Egasini topgan o‘rmon, toshloqda ungan ko‘chatlar, tuproqni asrayotgan daraxtlar — 40 yillik o‘rmonchi Sobir Nosirmatov bilan suhbat
So‘nggi yillarda O‘zbekistonning Orolbo‘yi mintaqasida ekologik vaziyatni tiklash bo‘yicha xalqaro va milliy darajadagi ishlar amalga oshirildi. Xususan, o‘rmonzorlarni ko‘paytirish, yashillikni saqlash maqsadida 2024-yilga qadar daraxt kesishga moratoriy joriy etildi. Respublika o‘rmon fondi zaxiralari ko‘rsatkichini 90 million kub metrdan ortiqroqqa yetkazish, yiliga 200 million ko‘chat ekish va ko‘chatlarning umumiy sonini 1 milliarddan oshirish maqsad qilindi. Sohada jamoatchilik nazoratini kuchaytirish maqsadida daraxt, buta, o‘simliklarni qonunga xilof ravishda kesganlar haqida ma’lumot bergan fuqarolarga pul mablag‘lari to‘lanmoqda.
“Daryo” muxbiri Toshkent viloyati Bo‘stonliq tumanidagi “Burchmulla” davlat o‘rmon xo‘jaligida bo‘lib, atrof-muhit muhofazasi sohasini rivojlantirish uchun yaratilgan institutsional-huquqiy asos, o‘simlik dunyosining o‘sib rivojlanishi yaratilgan sharoitlar haqida o‘rmon xo‘jaligining “Sijjak” bo‘limi katta noziri Sobir Nosirmatov bilan suhbatlashdi.
O‘rmon xo‘jaligi hududi
Bizning “Burchmulla” davlat o‘rmon xo‘jaligimiz 374 ming gektarni tashkil qilib, Bo‘stonliq tumanidagi yagona o‘rmon xo‘jaligi hisoblanadi. Uning hududi Azotboshdan boshlanib, tomonlari Piskom tizmasi, Qozog‘iston va Qirg‘iziston mamlakatlari hamda Namangan viloyatining chegara hududlarigacha cho‘zilgan. Bizning bo‘lim o‘rmon xo‘jaligining “Sijjak” bo‘limining 4-aylanmasi — Qaynarsuv hisoblanadi. Bizning bo‘lim 15 ming gektarga yaqin hududni egallagan bo‘lib, asosan, ko‘chatzorlar barpo etish bilan shug‘ullanamiz.
Yaratilish tarixi
O‘rmonzorlar tashkil etilishi to‘g‘risida dastur ishlab chiqilishidan avval bu hududlarda deyarli hech nima yo‘q edi. Qarovsiz hamda toshloq hududlar bo‘lib, molboqarlar faqat chorvasining qornini to‘ydirish uchun kelib turishar edi. 2013-yil viloyat hokimi qarori bilan tuproq eroziyasining oldini olish va turli jarliklardan himoyalanish maqsadida ushbu o‘rmon xo‘jaligi barpo etildi. Shundan so‘ng biz bu yerlarni tekisladik, shag‘alli joylarga tuproq yotqizib, unumdorlikni oshirish va o‘sishini tezlashtirish maqsadida ko‘chatlarni ildizida tuprog‘i bilan keltirib ekdik. Hozirgi barcha ko‘chatlar 2013-yildan buyon ekib kelinayotgan ko‘chatlardir. O‘tgan 10 yil davomida 1 700 gektardan oshiqroq hududlarda yong‘oqzorlar, bodomzorlar, na’matak va shumtolzorlar paydo qilinmoqda.
O‘tgan 2022-yilda 260 gektar hududda yangi o‘rmonzorlar va yana 100 gektarga yaqin hududda ihota o‘rmonzorlari tashkil etildi. Yillar davomida sug‘orib ishlov berish natijasida hozirda 98-99 foizgacha o‘sish darajasi qayd qilindi. Bu yilgi rejamizga muvofiq tuproq unumdorligi past hududlarda tuproq eroziyasini oldini olish maqsadida turli maydonchalar ko‘rinishida o‘rmonzorlar tashkil etmoqchimiz.
Ilk yutuqlar
Chorbog‘ning yuqori qismidagi daraxtlar 2017-yilning kuz oyida 45 kun davomida ekilgan ilk nihollarimiz edi. Yo‘lning ikki sirti bo‘ylab 4 qator to‘liq qirq qarag‘ay daraxtining 24 mingta ko‘chati, boshqa qismlarda esa bodom, yong‘oq kabi mevali daraxtlar ekilgan. Hozirda bu daraxtlar bo‘y ko‘tarib, o‘z mevasini bera boshlagan. Ko‘z o‘ngimizda unib o‘sgan bu daraxtlar bizga o‘z farzandimizdek aziz bo‘lib qolgan.
“Yashil makon” dasturi
Bu hududda ish faoliyat yuritayotganimga 40 yildan oshiqroq muddat bo‘ldi. Oxirgi 5-6 yil uchida o‘rmon xo‘jaligiga e’tibor sezilarli darajada oshdi. Hozirda hammamiz axborot vositalari orqali kuzatyapmiz, Orolbo‘yida ancha o‘zgarishlar bor. Ayniqsa “Yashil makon” dasturiga asosan, aholi tomonidan ko‘chat ekilishi, har kim o‘zi ekkan ko‘chatni o‘zi parvarish qilishi juda ijobiy natija keltirdi. Avvallari ko‘chat ekilardi, keyinchalik qarovsiz qolib nobud bo‘lar, yana ekilar va yana shu holat takrorlanar edi.
