«Мазмунини тушунмаганлар муаммо чиқаришга уриняпти». Иқтисодчи ва тадбиркорлар ҚҚС ҳақида нима дейди?

Қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) Ўзбекистонда 2019 йилда жорий этилганига қарамай, ҳозир ҳам айрим тадбиркорлар учун тушунарсиз тизим бўлиб келаётгани айтилади. Хўш, ҚҚС қайси жиҳатлари билан аввалги тизимдан фарқланади? «Дарё» мухбири иқтисодчи ва тадбиркорларнинг ушбу солиқ тури ҳақидаги фикрлари билан қизиқди.

Қўшилган қиймат солиғининг ягона солиқдан фарқи

Молия вазири ўринбосари Дилшод Султоновнинг айтишича, ҚҚС аввал амалда бўлган ягона солиқдан анча самарали.

Ўйлайманки, солиқ тизимида тадбиркорларга етарлича имконият яратиб берилган. Яхши тадбиркорлар рўйхатини ҳар чоракда янгилаб боряпмиз. 2019 йилгача бўлган ислоҳотларни оладиган бўлсак, бир нарсага эътибор қаратиш керак. Аввал асосий воситаларни (бино, қурилмалар ва бошқалар) сотиб олардик ва у қиммат бўларди. Ўшанда қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) ўша бинонинг нархига кириб кетарди. Фараз қилинг, мен 100 сўмлик нарсани, ҚҚС билан 115 сўмга сотиб олдим. Қиймат 115 сўм бўлади. Ўша 115 сўмда мен ҳар йили амортизация ҳисоблардим. У эса мен ишлаб чиқараётган маҳсулотнинг таннархига кирарди ва уни менга ҳеч ким қайтариб бермасди. Мана энди, 2020 йилдан бери шу нарсани қайтаришга эришдик. Инвестиция қилиб бино ёки бирор ускуна сотиб олсанг, ҚҚСни қайтариб берамиз. Маблағ тўлангандан кейин уни қайтариб беришга ҳақли бўлади. Бунда 100 сўмга бино сотиб олсангиз, яъни таннарх шунча сумма. ҚҚС эса 15 сўм бўлади. Жами 115 сўм. Шундан 15 сўмини давлат сизга қайтаради. Бу дегани сизининг ишлаб чиқарган маҳсулотингиз рақобардош бўлади. Қайтарилган 15 фоиз пулдан айланма маблағингиз ҳам пайдо бўлади. Бошқа мамлакатларда ҚҚСни қайтариш муддатлари жуда узун. Бизда 1 ойда қайтарилади. Айрим мамлакатлар умуман қайтариб бермайди. Масалан, Туркия.

Ким ҚҚС мазмунини тушунмаган бўлса, ўшалар муаммо чиқаришга ҳаракат қиляпти. Ким тушунган бўлса, айланмаси 200-300 миллион доллар бўлса ҳам ўзи ариза бериб оляпти. Сабаби сиз нимадир қурмоқчисиз. Сотиб олаётган арматура, цемент, ғиштларингизнинг ҳаммаси ҚҚС билан келмоқда. Бу нарсаларни давлат сизга қоплаб беради. Фақат буни бизнес нуқтаи назаридан тушуниш керак. Ҳаммасини солиқ хизмати ўзи ҳисоблаб беради. Электрон ҳисоб — фактура тақдим этилса, ҳисобот келиб чиқади. Тизимни жуда соддалаштиряпмиз. Бу айланма харажати ошмайди, маҳсулотни занжир ичига кириб қонуний сотади, дегани.

Дилшод Султонов, Молия вазири ўринбосари 

Иқтисодиёт ассамблеяси раиси, иқтисодчи ва тадбиркор Мухтор Умаров ҚҚС тўғрисида ўз фикрларини билдирди. Унинг таъкидлашича, ҚҚС бирданига жорий этилгани учун тизимни кўпчилик яхши тушуна олмаган.

ҚҚС агар тўғри ишлатиладиган бўлса, тадбиркорлар буни тўғри тушунса, албатта, яхши тизим. Лекин биз бу тизимга босқичма босқич эмас, бирданига ўтганимиз кўп тадбиркорларни каловлатиб қўйди. Чунки биз йиллар давомида шаклланиб келган ягона солиқ тизимига ўрганган эдик. Мутахассисларимиз товар «оборот»идан олинадиган, ягона тарзда ишлаб келган солиққа ўрганишганди. ҚҚС бўйича ишлаган мутахассислар йўқ эди. Мисол учун, улгуржи савдо билан шуғулланадиган катта дўкон кунига 100 миллион сўм савдо қилади. У ҚҚС тўловчи ҳисобланади. Лекин бир дўкон, битта бухгалтерни ёллаб, барча ҳисобларни олиб бориши ниҳоятда қийин. Бундай мутахассислар ойига 5 миллион сўмдан камига ишламайди. Энг камида 5 миллион сўм, ҳатто 10-15 миллион сўмга ишлайдиганлари ҳам бор. Шунинг учун бу ердаги асосий муаммо кадрлар билан боғлиқ. Мана ҚҚС жорий этилганига 3 йил бўляпти. Бунга шунча вақтдан бери одамлар кўника олмаяпти.

