Rossiya—Ukraina urushi: barchasi qanday tugaydi?

Bir necha kundan beri dunyo diqqat markazida bo‘lib turgan Rossiya va Ukraina urushi qachon tugashi noma’lumligicha qolmoqda. Bu paytda yuz minglab inson uyini tashlab ketib, qochqinga aylanayotgan bo‘lsa, yana yuz minglab kishi yerto‘lalarda hayot kechirmoqda. Dunyo xavfsizlik tizimi halokatini yaqinlashtirayotgan ushbu urush qachon va qanday tugaydi? “Daryo” kolumnisti Muhammadqodir Sobirov shu haqidagi taxmin va mutaxassislar fikrini jamladi.

Birinchi taxmin — Dnepr mo‘jizasi

Ayni kunlarda Ukrainaning qurolli va fuqarolik qarshiligi NATO a’zolari yetkazib berayotgan harbiy qurol-yarog‘lar ko‘magida rus armiyasini to‘xtatib turishga erishmoqda. Ukraina qarshilik harakatining qat’iyati va mahorati jang maydonida himoyachilar foydasiga ishlovchi turg‘unlik holatini keltirib chiqardi. NATO ukrainlarga qurol yetkazib berishni to‘xtatgani yo‘q va to‘xtatmaydi ham. Bu esa Ukraina qarshiligini kuchaytiradi, ayni paytda rus askarlarida jangovar ruhiyat so‘nib boradi.

Tez orada Kreml o‘zining avantyurasi uchun juda katta to‘lov to‘lashni boshlaydi. Ukrainada davom etayotgan va hali ancha uzoq davom etadigan urush Rossiya uchun og‘ir vaziyatlarni yaratadi. Jumladan, iqtisodiy inqiroz va xalqaro diplomatik izolyatsiya. Iqtisodiy sanksiyalar Putinning tayanchi bo‘lgan oligarxlarning undan uzoqlashishiga olib keladi, — deyiladi The New York Times’da chop etilgan maqolada.

Maqolada yana: “Putin ichki va tashqi bosim ostida qo‘shinlarni olib chiqishga buyruq beradi va Ukraina suveren demokratik respublika bo‘lib qoladi. Ukrainada mag‘lubiyat Rossiyada anchadan beri davom etayotgan ichki noroziliklarni kuchaytiradi. Putin uning hokimiyatiga qarshi qaratilgan ushbu noroziliklarga ko‘proq e’tibor qaratadi.

Bu paytda jazolangan Rossiya va g‘arbga yanada yaqinlashgan Ukraina sabab NATO chegarasida xavfsizlik bilan bog‘liq vaziyat yaxshilanadi. Biroq Yevropadagi holat urushdan oldingi status-kvoga qaytmaydi. Chunki minglab insonlar hayotiga zomin bo‘lgan urush ko‘pchilik xotirasida qora iz qoldiradi. Rossiya insoniyat ko‘z o‘ngida yovuzlik imperiyasiga aylanadi” — deyiladi.

Iflos kelishuv

Ukraina xalqi va harbiylari rus qo‘shiniga qarshi ancha payt muvaffaqiyatli qarshilik ko‘rsatadi. Biroq ukrain shaharlari katta talafot ko‘radi. Sanksiyalar esa Rossiya iqtisodiyotiga qattiq zarba bera boshlaydi. Shu sabab har ikki tomon ham murosaga kelishga majbur bo‘ladi.

Uning iflos shartlari shundan iborat bo‘ladiki, o‘t ochishni to‘xtatish va qo‘shinlarni olib chiqib ketish evaziga Ukraina Qrim, DXR va LXR ustidan Rossiya yurdiksiyasini rasman tan oladi hamda hech qachon NATOga qo‘shilmaslikka va’da beradi. Bundan tashqari, AQSh va uning ittifoqchilari Rossiyaga nisbatan yaqinda joriy etilgan barcha iqtisodiy sanksiyalarni bekor qilishga rozi bo‘ladi.

Ushbu ssenariyning amalga oshishi ehtimoldan yiroq emas. Chunki og‘ir iqtisodiy tovon to‘langach va minglab rus askarlari halok bo‘lgach, Putin Ukrainani Rossiyaga qo‘shib olishdan voz kechadi, biroq ma’lum narx evaziga. To‘lov esa yuqorida aytilgan shartlar bo‘ladi.

Shunday qilib, Ukraina o‘z hududining bir qismini Kremlga berishga, Rossiya va NATO o‘rtasida doimiy neytral hudud bo‘lib qolishga majbur bo‘ladi. Buning evaziga u o‘z mustaqilligini saqlab qoladi.

Uchinchi ssenariy — Yevropa Afg‘onistoni

Agar Putin fikrini o‘zgartirmasa yoki G‘arb uni to‘xtatib qolmasa, Rossiya prezidenti mustaqil Ukrainani tiz cho‘ktirish va uning rahbariyatini yo‘q qilish uchun qancha kerak bo‘lsa shuncha odamni o‘ldirishi, Ukraina infrastrukturasini vayron qilishi mumkin. Bu ssenariy Yevropada natsistlar davridan beri kuzatilmagan urush jinoyatlariga, Putin va uning atrofidagilar, shuningdek, butun Rossiyaning xalqaro yakkalanib qolishiga olib keladi. Yangi dunyo hozirgacha bunday katta hududga ega, eng ko‘p yadro qurollari arsenali mavjud davlat bilan kurashmagan.

Putinning Kiyevni egallash uchun Aleppo va Grozniyda qo‘llagan usuli — minglab insonlarni o‘ldirish, shaharlarni vayron qilish, unga Ukrainada Yevropa Afg‘onistonini yaratish imkonini beradi.

