O‘zbekiston qadimiy tamaddun markazlaridan hisoblanadi. Buyuk ipak yo‘li chorrahasida joylashgan yurtimizda asrlar davomida turli sivilizatsiyalar hukm surgani sababli noyob, bebaho va go‘zal me’moriy obidalar bunyod etilishiga zamin yaratdi. Dunyoning hech bir burchagida uchramaydigan bunday betakror obidalar bizning boyligimiz va faxrimiz hisoblanadi.
YUNESKOning umumjahon ro‘yxatidagi moddiy madaniy 1121 ta merosdan 4 ta meros O‘zbekistondan kiritilgan bo‘lib, bular: Ichan qal’a (1990-yilda); Buxoro shahrining tarixiy qismi (1993-yilda); Shahrisabz shahrining tarixiy qismi (2000-yilda); Samarqand shahri (2001-yilda) bo‘lsa, YUNESKOning nomoddiy madaniy 500 dan ortiq meros ro‘yxatiga O‘zbekistondan 8 ta meros, ya’ni: Boysun tumani madaniyati (2008-yilda); Shashmaqom (2008-yilda - O‘zbekiston va Tojikiston); Katta ashula (2009-yilda); Askiya - aql-idrok san’ati (2014-yilda); Navro‘z (2016-yilda O‘zbekiston va yana 11 ta davlat); Palov tayyorlash madaniyati va urf-odati (2016-yilda); Marg‘ilon hunarmandchilikni rivojlantirish markazi, atlas va adras matolarini to‘qishning an’anaviy texnologiyasi (2017-yilda), Xorazm lazgisi (2019-yilda) kiritilgan. Albatta, bu oddiy ro‘yxat emas. Bu butun dunyoga buyuk va bebaho merosimizni, salohiyatimizni hamda qadriyatlarimizni namoyon qiluvchi bebaho boyligimiz hisoblanadi.
Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, dunyoning yetakchi nashrlari, xususan, Forbes, the Independent, Sondé Nast Traveler, Germaniyaning mashhur Berliner Telegraph va boshqalar tomonidan O‘zbekiston 2022-yilda sayohat qilish uchun eng qulay mamlakatlardan biri sifatida e’tirof etildi. Xorijiy axborot vositalarining aksariyati, O‘zbekiston bu nafaqat Yevrosiyoning markazi, balki yangi Buyuk ipak yo‘lining tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, qadimiy betakror shaharlar, bebaho va noyob go‘zal madaniy merosga ega mamlakat sifatida ta’kidlanadi.
O‘zbekistondagi tarixiy obidalarning mahorati, noyob va o‘ziga xos uslubi, minglab asrlar silsilasidan bizgacha yetib kelayotgani butun dunyoni lol qoldirib kelmoqda. Mamlakatmizga sayyohlarning aksariyati ajdodlarimiz tomonidan bunyod etilgan mustahkam san’at asarlarini o‘z ko‘zi bilan ko‘rish, ulardagi ulug‘vorlikni his qilish uchun tashrif buyurishadi. Bunday tashriflar yildan-yilga oshib bormoqda. Masalan, birgina 2021-yilda xorijiy sayyohlar soni 24 302 tani tashkil etdi. Bu deganiki, shuncha sayyohlar orqali shuncha xorij davlatlari bizni tanidi, bizning madaniy merosimizdan hayratlandi, noyob betakror obidalarimizdan bahramand bo‘lib, nafaqat turizm rivojlanishiga balki buyuk bobomiz Amir Temurning “Bizni qudratimizga ishonmasang, biz qurdirgan imoratlarga boq!” degan fikrlari naqadar haqiqat ekanligiga iqror bo‘lishmoqda.
Bilamizki, tarixiy inshootlar yillar davomida eskirishi tabiiy holdir. Lekin shunga qaramasdan, bu borada yillar davomida bir qator muammolar to‘planib qolganiga guvoh bo‘lib turibmiz. Ma’lumotlarga ko‘ra, bugun respublikamiz bo‘yicha 8210 madaniy obyektlari mavjud bo‘lib, ulardan 167 dan ortig‘i ta’mirga muhtoj ekan. Bugun moddiy madaniy meros va arxeologiya obyektlarini restavratsiya va konservatsiya qilish uchun mutaxassislar yetishmaydi, ularni tayyorlaydigan ta’lim muassasalarida yuqori malakali pedagoglar ham kam. Ta’mirlash-tiklash va konservatsiya bo‘yicha aniq normativ hujjat ham ishlab chiqilmagan ekan. Bizning o‘z mutaxassislarimiz, konservatsiya qilish maktabi bor albatta, lekin yangi texnologiyalar yetishmas edi.
