“Mazmunini tushunmaganlar muammo chiqarishga urinyapti”. Iqtisodchi va tadbirkorlar QQS haqida nima deydi?

Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) O‘zbekistonda 2019-yilda joriy etilganiga qaramay, hozir ham ayrim tadbirkorlar uchun tushunarsiz tizim bo‘lib kelayotgani aytiladi. Xo‘sh, QQS qaysi jihatlari bilan avvalgi tizimdan farqlanadi? “Daryo” muxbiri iqtisodchi va tadbirkorlarning ushbu soliq turi haqidagi fikrlari bilan qiziqdi.

Qo‘shilgan qiymat solig‘ining yagona soliqdan farqi

Moliya vaziri o‘rinbosari Dilshod Sultonovning aytishicha, QQS avval amalda bo‘lgan yagona soliqdan ancha samarali.

O‘ylaymanki, soliq tizimida tadbirkorlarga yetarlicha imkoniyat yaratib berilgan. Yaxshi tadbirkorlar ro‘yxatini har chorakda yangilab boryapmiz. 2019-yilgacha bo‘lgan islohotlarni oladigan bo‘lsak, bir narsaga e’tibor qaratish kerak. Avval asosiy vositalarni (bino, qurilmalar va boshqalar) sotib olardik va u qimmat bo‘lardi. O‘shanda qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) o‘sha binoning narxiga kirib ketardi. Faraz qiling, men 100 so‘mlik narsani, QQS bilan 115 so‘mga sotib oldim. Qiymat 115 so‘m bo‘ladi. O‘sha 115 so‘mda men har yili amortizatsiya hisoblardim. U esa men ishlab chiqarayotgan mahsulotning tannarxiga kirardi va uni menga hech kim qaytarib bermasdi. Mana endi, 2020-yildan beri shu narsani qaytarishga erishdik. Investitsiya qilib bino yoki biror uskuna sotib olsang, QQSni qaytarib beramiz. Mablag‘ to‘langandan keyin uni qaytarib berishga haqli bo‘ladi. Bunda 100 so‘mga bino sotib olsangiz, ya’ni tannarx shuncha summa. QQS esa 15 so‘m bo‘ladi. Jami 115 so‘m. Shundan 15 so‘mini davlat sizga qaytaradi. Bu degani sizining ishlab chiqargan mahsulotingiz raqobardosh bo‘ladi. Qaytarilgan 15 foiz puldan aylanma mablag‘ingiz ham paydo bo‘ladi. Boshqa mamlakatlarda QQSni qaytarish muddatlari juda uzun. Bizda 1 oyda qaytariladi. Ayrim mamlakatlar umuman qaytarib bermaydi. Masalan, Turkiya.

Kim QQS mazmunini tushunmagan bo‘lsa, o‘shalar muammo chiqarishga harakat qilyapti. Kim tushungan bo‘lsa, aylanmasi 200-300 million dollar bo‘lsa ham o‘zi ariza berib olyapti. Sababi siz nimadir qurmoqchisiz. Sotib olayotgan armatura, sement, g‘ishtlaringizning hammasi QQS bilan kelmoqda. Bu narsalarni davlat sizga qoplab beradi. Faqat buni biznes nuqtayi nazaridan tushunish kerak. Hammasini soliq xizmati o‘zi hisoblab beradi. Elektron hisob — faktura taqdim etilsa, hisobot kelib chiqadi. Tizimni juda soddalashtiryapmiz. Bu aylanma xarajati oshmaydi, mahsulotni zanjir ichiga kirib qonuniy sotadi, degani.

Dilshod Sultonov, Moliya vaziri o‘rinbosari 

Iqtisodiyot assambleyasi raisi, iqtisodchi va tadbirkor Muxtor Umarov QQS to‘g‘risida o‘z fikrlarini bildirdi. Uning ta’kidlashicha, QQS birdaniga joriy etilgani uchun tizimni ko‘pchilik yaxshi tushuna olmagan.

QQS agar to‘g‘ri ishlatiladigan bo‘lsa, tadbirkorlar buni to‘g‘ri tushunsa, albatta, yaxshi tizim. Lekin biz bu tizimga bosqichma bosqich emas, birdaniga o‘tganimiz ko‘p tadbirkorlarni kalovlatib qo‘ydi. Chunki biz yillar davomida shakllanib kelgan yagona soliq tizimiga o‘rgangan edik. Mutaxassislarimiz tovar “oborot”idan olinadigan, yagona tarzda ishlab kelgan soliqqa o‘rganishgandi. QQS bo‘yicha ishlagan mutaxassislar yo‘q edi. Misol uchun, ulgurji savdo bilan shug‘ullanadigan katta do‘kon kuniga 100 million so‘m savdo qiladi. U QQS to‘lovchi hisoblanadi. Lekin bir do‘kon, bitta buxgalterni yollab, barcha hisoblarni olib borishi nihoyatda qiyin. Bunday mutaxassislar oyiga 5 million so‘mdan kamiga ishlamaydi. Eng kamida 5 million so‘m, hatto 10-15 million so‘mga ishlaydiganlari ham bor. Shuning uchun bu yerdagi asosiy muammo kadrlar bilan bog‘liq. Mana QQS joriy etilganiga 3 yil bo‘lyapti. Bunga shuncha vaqtdan beri odamlar ko‘nika olmayapti.

