Keksa yoshli insonlarning tongda haddan tashqari erta uyg‘onib olishlariga eʼtibor berganmisiz? 50 yoshdan keyin bu holat kundan kunga kuchayib boradi. Bugun ushbu muammo sabablari va uning oldini olishga yordam beradigan original usul haqida gaplashamiz.
Inson yoshi ulg‘ayib borar ekan, tanamiz ichki tomondan ham, tashqi tomondan ham o‘zgaradi. Bu esa organizmning butun faoliyatiga, jumladan, qanday uxlashimizga ham taʼsir ko‘rsatadi.
Miya qarishni boshlaydi
Yosh o‘tib borgani sayin asab tizimi faoliyatida o‘zgarishlar kuzatiladi va uning sezgirlik darajasi pasayadi.
“Miya tashqi signallar, jumladan botayotgan quyosh nuri, ijtimoiy signallar va jismoniy faollikni avvalgidek yaxshi qabul qila olmaydi”, – deydi Kaliforniya universiteti Uyqu va sirkad fanlar markazi direktori, doktor Sayram Partasarati.
Aynan mana shu signallar inson miyasiga uning 24 soatlik sirkad siklining qayerida ekanligini aniqlashga yordam beradi. Oddiy misol – agar o‘smir miyasi kechki ovqat vaqtida hademay uxlash kerakligiga ishora qilib tursa, katta yoshli insonlarda ana shu bog‘liqlikka putur yetgan bo‘lishi mumkin. Vaqt signallarini yaxshi seza olmaslik katta yoshli insonlarning kun tartibidagi o‘zgarishlar va ularning vaqtga moslashishlari qiyin ekanligining asosiy sabablaridan biri hisoblanadi.
Yorug‘likka nisbatan taʼsirchanlik darajasi o‘zgaradi
Ko‘rish qobiliyatida bo‘ladigan o‘zgarishlar asab tizimi tomonidan qabul qilinadigan yorug‘lik stimulyasiyasining intensivligini pasaytirib yuboradi. Bu ham “sirkad soatlar” ishiga taʼsir ko‘rsatmasdan qolmaydi.
Bu holat ayniqsa, katarakta muammosidan aziyat chekuvchi keksalarda yaqqol seziladi: yog‘ug‘likning ko‘zga kamroq tushishi natijasida organizm melatonin (uyqu gormoni) ni ertaroq ishlab chiqaradi, buning natijasida odam juda tez charchab qoladi va uyquga moyillik sezadi.
Kutilmagan tavsiya
Partasaratining aytishicha, keksa yoshli insonlar kechroq uhlab, kechroq uyg‘onishni istasalar, barchasining aksini bajarishlari – kechki payt yorqin nur taratuvchi ekranlardan uzoqlashmasliklari, televizor ko‘rishlari, telefonda kitob o‘qishlari kerak.
Ulardan tarqalayotgan yorug‘lik miyaga hali beri melatoninga ehtiyoj yo‘qligi va organizm tetik holda turishi kerakligi haqida xabar beradi. Bundan tashqari, quyosh chiqqandan keyin xonadagi chiroqni yoqiq holatda qoldirish kerak. Ammo bu yerda meʼyorga amal qilish juda muhim. Yo‘qsa, sirkad ritmi uxlashga haddan tashqari kech yotish va ekranlarga bog‘lanib qolish hisobiga buziladi.
Shuningdek, kechki payt spirtli ichimliklar isteʼmol qilish ham mumkin emas: ichimlik qattiq uxlashga yordam bersa-da uyqu sifatiga salbiy taʼsir ko‘rsatadi. Jismoniy mashqlar esa aksincha, uyqu sifatini sezilarli darajada yaxshilaydi.
Izoh (0)