AQSH foydasiga ishlagan SSSR razvedkachisi, mashhur Faberjening zargarlik ustaxonasi ochishi va Kanada parlamentida otishma uyushtirgan erkak. Kun xronologiyasida 22-oktabr

22-oktabr sanasiga bog‘liq diqqatga sazovor voqealar qatoridan AQSH foydasiga ishlagan ikki tomonlama SSSR agenti, Kanada parlamentida otishma uyushtirgan erkak va Sankt-Peterburgda zargarlik ustaxonasini ochgan Faberje oid faktlar o‘rin olgan.

Markaziy razvedkaga ishlagan SSSR agenti

Bundan 60 yil oldin 22-oktabr kuni AQSH foydasiga josuslik qilgan SSSR Markaziy razvedka boshqarmasi xodimi polkovnik Oleg Penkovskiy hibsga olingan edi. Uning qo‘lga olinishi SSSRda juda katta shov-shuvga sabab bo‘lgandi.

Penkovskiyning hibsga olinishi Karib inqirozining avj pallasiga to‘g‘ri kelgan va Stalin davridan keyin televideniye, radio va gazetada keng yoritilgan birinchi ish edi. Uzoq yillar Penkovskiyning familiyasi SSSRda xoinlik ramziga aylanib kelgan. Uning shaxsiy va xizmat varaqasi har tomondan tahlil qilib chiqilgan.

Ayrim psixologlarning ta’kidlashicha, bundan mas’uliyatli lavozimlarga Penkovskiy kabi otasiz tarbiyalanganlarni tayinlash mumkin emas, chunki ularda irodali mafkura yo‘q. Shuningdek, uning Ikkinchi jahon urushidagi jangovar tajribasi ham shubha ostiga olingan, ikki marta yaralanganiga qaramay, front oldidan uzoqda, qo‘mondonlik postlarida bo‘lgan.

Keyinchalik bularning qatoriga ko‘nikuvchan, “chiroyli hayot”ni yaxshi ko‘ruvchi, xotinboz, maishatparast, ichkilikka berilgan kabi ta’riflar qo‘shilgan. Hozirda bu odatdagidek ko‘ringan bo‘lsa-da, u vaqtda SSSRda bu juda qoralangan. G‘arbda esa unga mutlaqo boshqacha ta’rif berishgan.

Shu bilan birga, yuqoridagi xususiyatlar uning martaba zinalaridan ildam ko‘tarilishiga qarshilik qilmagan, shuning uchun uning bo‘linmasida ushbu kadrlar siyosatini amalga oshirishga ruxsat bergan “GRU” boshlig‘i I.Serov lavozimidan chetlatilgan.

Penkovskiyning hatto qonun bilan ham muammosi bo‘lgan. Masalan, uning Turkiyadan Moskvaga chaqirib olinishiga elchixona xodimi Istanbuldagi bozorda uning zargarlik buyumlarini sotmoqchi bo‘lganini ko‘rib qolgani sabab bo‘lgan. Boshqa bir versiyaga ko‘ra, Penkovskiy Turkiyadaligidayoq g‘arb diplomatlariga sovet harbiylarining sirlarini taklif qilgan, ammo uni qasddan shunday yo‘l tutayotgan provokator deb qabul qilishgani sabab u hech kim aloqaga kirishmagan.

Nima bo‘lganda ham buning uchun u Razvedka bosh boshqarmasidan (RBB) bo‘shatilgan, biroq jinoiy javobgarlikka tortilmagan. 1957-yilda RBB boshlig‘i o‘rinbosari A.Rogov Penkovskiyni yana razvedkaga, 5-boshqarma katta ofitseri lavozimiga qabul qilgan. Buning uchun keyinchalik Rogov ham jazolangan — lavozimi va unvoni pasaytirilgan.

1958-1959-yillarda Penkovskiy Harbiy akademiyaning oliy muhandislik va artilleriya kurslarini tamomlagan va aynan shu xorij razvedkalari tomonidan talabgir bo‘lgan. Aftidan, Penkovskiyning o‘zi xorij maxsus xizmatlariga ularni taklif qilgan, chunki u doim xorijda xizmat qilish istagini bildirib kelgan.

Masalan, 1959-1960-yillarda u Hindistondagi harbiy attashe bo‘lishga tayyorlangan, ammo uning nomzodi rad etilgach, qattiq g‘azablangan. Penkovskiy SSSR Vazirlar Kengashi huzuridagi Ilmiy-tadqiqotlarni muvofiqlashtirish davlat qo‘mitasining tashqi aloqalar bo‘limi boshlig‘i o‘rinbosari lavozimida josuslik qilish imkonini topadi va bu lavozim unga turli xil xorijiy aloqalarni o‘rnatishga imkon bergan.

Bu borada uning g‘arazli rejalarini amalga oshirishga britaniyalik tadbirkor Grevill Vinn yordam bergan. Razvedkachi u bilan Moskvadagi qabullarning birida, g‘arb texnologiya va sirlarini sotib olishga qaratilgan uchrashuvda tanishgandi.