Мухтор Умаров, Иқтисодиёт ассамблеяси раиси 

«Чуст текстил» корхонаси асосчиси Жамшид Исматуллаев ҚҚС борасида ўз фикрларини баён қилди. Тадбиркорнинг айтишича, мазкур солиқ туринининг жорий этилиши тўғри қарор бўлган.

Кўпчилик ҚҚС нималигини ҳозиргача тушунмайди. Чунки тажрибаси йўқ. Аксарият тадбиркорлар ягона солиқ тўланган пайтларда бир хил солиқ тўлаб боши оғриб ўтирмасди. Уларга бухгалтер керак эмас эди. Бунинг натижасида ҚҚС тўловчилар ўз солиғини йўқотарди. Янги тизимнинг жорий этилиши жуда тўғри қарор бўлди. Агар битта жойда узилиш бўлса, миллиардлаб пуллар йўқолади. Буни ўрганиш керак. ҚҚС жуда яхши тизим. Аммо уни тадбиркорларга етказиб беришда муаммолар бор. Йиллар давомида бу тизим кенг қўлланмагани учун бизда мутахассислар етишмайди. Бухгалтерлар жуда ҳам кам. Директорлар буни тушунмайди. Илгари 20 фоиз ҚҚС бўлган. У худди ягона солиққа ўхшаган эди. Яъни сизнинг даромадингиздан кетадиган пулга айланиб қолганди. Одамлар қўрқиб: «1000 сўмлик нарса, 1200 сўмга тушарди-ку», дейишарди. Ҳозир бунақа эмас. Солиқ идоралари тадбиркорларга дўст бўлиши керак. Аксарият тадбиркорлар солиқдан нолийди. Лекин фақат жазолаш эмас, уларга тушунтириш керак. Солиқдаги янгиликларни кенгроқ етказиш лозим.

Жамшид Исматуллаев, тадбиркор

«BMB group» компанияси кузатув кенгаши раиси Беҳзод Маматқулов ҚҚС билан боғлиқ айрим камчиликлар тўғрисида гапирди.

Хоҳлаймизми йўқми бугунги кунда тадбиркорнинг ўзига боғлиқ бўлмаган ҳолатлар мавжуд. Масалан, иккинчи бир ташкилот билан шартнома тузиб, ўзингиз билмаган ҳолда унинг мажбуриятини ҳам зиммангизга оласиз. Яъни у ҚҚС тўламаган бўлса, бу сизга таъсир қилади. Айнан ҚҚС билан боғлиқ муаммо инвестицион лойиҳаларда ҳам кўзга ташланади. Ривожланган мамлакатларда инвестиция кўринишида кириб келадиган маҳсулотларга деярли ҚҚС қўлланилмайди. Ўзимизнинг фаолиятимиздан мисол келтирсам. Биз Италия билан ҳамкорликда Жиззах вилояти Бахмал туманида заъфарон етиштириш лойиҳасини амалга оширяпмиз. Ўтган икки йил мобайнида салкам 21 миллион евролик маҳсулот киритилган бўлса, энди тасаввур қилинг, бунинг 15 фоизи қанча бўлади. Давлатга сиз инвестиция олиб кирасизда, яна давлатга маълум муддатга 15 фоиз ҚҚС бериб туришингиз керак. Бу ҳам ўз навбатида маълум муддатга инвесторга қўшимча мажбуриятлар юклайди. Яъни айланма маблағни сиз бошқа йўналишга йўналтиришга мажбур бўласиз. Ўйлайманки, мана шу нарсалар инвестицион жозибадорликка салбий таъсир қилади. Айтайлик, мамлакатга 21 миллион евро инвестиция олиб кирган бўлсангиз, шундан 15 фоиз ҚҚС, 27-28 миллиард сўмни ташкил қилади. Тадбиркор инвестиция олиб кирган пайтда шунча пулни тўлаб бериши керак бўлади. Тўғри, уни 120 кунга кечиктириб тўлаш, бўлиб тўлаш  имкониятлари бор. Лекин бу масала тадбиркорлар учун мураккаб. Агар ҚҚС бўлса, ҳаммага тўлиқ қўллаш керак. Импортёрга қандайдир «оборот» учун имтиёз берилиб, инвестиция киритганга 15 фоиз солиқ қўллаш нўтўғри. Мен ҳаммага бир хил имконият берилиши лозим деб ўйлайман.

Беҳзод Маматқулов, тадбиркор