Электротехника қимматлашади: Компаниялар электротехникани сертификатлаш билан боғлиқ муаммолардан шикоят қилди

2024 йил февраль ойидан бошлаб Ўзбекистонга импорт қилинадиган электротехника маҳсулотларини сертификатлаш соҳасида янги қоидалар жорий этилди. Ушбу қоидаларга кўра, техникани Ўзбекистон ҳудудида унинг параметрлари синовдан ўтганлигини тасдиқловчи сертификатсиз сотиш мумкин эмас.

Бир қарашда, ўринли ташаббус, аммо у катта муаммоларга олиб келди: барча товарлар фақат Тошкентда, бутун мамлакат бўйлаб битта лабораторияда синовдан ўтказилади. Бу таъминотчилар, дўконлар, якуний истеъмолчилар учун етказиб беришда кечикишлар, узилишлар ва бошқа нохуш ҳолатларга олиб келди.

Хусусан, бундай муаммога CA-Store (собиқ Cредит Асиа) маиший техника дўконлари тармоғи дуч келди, божхонада расмийлаштириш билан боғлиқ мураккабликлар туфайли йирик товарлар партияси кечиктирилди: амалдаги қонунчиликка кўра, мамлакатга киритилган, хорижий валютада тўланган товар 180 кун ичида расмийлаштирилиши лозим. Акс ҳолда товар қийматининг 50 фоизигача миқдорда жарима солинади.

Хулосасиз расмийлаштириш мумкин бўлмаган товарлар Ягона текширув марказидаги улкан навбатлар туфайли белгиланган муддатдан кўпроқ туриб қолди, Солиқ қўмитаси CA-Storeъга даъво аризаси билан мурожаат қилган, белгиланган жарима миқдори 4.5 миллиард сўмдан ортиқ суммани ташкил этган. Шунингдек, қўшимча қилиш керакки, улар деярли бир йил давомида божхона товарларини расмийлаштира олмайдилар

“Компания ўз ҳуқуқларини ҳимоя қилишга тайёрлигини маълум қилади ва кечикишлар унинг айби билан содир бўлмаганини тушунтиради”, дейилади CA-Store хабарида.

Суд қарори, эҳтимол, компания фойдасига хизмат қилмайди ва Солиқ қўмитасининг талабини қондиради, гарчи CA-Store ўзи истаган тақдирда ҳам, сертификатлаш билан боғлиқ муаммолар туфайли маҳсулотни жисмонан расмийлаштира олмас эди.

Бундан ташқари, CA-Store Божхона қўмитаси томонидан ҳам жаримага тортилган. Мамлакат ҳудудига келиб тушган товар тўлиқсиз декларация муолажаси — шартли НД-40 асосида расмийлаштирилган. Уни 60 кун ичида ички истеъмол учун товар ишлаб чиқариш муолажаси — ИМ-40 га ўтказиш керак. Муаммо ўша-ўша, компания текширув марказидаги навбатлар туфайли белгиланган муддатда маҳсулотни ИМ-40 сифатида қайта расмийлаштира олмайди.

Ҳозирги тартиб ўзбекистонликлар учун товарларнинг фақат қимматлашишига олиб келади: жарималардан кўрилган зарарлар якуний суммада ҳисобга олинади. Бундан ташқари, компаниялар бошқа йўқотишларга ҳам дуч келмоқда. Масалан, йил бошида CA-Store олиб келган товарлар партиясининг аксарияти кондиционерлардан иборат эди. Экспертиза учун навбатда туришганида, иссиқ ёз фасли ўтган, ҳозир товар унчалик долзарб эмас.

Муаммо сертификатдан ўтказиш ва уни бериш тизимининг “монополлаштирилгани”да. Ҳозир уларни бутун мамлакат бўйлаб ягона UzTest амалга ошираётган бўлса, илгари Элеcтро-Cласс Control, Euro Проф Тест, Универсаал Expert System ва бошқа компаниялар ҳам шу йўналишда фаолият юритган, шу сабабли илгари сертификатлар беш кун ичида тақдим этилган. Энди эса UzTestъдан бошқа компания бундай ваколатга эга эмас.

Аммо агар шартли фирма UzTest орқали ўз товарини ўтказишга муваффақ бўлса ҳам, экспертиза натижалари яна бир экспертизага, Давлат стандарти департаментига берилади, у 10 кун ичида натижаларни тасдиқлаши ёки товарни янги текширувга қайтариши керак. Кечикишлар импортчи компанияларнинг навбатда туриб қолишига олиб келади, бу эса кутиш муддатини янада узайтиради.

UzTest компанияси ҳукумат томонидан электротехник ва электромаиший маҳсулотларнинг техник регламентлар ва халқаро стандартларга мувофиқлигини баҳолаш учун “замонавий синов лабораторияси ва сертификатлаштириш маркази” сифатида яратилган. Уни ташкил этиш учун 25 миллиард сўмдан ортиқ маблағ ажратилган, кейинги молиялаштириш манбалари ҳақида маълумот йўқ.

“Синовдан ўтказишнинг қимматлилиги билан боғлиқ муаммо сақланиб қолмоқда. Синовларни ўтказиш нархи кондиционерлар учун — 3.8 млн сўм, музлаткичлар учун эса — 9.7 млн сўмни ташкил этади. Ҳатто тадбиркор битта брендга тегишли маиший техникани импорт қилаётган бўлса ҳам, ҳар бир товар партиясини қайта текшириш лозим”, дейди CA-Store компанияси директори Тимур Жангиров.

Бутун бошли сертификатлаштириш тизими 37 миллионлик мамлакат пойтахтидаги биргина марказда жамланган. Бу истеъмолчилар ва бизнесменлар томонидан норозиликнинг ошишига олиб келади, бўлажак инвесторларни чўчитади, коррупция учун омил яратади, ҳалол рақобатни чеклайди: маҳаллий ишлаб чиқарувчиларнинг “машҳур” бренд маҳсулотлари бундай кўп босқичли текширувлардан ўтмайди, катта навбатларда турмайди.