakki, ular deyarli bir yil davomida bojxona tovarlarini rasmiylashtira olmaydilar

“Kompaniya o‘z huquqlarini himoya qilishga tayyorligini ma’lum qiladi va kechikishlar uning aybi bilan sodir bo‘lmaganini tushuntiradi”, deyiladi CA-Store xabarida.

Sud qarori, ehtimol, kompaniya foydasiga xizmat qilmaydi va Soliq qo‘mitasining talabini qondiradi, garchi CA-Store o‘zi istagan taqdirda ham, sertifikatlash bilan bog‘liq muammolar tufayli mahsulotni jismonan rasmiylashtira olmas edi.

Bundan tashqari, CA-Store Bojxona qo‘mitasi tomonidan ham jarimaga tortilgan. Mamlakat hududiga kelib tushgan tovar to‘liqsiz deklaratsiya muolajasi — shartli ND-40 asosida rasmiylashtirilgan. Uni 60 kun ichida ichki iste’mol uchun tovar ishlab chiqarish muolajasi — IM-40 ga o‘tkazish kerak. Muammo o‘sha-o‘sha, kompaniya tekshiruv markazidagi navbatlar tufayli belgilangan muddatda mahsulotni IM-40 sifatida qayta rasmiylashtira olmaydi.

Hozirgi tartib o‘zbekistonliklar uchun tovarlarning faqat qimmatlashishiga olib keladi: jarimalardan ko‘rilgan zararlar yakuniy summada hisobga olinadi. Bundan tashqari, kompaniyalar boshqa yo‘qotishlarga ham duch kelmoqda. Masalan, yil boshida CA-Store olib kelgan tovarlar partiyasining aksariyati konditsionerlardan iborat edi. Ekspertiza uchun navbatda turishganida, issiq yoz fasli o‘tgan, hozir tovar unchalik dolzarb emas.

Muammo sertifikatdan o‘tkazish va uni berish tizimining “monopollashtirilgani”da. Hozir ularni butun mamlakat bo‘ylab yagona UzTest amalga oshirayotgan bo‘lsa, ilgari Electro-Class Control, Euro Prof Test, Universaal Expert System va boshqa kompaniyalar ham shu yo‘nalishda faoliyat yuritgan, shu sababli ilgari sertifikatlar besh kun ichida taqdim etilgan. Endi esa UzTest’dan boshqa kompaniya bunday vakolatga ega emas.

Ammo agar shartli firma UzTest orqali o‘z tovarini o‘tkazishga muvaffaq bo‘lsa ham, ekspertiza natijalari yana bir ekspertizaga, Davlat standarti departamentiga beriladi, u 10 kun ichida natijalarni tasdiqlashi yoki tovarni yangi tekshiruvga qaytarishi kerak. Kechikishlar importchi kompaniyalarning navbatda turib qolishiga olib keladi, bu esa kutish muddatini yanada uzaytiradi.

UzTest kompaniyasi hukumat tomonidan elektrotexnik va elektromaishiy mahsulotlarning texnik reglamentlar va xalqaro standartlarga muvofiqligini baholash uchun “zamonaviy sinov laboratoriyasi va sertifikatlashtirish markazi” sifatida yaratilgan. Uni tashkil etish uchun 25 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ ajratilgan, keyingi moliyalashtirish manbalari haqida ma’lumot yo‘q.

“Sinovdan o‘tkazishning qimmatliligi bilan bog‘liq muammo saqlanib qolmoqda. Sinovlarni o‘tkazish narxi konditsionerlar uchun — 3.8 mln so‘m, muzlatkichlar uchun esa — 9.7 mln so‘mni tashkil etadi. Hatto tadbirkor bitta brendga tegishli maishiy texnikani import qilayotgan bo‘lsa ham, har bir tovar partiyasini qayta tekshirish lozim”, deydi CA-Store kompaniyasi direktori Timur Jangirov.

Butun boshli sertifikatlashtirish tizimi 37 millionlik mamlakat poytaxtidagi birgina markazda jamlangan. Bu iste’molchilar va biznesmenlar tomonidan norozilikning oshishiga olib keladi, bo‘lajak investorlarni cho‘chitadi, korrupsiya uchun omil yaratadi, halol raqobatni cheklaydi: mahalliy ishlab chiqaruvchilarning “mashhur” brend mahsulotlari bunday ko‘p bosqichli tekshiruvlardan o‘tmaydi, katta navbatlarda turmaydi.