Bundan tashqari, tarixiy tepaliklarning atrofi himoya devorlari bilan o‘rab olinmagani, tuproqlari esa mahalliy aholi tomonidan qazib olinib, o‘z shaxsiy ehtiyojlari yo‘lida ishlatib yuborilayotgani oqibatida obidalarning yo‘qolib ketish arafasida turishiga ba’zi fuqarolarimiz sababchi bo‘lmoqda. Ayrim yodgorliklar atrofiga mahalliy aholi tomonidan chiqindilar tashlab ketilmoqda. Afsuski, bunday muammolar nafaqat Toshkent shahrida, balki boshqa hududlarda ham kuzatish mumkin. Masalan, Buxoro Arki devorining qulashi, Xo‘jayli tumanidagi Mizdakxon kompleksidagi Mazlumxon suluv qabristoni avariya holatiga kelib qolganligi, xususan, ichki tomoniga yomg‘ir o‘tib o‘rtadagi ikki gumbaz g‘ishtlari qulab tushganligi sabab atrofida aylanib yurish imkoni yo‘q. Maqbaraning kirish qismi ham qulab qolgan bo‘lib, ichkariga kirish xavfli bo‘lmoqda.
Xalqimiz va hukumatimiz bu kabi muammolarni e’tibordan chetda qoldirmasdan, oxirgi yillardagi ochiq va oshkora siyosatimiz natijasida amaliy ishlar boshlab yuborildi.
Masalan, prezident tashabbusi bilan Madaniy meros agentligi, Madaniyat vazirligi qoshida madaniy meros departamenti, Madaniy meros obyektlarini asrash jamg‘armasi tashkil topdi hamda tekshirishlar natijasida ko‘p muammolar o‘z yechimini topmoqda.
Ulardan biri, bu Koreya Respublikasi Madaniy meros fondi bevosita Turizm va sport vazirligi, Koreya hukumati hamda Koreya Madaniy meros boshqarmasi bilan birgalikda O‘zbekiston madaniy merosini asrash bo‘yicha ODA (Official development assistance) loyihasi hisoblanadi. Loyiha doirasida 700 ming AQSH dollari miqdoridagi grant asosida O‘zbekiston madaniyati tarixi davlat muzeyi qoshida arxeologik topilmalarni o‘rganish va tiklash bo‘yicha zamonaviy birinchi laboratoriya tashkil etildi, soha mutaxassislari uchun mahorat darslari o‘tkazildi hamda 95 ta eksponat qayta tiklandi. Afrosiyob muzeyidagi devorga bitilgan rasmlar namoyish etilayotgan xona ta’mirlandi. Ma’lumot uchun, loyiha doirasida O‘zbekistondan 6 nafar mutaxassis muzey boyliklarini restavratsiya qilish uslublariga o‘qitildi.
Bundan tashqari, 2022-yildan madaniy meros obyektlarini restavratsiya qilishda Eron va Turkiya davlatlari bilan hamkorlik qilish, tajriba o‘rganish hamda mahalliy ustalarning xorijiy davlatlarda malakasini oshirish kabi tizim yo‘lga qo‘yilishi bizni albatta quvontirdi.
Xulosada faxrlanib aytish kerakki, madaniy merosimiz nafaqat yurtimizning bebaho merosi hamda imijini ko‘rsatuvchi omil, balkim butun insoniyat boyligidir. Xorij ekspertlarining fikricha, “bu noyob durdonalar buyuk insonlar tomonidan yaratilgan bo‘lib, ular hech qachon takrorlanmaydi”.
Usarova F.X. O‘zR Fanlar akademiyasi huzuridagi O‘zbekistonning eng yangi tarixi bo‘yicha Muvofiqlashtiruvchi-metodik markaz direktori v.v.b., siyosiy fanlar nomzodi, katta ilmiy xodim
Izoh (0)