Penkovskiy muntazam ravishda Amerikaning Moskvadagi razvedkasiga o‘z xizmatlarini taklif etib kelgan bo‘lsa-da, uni og‘dirib olish ishlari 1961-yilning 20-aprelida, Londonga amalga oshirilgan birinchi safarida amalga oshirilgan. O‘sha yerda u “Yang” va “Aleks”, keyinroq — “Qahramon” kabi josuslik taxalluslarini olib, ikki tomonlama agentga aylangan.

Avvaliga Penkovskiy Britaniyaga Fan va texnika davlat qo‘mitasi mutaxassislarining ilmiy hisobotlarini yuborib turgan, keyinroq Sovet xalqining ongini tashqi manbalardan manipulyatsiya qilish imkonini beradigan tahliliy ma’lumotlarni taqdim etgan, ular Markaziy razvedka boshqarmasining tarkibiy bo‘linmalari tomonidan SSSR parchalangan vaqtda axborot urushida foydalanilgan.

Shu bilan birga, u turli sovet harbiy bo‘linmalariga taalluqli maxfiy materiallarni ham sotib kelgan, buning uchun Penkovskiyga fuqarolik, AQSH yoki Buyuk Britaniya razvedka bo‘linmalarida oyiga 2 ming dollarlik yuqori lavozim va SSSRda ishlagani uchun har oy 1000 dollardan pul taklif qilishgan.

U ikki tomonlama josus sifatida uch oydan ortiq faoliyat yurita olgan xolos, shundan keyin “KGB” nazoratiga tushib qolgan. Aniqlanishicha, u inglizlar orqali g‘arbga har hafta razvedka ma’lumotlarni taqdim etib kelgan.

1962-yil davomida u inglizlar va amerikaliklarga maxfiy hujjatlar mavjud 30 ga yaqin mikroplyonkalarni yuborgan, ammo butun josuslik tarmog‘ini aniqlash maqsadida uni qo‘lga olishmagan. Eng muhimi Penkovskiy SSSRning Kuba mojarosi bo‘yicha aniq strategiyasi va harbiy rejalariga oid ma’lumotlarni bergan.

Karib inqirozi boshlanganida esa “KGB” zudlik bilan o‘zini ko‘rsatishi lozim edi, shu sababli ikki tomonlama josusni qo‘lga olish buyrug‘i berilgan va u 1962-yilning 22-oktabrida ashyoviy dalillar bilan ushlangan. Penkovsiy “KGB”ga o‘z xizmatlarini taklif qilib, SSSR foydasiga ikki tomonlama josuslik qilishini aytgan, biroq uning rejasi ish bermagan. 1963-yilning 11-mayida Oliy sud Harbiy kollegiyasi Oleg Penkovskiyni vatanga xiyonatda aybdor deb topib, otishga hukm etgan.

Hukm 16-may kuni soat 16:17 da ijro etilgan, shuningdek, uning xizmat davomida qo‘lga kiritgan barcha unvon va mukofotlari bekor qilingan.

Kanada parlamentidagi otishma

2014-yilning 22-oktabr kuni Kanada poytaxtida joylashgan parlament binosida mamlakat bosh vaziri Stiven Xarper yig‘ilish o‘tkazilayotgan vaqtda 30 dan ortiq oq ovozi yangragan. Mergan huquq-tartibot xodimlari tomonidan o‘ldirilgan. Bungacha bosh vazir 15 daqiqa davomida omborxonaga yashiringan, deputatlar esa zaldagi bayroq ustunlaridan nayza yasashga tushgan.

Otishmani uyushtirgan shaxs Kanada Milliy harbiy memoriali yonidagi faxriy qorovul askaridan birini otib tashlagan. O‘q yegan kapral Natan Sirilyo shifoxonada vafot etgan.

O‘ldirilgan terrorchi Zixaf-Bibo Kanada fuqarosi bo‘lib, o‘ziga to‘q oiladan bo‘lgan. Uning otasida Liviyada Muammar Kaddafiga qarshi kurashgan. Jinoyatchining otasi 1990-yildan boshlab migratsiya xizmatida ishlab kelgan. Bibo o‘zini ISHID tarafdori hisoblagan.

Qirg‘in sodir etilishidan oldin Zixaf-Bibo video yozib qoldirgan bo‘lib, unda erkak “bir necha askarni o‘ldirmoqchiligini”, bunga “Kanada tashqi siyosatidan noroziligi” sabab qilib ko‘rsatilgan. Bundan oldin u o‘z hamkasblariga jihodchilar va G‘arbga qarshilik ko‘rsatuvchi Yaqin Sharqdagi boshqa shaxslarni qo‘llab-quvvatlashini bildirgan, ammo politsiya tomonidan terrorchilik xavfi deya baholanmagan. Onasining fikricha, hujum o‘zini “qopqonda his qilgan” insonning so‘nggi hujumi bo‘lgan. Zixaf-Biboning yonida katta pichoq topilgan, bu u rostdan ham kimnidir boshidan juda qilmoqchi bo‘lganini anglatgan.