Ko‘chat ham bir yosh boladek gap. Uni alohida parvarish qilib, mehr berib, e’tibor qaratsangizgina nobud bo‘lmasdan, to‘g‘ri, ravon o‘sadi. Barcha sa’y harakatlarning ijobiy natijasi o‘laroq yuqoridagi holatlar endilikda deyarli kuzatilmayapti. Biz ham “Yashil makon” dasturga asoslanib, hududlarni ishchilarga bo‘lib berganmiz. Hamma o‘zi ko‘chat ekib, o‘zi parvarish qilyapti. Fikrimcha, o‘rmon endi o‘z egasini topdi. Uni tilini tushunib, mehr berib, parvarish qila oladigan insonlarga topshirilgan bu o‘rmonzorlar yanada gullab yashnamoqda.
O‘rmonchi omi dehqonmi?
Ba’zilar o‘rmonda ishlaydiganlarni o‘qimagan, savodi yo‘q insonlar deb o‘ylashadi. Yo‘q, aksincha, bizda hamma o‘rmonchilar oliy ma’lumotli kadrlar, barchasi o‘rmonchilik fakultetini tamomlagan. Bu masalaga nafaqat bizda, balki boshqa shu kabi hududlarda ham juda katta e’tibor berilmoqda. Mening o‘zim ham 1982-yil Toshkent qishloq xo‘jaligi institutini tamomlaganman. Shundan buyon “Burchmulla” o‘rmon xo‘jaligida faoliyat yuritib kelaman.
O‘rmonzorlar nega kerak?
Avvallari bu hududlarda tuproq eroziyasi juda kuchli edi. Chunki chorva bosgan yerlar yemirilib borgan, yomg‘ir yoqqach ko‘plab jarliklar paydo bo‘lgan edi. Hozir ham ba’zi hududlarda yemirilish anchagina. Biz qo‘ldan kelgancha ko‘chat ekib, yemirilishlarning oldini olishga harakat qilyapmiz. Aks holda hozir bu hududlar to‘liq yemirilib ketib, jarliklardan iborat bo‘lar, keyinchalik umuman ishlatib bo‘lmaydigan holga kelib qolar edi. O‘rmonzorlar yaratilgach, bu holatlarning oldi olinmoqda.
So‘nggi o‘zgarishlar
O‘tgan yildan buyon daryo bo‘ylarida ham ko‘plab ko‘chatlar ekilib, ihota o‘rmonzorlari barpo etilmoqda. Bundan maqsad — daryo suvini toza saqlash va atrofini ko‘kalamzorlashtirishdir. Qolaversa, yaqinda yurtboshimiz turizmni rivojlantirish borasida ko‘plab topshiriqlar berdilar, shuning asosida ham keladigan mehmonlar uchun dam olishga moslangan chiroyli ko‘ngilochar hudud yaratmoqchimiz.
Tabiat bilan hamnafas
Hozirda avvalgiga nisbatan odamlar orasida ham daraxtlarga nisbatan qarashlar ancha yaxshi tomonga o‘zgargan. Avvallari daraxtlarni kesish, shartta sindirib taom pishirish uchun o‘choqqa tashlash holatlari ko‘p kuzatilar edi. Hozirda odamlarda tabiatga mehr berish tushunchasi paydo bo‘lgani meni juda quvontiradi. Endilikda, aksincha, kelayotgan mehmonlar ham o‘zlari bilan ko‘chat olib kelib, ekib ketmoqda. Bu ham katta bir yutuq aslida.
Mehnatning mevasi
Qilgan ishlarimiz hozirda o‘z mevasini berishni boshlagan. Daraxtlarimiz ko‘karib, ancha kattarib qolgan. Yo‘l bo‘yidagi ignabargli daraxtlarimiz turli mashinalardan chiqayotgan gazlarni o‘ziga tortib olib, kislorod ishlab chiqaryapti. Nafaqat tabiat, balki insoniyat salomatligiga ham ijobiy hissa qo‘shayotganimiz barchamiz uchun quvonchlidir.
Kecha, bugun, ertaga…
Bundan 10 yil muqaddam, 20-30 gektar yerlarda ko‘chat ekilgan bo‘lsa, endilikda ko‘chat ekilayotgan hududlar hajmi taqqoslab bo‘lmas darajada oshdi. Misol uchun aytib o‘taman, o‘tgan yili ihota o‘rmonzorlarini tashkil qilish maqsadida men 50-60 mingga yaqin ko‘chat o‘tqazdim.
Bu ekilgan bodomlar 6-7 yilda, yong‘oqlar 10-12 yilda hosilga kiradi. Mana olxo‘rilarimiz hosil qilishni ham boshladi. Avval ekkan ko‘plab mevali daraxtlarimiz hozirda hosilga kirishni boshlagan. 7-8 yillar ichida yana shunday parvarish qilib, e’tibor qilinsa, bu hududlarda chinakam o‘rmonzor paydo bo‘ladi.
