Кекса ёшли инсонларнинг тонгда ҳаддан ташқари эрта уйғониб олишларига эътибор берганмисиз? 50 ёшдан кейин бу ҳолат кундан кунга кучайиб боради. Бугун ушбу муаммо сабаблари ва унинг олдини олишга ёрдам берадиган оригинал усул ҳақида гаплашамиз.
Инсон ёши улғайиб борар экан, танамиз ички томондан ҳам, ташқи томондан ҳам ўзгаради. Бу эса организмнинг бутун фаолиятига, жумладан, қандай ухлашимизга ҳам таъсир кўрсатади.
Мия қаришни бошлайди
Ёш ўтиб боргани сайин асаб тизими фаолиятида ўзгаришлар кузатилади ва унинг сезгирлик даражаси пасаяди.
“Мия ташқи сигналлар, жумладан ботаётган қуёш нури, ижтимоий сигналлар ва жисмоний фаолликни аввалгидек яхши қабул қила олмайди”, – дейди Калифорния университети Уйқу ва циркад фанлар маркази директори, доктор Сайрам Партасарати.
Айнан мана шу сигналлар инсон миясига унинг 24 соатлик циркад циклининг қаерида эканлигини аниқлашга ёрдам беради. Оддий мисол – агар ўсмир мияси кечки овқат вақтида ҳадемай ухлаш кераклигига ишора қилиб турса, катта ёшли инсонларда ана шу боғлиқликка путур етган бўлиши мумкин. Вақт сигналларини яхши сеза олмаслик катта ёшли инсонларнинг кун тартибидаги ўзгаришлар ва уларнинг вақтга мослашишлари қийин эканлигининг асосий сабабларидан бири ҳисобланади.
Ёруғликка нисбатан таъсирчанлик даражаси ўзгаради
Кўриш қобилиятида бўладиган ўзгаришлар асаб тизими томонидан қабул қилинадиган ёруғлик стимулясиясининг интенсивлигини пасайтириб юборади. Бу ҳам “циркад соатлар” ишига таъсир кўрсатмасдан қолмайди.
Бу ҳолат айниқса, катаракта муаммосидан азият чекувчи кексаларда яққол сезилади: ёғуғликнинг кўзга камроқ тушиши натижасида организм мелатонин (уйқу гормони) ни эртароқ ишлаб чиқаради, бунинг натижасида одам жуда тез чарчаб қолади ва уйқуга мойиллик сезади.
Кутилмаган тавсия
Партасаратининг айтишича, кекса ёшли инсонлар кечроқ уҳлаб, кечроқ уйғонишни истасалар, барчасининг аксини бажаришлари – кечки пайт ёрқин нур таратувчи экранлардан узоқлашмасликлари, телевизор кўришлари, телефонда китоб ўқишлари керак.
Улардан тарқалаётган ёруғлик мияга ҳали бери мелатонинга эҳтиёж йўқлиги ва организм тетик ҳолда туриши кераклиги ҳақида хабар беради. Бундан ташқари, қуёш чиққандан кейин хонадаги чироқни ёқиқ ҳолатда қолдириш керак. Аммо бу ерда меъёрга амал қилиш жуда муҳим. Йўқса, циркад ритми ухлашга ҳаддан ташқари кеч ётиш ва экранларга боғланиб қолиш ҳисобига бузилади.
Шунингдек, кечки пайт спиртли ичимликлар истеъмол қилиш ҳам мумкин эмас: ичимлик қаттиқ ухлашга ёрдам берса-да уйқу сифатига салбий таъсир кўрсатади. Жисмоний машқлар эса аксинча, уйқу сифатини сезиларли даражада яхшилайди.
Изоҳ (0)