Putinning rusparast qo‘g‘irchoq hukumat tuzib, uni Ukrainada yolg‘iz qoldirishining imkoni yo‘q, chunki ukrain xalqi uni baribir ag‘daradi. Demak, Ukraina hududida o‘n minglab rus askarlari qoldiriladi. Ukrain partizanlari esa ular bilan kurashni to‘xtatmaydi.

Garchi ukrain qurollari kuchlari kamaytirilib, yirik shaharlar ruslar qo‘liga o‘tsa-da, bu pirrik (mag‘lubiyatga teng, katta qurbonlar berilgan) g‘alaba bo‘ladi.

Ukrainlar qo‘zg‘olon va partizanlik kurashini olib boradi, bu esa Rossiyani o‘z resurslarini ko‘proq sarflashga majbur qiladi. NATO ukrain partizanlarini yashirin qo‘llashni davom ettiradi, natijada, partizanlar bilan doimiy kurash shundoq ham sanksiyalar sabab ancha bo‘shab qolgan davlat byudjetini quritadi. Bu esa Rossiya tomonidan zo‘ravonlikning kuchayishiga ham olib kelishi mumkin.

Putin va rus elitasi Brejnev hokimiyati vaziyatiga tushib qoladi. Sovet qo‘shinlarini Afg‘onistonga kiritgan va g‘alabasiz urushni boshlagan Brejnev kabi Putin ham Ukrainada g‘alabasiz urushga kiradi. Natijada, minglab qochoqlar oqimi paydo bo‘ladi, noqonuniy savdo rivojlanadi.

To‘rtinchi taxmin — NATO—Rossiya urushi

Yevropa va jahon tartibi kelajagi uchun eng xavfli ssenariy NATO va Rossiyaning to‘g‘ridan-to‘g‘ri urushga kirishishidir. Binobarin, bunga olib keluvchi bir necha yo‘llar mavjud:

— NATO Ukraina inqirozidagi ishtirokini oshirishi mumkin. Masalan, parvozlar taqiqlangan hudud (ushbu hudud asosan urush yuz berayotgan mamlakatlar osmonida joriy etiladi va dushman samolyotlarining havo kuchidan foydalanishini taqiqlaydi) yoki boshqa to‘g‘ridan-to‘g‘ri aralashuv orqali.

Hozircha AQSh va NATOning ba’zi a’zolari parvozlar taqiqlangan hududni joriy etish fikriga qo‘shilgani yo‘q. Ammo rus samolyotlari tinch aholini bombardimon qilishni davom ettirsa, bu pozitsiya o‘zgarishi mumkin. Agar NATO yuqoridagi qadamlarni amalga oshirsa, Rossiya chekinishi yoki ittifoq bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri harbiy to‘qnashuvlarga kirishi kerak bo‘ladi. Agar ruslar ikkinchi yo‘lni tanlasa, urush mutlaqo yangi, sayyora uchun halokatli bosqichga chiqadi.

Tasdiqlanmagan ma’lumotlarga ko‘ra, Vashington va London Zelenskiyga Ukraina davlatining qulashi yaqinlashib, so‘nggi daqiqalar yuz bersa, Kiyevga harbiy yordam to‘g‘risida qandaydir va’dalar bergan.

— Rossiya tasodifan NATO a’zosi hududiga zarba berishi mumkin. Masalan, noto‘g‘ri nishonga olish yoki NATO hududiga o‘tgan ukrain samolyotini urib tushirish uchun. Bu albatta alyansning javob choralari ko‘rishiga olib keladi. Ayniqsa, Rossiyaning aniq boshqariladigan qurollari zaxirasi kamaya borishi (hozirda Ukraina uchun katta zaxiralar ishlatilmoqda) bilan bu voqea haqiqatga yaqinlasha boradi. Odessa yaqinida cho‘kib ketgan Estoniya kemasi bunday taxminlarning yuz berishi mumkinligini tasdiqlaydi.

— Eng yomoni esa Putinning Ukrainadan tashqari ham katta rejalari borligi ehtimoli. Ukraina egallangach, Putin e’tiborini qolgan sobiq sovet davlatlariga qaratishi mumkin. Buni u o‘z nutqlarida bir necha bor sezdirdi. Qolaversa, Kremlning norasmiy ovozi bo‘lgan davlat OAVlari ham SSSRni tiklash borasida juda ko‘p gapirmoqda. Agar Putin SSSRni qayta tiklash uchun amaliy harakatni davom ettirsa, keyingi mo‘ljal Boltiqbo‘yi davlatlari (Estoniya, Litva, Latviya) bo‘lishi ehtimoli yuqori. Biroq ushbu davlatlarning barchasi NATO a’zosi hisoblanadi. Putin ulardan NATOga bosim o‘tkazishda foydalanishi ham mumkin. Biroq NATO hozirda ittifoqqa a’zo davlatlarga har qanday tajovuz javob reaksiyasiga olib kelishini ta’kidlamoqda.

Yuqoridagi taxminlar shunchaki umumiy qarashlarni ifodalaydi. Vaziyat ba’zi favqulodda hodisalar sabab kutilmagan tomonga o‘zgarib ketishi ham mumkin. Masalan, ruslarning Putin hokimiyatini ag‘darishi. Ammo bu juda qiyin masala, chunki Putin rejimi har qanday norozilikni darhol kuch bilan bostirmoqda. Mamlakatdagi erkin OAVlar birin-ketin yopilyapti. Shunday bo‘lsa-da Kremldagi mamlakat kelajagi uchun befarq bo‘lmagan generallarning harakat boshlab qolishini ham istisno qilib bo‘lmaydi.

Hozirda davom etayotgan muzokaralar qanchalik istiqbolli bo‘lishini esa vaqt ko‘rsatadi.