Muxtor Umarov, Iqtisodiyot assambleyasi raisi 

“Chust tekstil” korxonasi asoschisi Jamshid Ismatullayev QQS borasida o‘z fikrlarini bayon qildi. Tadbirkorning aytishicha, mazkur soliq turinining joriy etilishi to‘g‘ri qaror bo‘lgan.

Ko‘pchilik QQS nimaligini hozirgacha tushunmaydi. Chunki tajribasi yo‘q. Aksariyat tadbirkorlar yagona soliq to‘langan paytlarda bir xil soliq to‘lab boshi og‘rib o‘tirmasdi. Ularga buxgalter kerak emas edi. Buning natijasida QQS to‘lovchilar o‘z solig‘ini yo‘qotardi. Yangi tizimning joriy etilishi juda to‘g‘ri qaror bo‘ldi. Agar bitta joyda uzilish bo‘lsa, milliardlab pullar yo‘qoladi. Buni o‘rganish kerak. QQS juda yaxshi tizim. Ammo uni tadbirkorlarga yetkazib berishda muammolar bor. Yillar davomida bu tizim keng qo‘llanmagani uchun bizda mutaxassislar yetishmaydi. Buxgalterlar juda ham kam. Direktorlar buni tushunmaydi. Ilgari 20 foiz QQS bo‘lgan. U xuddi yagona soliqqa o‘xshagan edi. Ya’ni sizning daromadingizdan ketadigan pulga aylanib qolgandi. Odamlar qo‘rqib: “1000 so‘mlik narsa, 1200 so‘mga tushardi-ku”, deyishardi. Hozir bunaqa emas. Soliq idoralari tadbirkorlarga do‘st bo‘lishi kerak. Aksariyat tadbirkorlar soliqdan noliydi. Lekin faqat jazolash emas, ularga tushuntirish kerak. Soliqdagi yangiliklarni kengroq yetkazish lozim.

Jamshid Ismatullayev, tadbirkor

“BMB group” kompaniyasi kuzatuv kengashi raisi Behzod Mamatqulov QQS bilan bog‘liq ayrim kamchiliklar to‘g‘risida gapirdi.

Xohlaymizmi yo‘qmi bugungi kunda tadbirkorning o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holatlar mavjud. Masalan, ikkinchi bir tashkilot bilan shartnoma tuzib, o‘zingiz bilmagan holda uning majburiyatini ham zimmangizga olasiz. Ya’ni u QQS to‘lamagan bo‘lsa, bu sizga ta’sir qiladi. Aynan QQS bilan bog‘liq muammo investitsion loyihalarda ham ko‘zga tashlanadi. Rivojlangan mamlakatlarda investitsiya ko‘rinishida kirib keladigan mahsulotlarga deyarli QQS qo‘llanilmaydi. O‘zimizning faoliyatimizdan misol keltirsam. Biz Italiya bilan hamkorlikda Jizzax viloyati Baxmal tumanida za’faron yetishtirish loyihasini amalga oshiryapmiz. O‘tgan ikki yil mobaynida salkam 21 million yevrolik mahsulot kiritilgan bo‘lsa, endi tasavvur qiling, buning 15 foizi qancha bo‘ladi. Davlatga siz investitsiya olib kirasizda, yana davlatga ma’lum muddatga 15 foiz QQS berib turishingiz kerak. Bu ham o‘z navbatida ma’lum muddatga investorga qo‘shimcha majburiyatlar yuklaydi. Ya’ni aylanma mablag‘ni siz boshqa yo‘nalishga yo‘naltirishga majbur bo‘lasiz. O‘ylaymanki, mana shu narsalar investitsion jozibadorlikka salbiy ta’sir qiladi. Aytaylik, mamlakatga 21 million yevro investitsiya olib kirgan bo‘lsangiz, shundan 15 foiz QQS, 27-28 milliard so‘mni tashkil qiladi. Tadbirkor investitsiya olib kirgan paytda shuncha pulni to‘lab berishi kerak bo‘ladi. To‘g‘ri, uni 120 kunga kechiktirib to‘lash, bo‘lib to‘lash  imkoniyatlari bor. Lekin bu masala tadbirkorlar uchun murakkab. Agar QQS bo‘lsa, hammaga to‘liq qo‘llash kerak. Importyorga qandaydir “oborot” uchun imtiyoz berilib, investitsiya kiritganga 15 foiz soliq qo‘llash no‘to‘g‘ri. Men hammaga bir xil imkoniyat berilishi lozim deb o‘ylayman.

Behzod Mamatqulov, tadbirkor