Ўзбекистон қадимий тамаддун марказларидан ҳисобланади. Буюк ипак йўли чорраҳасида жойлашган юртимизда асрлар давомида турли цивилизациялар ҳукм сургани сабабли ноёб, бебаҳо ва гўзал меъморий обидалар бунёд этилишига замин яратди. Дунёнинг ҳеч бир бурчагида учрамайдиган бундай бетакрор обидалар бизнинг бойлигимиз ва фахримиз ҳисобланади.
ЮНЕСКОнинг умумжаҳон рўйхатидаги моддий маданий 1121 та меросдан 4 та мерос Ўзбекистондан киритилган бўлиб, булар: Ичан қалъа (1990 йилда); Бухоро шаҳрининг тарихий қисми (1993 йилда); Шаҳрисабз шаҳрининг тарихий қисми (2000 йилда); Самарқанд шаҳри (2001 йилда) бўлса, ЮНЕСКОнинг номоддий маданий 500 дан ортиқ мерос рўйхатига Ўзбекистондан 8 та мерос, яъни: Бойсун тумани маданияти (2008 йилда); Шашмақом (2008 йилда - Ўзбекистон ва Тожикистон); Катта ашула (2009 йилда); Аския - ақл-идрок санъати (2014 йилда); Наврўз (2016 йилда Ўзбекистон ва яна 11 та давлат); Палов тайёрлаш маданияти ва урф-одати (2016 йилда); Марғилон ҳунармандчиликни ривожлантириш маркази, атлас ва адрас матоларини тўқишнинг анъанавий технологияси (2017 йилда), Хоразм лазгиси (2019 йилда) киритилган. Албатта, бу оддий рўйхат эмас. Бу бутун дунёга буюк ва бебаҳо меросимизни, салоҳиятимизни ҳамда қадриятларимизни намоён қилувчи бебаҳо бойлигимиз ҳисобланади.
Шу ўринда таъкидлаш лозимки, дунёнинг етакчи нашрлари, хусусан, Forbes, the Independent, Sondé Nast Traveler, Германиянинг машҳур Berliner Telegraph ва бошқалар томонидан Ўзбекистон 2022 йилда саёҳат қилиш учун энг қулай мамлакатлардан бири сифатида эътироф этилди. Хорижий ахборот воситаларининг аксарияти, Ўзбекистон бу нафақат Евросиёнинг маркази, балки янги Буюк ипак йўлининг таркибий қисмларидан бири бўлиб, қадимий бетакрор шаҳарлар, бебаҳо ва ноёб гўзал маданий меросга эга мамлакат сифатида таъкидланади.
Ўзбекистондаги тарихий обидаларнинг маҳорати, ноёб ва ўзига хос услуби, минглаб асрлар силсиласидан бизгача етиб келаётгани бутун дунёни лол қолдириб келмоқда. Мамлакатмизга сайёҳларнинг аксарияти аждодларимиз томонидан бунёд этилган мустаҳкам санъат асарларини ўз кўзи билан кўриш, улардаги улуғворликни ҳис қилиш учун ташриф буюришади. Бундай ташрифлар йилдан йилга ошиб бормоқда. Масалан, биргина 2021 йилда хорижий сайёҳлар сони 24 302 тани ташкил этди. Бу деганики, шунча сайёҳлар орқали шунча хориж давлатлари бизни таниди, бизнинг маданий меросимиздан ҳайратланди, ноёб бетакрор обидаларимиздан баҳраманд бўлиб, нафақат туризм ривожланишига балки буюк бобомиз Амир Темурнинг «Бизни қудратимизга ишонмасанг, биз қурдирган иморатларга боқ!» деган фикрлари нақадар ҳақиқат эканлигига иқрор бўлишмоқда.