Zixaf-Bibo qanday qilib qurolni qo‘lga kiritgani noma’lum. Ko‘ngilsiz hodisa davomida o‘qotar qurollarni xarid qilish va unga egalik qilish qonun bilan taqiqlangan edi. Bundan tashqari, uning bundan oldingi jinoiy ayblovlari, giyohvand moddalar iste’mol qilgani va doimiy manzili yo‘qligi o‘qotar qurol uchun Kanadada litsenziya olishiga yo‘l bermagan. Terrorchining jasadi Liviyada dafn etilgan.

Kanadadagi terakt ko‘plab norozilikka sabab bo‘lgan va mamlakat qonunchiligiga qator o‘zgartirishlar kiritilishiga sabab bo‘lgan. Xususan, Ottava va Kvebekdagi kanadalik harbiy xizmatchilarga haqiqiy harbiy xizmatda bo‘lmagan vaqtida harbiy forma kiyish taqiqlangan. Otishma yuz bergan kunning o‘zida, Kanada xavfsizlik xizmati va razvedkasi (CSIS)ning vakolatlarini kengaytirish bo‘yicha qonun loyihasi tayyorlangan.

Faberjening Sankt-Peterburda ochilgan zargarlik ustaxonasi

1842-yilning 22-oktabrida Gustav Faberje Sankt-Peterburgda zargarlik ustaxonasini ochgan edi. Keyinchalik u zargarlik iste’dodi, badiiy didi va tadbirkorlik qobiliyatini o‘zida mujassam etgan o‘g‘li — Karl Faberjening qo‘liga o‘tgan.

Gustav Faberjening ajdodlari gugenotlar bo‘lib, asli Fransiyaning shimoliy viloyati — Pikardiyadan. Ular mamlakatni tark etib, Germaniya va Botiqbo‘yi orqali Rossiyaga kelgan. Gustav 1814-yilda Estoniyaning Pernau shahrida tug‘ilgan, Peterburgda mashhur zargarlar Andreas Ferdinand Shpigel va Iogann Vilgelm Keybel qo‘lida tahsil olgan. “Zargarlik ishi ustasi” nomini olganidan keyin u 1842-yilda u kichik zargarlik ustaxonasini ochadi.

Faberjening rafiqasi — daniyalik rassomning qizi Sharlotta Yungshtedtning ham zargar ijodidagi ahamiyati katta. Aynan Karl Faberjening onasi o‘z o‘g‘illarida ijodkorlikni, ranglar uyg‘unligini tarbiyalashga hissa qo‘shgan.

1860-yilda Gustav ishlarni topshiradi, ustaxona uning ishchilari — Pending va Zayanchovskiylar qo‘liga o‘tadi. Germaniyada zargarlik ishini o‘rganib qaytgan Karl Ermitajda restavrator bo‘lib ishlaydi. Bu yerda u o‘tgan davr zargarliklarining usullarini o‘rganadi. 1870-yilda Karl Faberje otasining ishini davom ettirib, ancha ilgarilab ketadi — kichik ustaxona Rossiya imperiyasidagi va dunyodagi eng katta zargarlik korxonasiga aylanadi.

So‘zsiz zargarlik iste’dodidan tashqari, Faberje muvaffaqiyatga o‘qish yillari davomida to‘plagan tajriba va bilimlari, shuningdek, tomirida oquvchi tadbirkorlik sabab erishadi — Karl juda kuchli rahbar bo‘lgan. Avvaliga u hech qachon hamma narsani o‘ziga tortib olmagan — zargar sifatida u barcha ustalarni hurmat qilgan. Firmaning har bir mahsulotida “Faberje” tamg‘asidan tashqari ustaning o‘zi tomonidan yasalgan belgi bosilgan.

Faberje butun dunyoga tanilgan pasxa tuxumlaridan tashqari, zargarlik buyumlari (sirg‘alar, uzuklar), portsigaralar, buklama dastakli ko‘zoynaklar, soyabon ushlagichlari, suratlar uchun romlar, qog‘oz pichoqlar, soat uchun korpus, kuldon va boshqa ko‘plab buyumlarni yasagan.

Karl Faberje va uning firmasi zargarlik san’atidagi butun boshli bir davrni o‘zida mujassam etgan. Ushbu davr 1914-yili, Birinchi jahon urushi boshlanganida tugagan. Faberje fabrikasining xodimlarini bir qismi frontga olib ketilgan, qolganlarni harbiy buyurtmalar bilan shug‘ullangan.

Urush firmani moddiy jihatdan qiyin ahvolga solib qo‘ygan, 1917-yilgi inqilob esa uni butunlay yo‘qqa chiqargan: firma bo‘linmasi 1918-yilda topilgan, Moskvadagi do‘koni esa 1919-yilning fevraliga qadar ishlagan. Faberjening o‘zi esa oilasi bilan Shveysariyaga Britaniya elchixonasi kuryeri niqobi ostida qochib ketgan. Usta 1920-yilning 24-sentabrida Lozannada vafot etgan.

“Kun xronologiyasi” loyihasi doirasida har kuni ertalab soat 09:30 da ushbu sanaga bog‘liq eng muhim va qiziqarli voqealar yoritib boriladi.