Биламизки, тарихий иншоотлар йиллар давомида эскириши табиий ҳолдир. Лекин шунга қарамасдан, бу борада йиллар давомида бир қатор муаммолар тўпланиб қолганига гувоҳ бўлиб турибмиз. Маълумотларга кўра, бугун республикамиз бўйича 8210 маданий объектлари мавжуд бўлиб, улардан 167 дан ортиғи таъмирга муҳтож экан. Бугун моддий маданий мерос ва археология объектларини реставрация ва консервация қилиш учун мутахассислар етишмайди, уларни тайёрлайдиган таълим муассасаларида юқори малакали педагоглар ҳам кам. Таъмирлаш-тиклаш ва консервация бўйича аниқ норматив ҳужжат ҳам ишлаб чиқилмаган экан. Бизнинг ўз мутахассисларимиз, консервация қилиш мактаби бор албатта, лекин янги технологиялар етишмас эди.
Бундан ташқари, тарихий тепаликларнинг атрофи ҳимоя деворлари билан ўраб олинмагани, тупроқлари эса маҳаллий аҳоли томонидан қазиб олиниб, ўз шахсий эҳтиёжлари йўлида ишлатиб юборилаётгани оқибатида обидаларнинг йўқолиб кетиш арафасида туришига баъзи фуқароларимиз сабабчи бўлмоқда. Айрим ёдгорликлар атрофига маҳаллий аҳоли томонидан чиқиндилар ташлаб кетилмоқда. Афсуски, бундай муаммолар нафақат Тошкент шаҳрида, балки бошқа ҳудудларда ҳам кузатиш мумкин. Масалан, Бухоро Арки деворининг қулаши, Хўжайли туманидаги Миздакхон комплексидаги Мазлумхон сулув қабристони авария ҳолатига келиб қолганлиги, хусусан, ички томонига ёмғир ўтиб ўртадаги икки гумбаз ғиштлари қулаб тушганлиги сабаб атрофида айланиб юриш имкони йўқ. Мақбаранинг кириш қисми ҳам қулаб қолган бўлиб, ичкарига кириш хавфли бўлмоқда.
Халқимиз ва ҳукуматимиз бу каби муаммоларни эътибордан четда қолдирмасдан, охирги йиллардаги очиқ ва ошкора сиёсатимиз натижасида амалий ишлар бошлаб юборилди.
Масалан, президент ташаббуси билан Маданий мерос агентлиги, Маданият вазирлиги қошида маданий мерос департаменти, Маданий мерос объектларини асраш жамғармаси ташкил топди ҳамда текширишлар натижасида кўп муаммолар ўз ечимини топмоқда.
Улардан бири, бу Корея Республикаси Маданий мерос фонди бевосита Туризм ва спорт вазирлиги, Корея ҳукумати ҳамда Корея Маданий мерос бошқармаси билан биргаликда Ўзбекистон маданий меросини асраш бўйича ODA (Official development assistance) лойиҳаси ҳисобланади. Лойиҳа доирасида 700 минг АҚШ доллари миқдоридаги грант асосида Ўзбекистон маданияти тарихи давлат музейи қошида археологик топилмаларни ўрганиш ва тиклаш бўйича замонавий биринчи лаборатория ташкил этилди, соҳа мутахассислари учун маҳорат дарслари ўтказилди ҳамда 95 та экспонат қайта тикланди. Афросиёб музейидаги деворга битилган расмлар намойиш этилаётган хона таъмирланди. Маълумот учун, лойиҳа доирасида Ўзбекистондан 6 нафар мутахассис музей бойликларини реставрация қилиш услубларига ўқитилди.
Бундан ташқари, 2022 йилдан маданий мерос объектларини реставрация қилишда Эрон ва Туркия давлатлари билан ҳамкорлик қилиш, тажриба ўрганиш ҳамда маҳаллий усталарнинг хорижий давлатларда малакасини ошириш каби тизим йўлга қўйилиши бизни албатта қувонтирди.
Хулосада фахрланиб айтиш керакки, маданий меросимиз нафақат юртимизнинг бебаҳо мероси ҳамда имижини кўрсатувчи омил, балким бутун инсоният бойлигидир. Хориж экспертларининг фикрича, «бу ноёб дурдоналар буюк инсонлар томонидан яратилган бўлиб, улар ҳеч қачон такрорланмайди».
Усарова Ф.Х. ЎзР Фанлар академияси ҳузуридаги Ўзбекистоннинг энг янги тарихи бўйича Мувофиқлаштирувчи-методик марказ директори в.в.б., сиёсий фанлар номзоди, катта илмий ходим
Изоҳ (0)