Qozog‘iston “Rosatom” bilan AES qurish bo‘yicha muzokaralar olib bormoqda

Qozog‘iston atom elektr stansiyasi (AES)ni qurish masalasini ko‘rib chiqmoqda, dedi “Astana” xalqaro moliya markazi boshqaruvchisi G‘ayrat Kelimbetov “Kommersant”ga bergan intervyusida.

Qozog‘iston hukumati hozir 70 foizi ko‘mirga qaram bo‘lgan energetika sanoatini dekarbonizatsiya qilish (ugleroddan foydalanishni kamaytirish) niyatida. Qozog‘iston noyabrda Glazgoda bo‘lib o‘tgan COP26 iqlim sammitida bir qator majburiyatlarni zimmasiga olgan.

Mamlakatda 2030-yilga kelib CO2 gazlari ajralib chiqishini 15 foizga kamaytirish, 2060-yilga kelib esa uglerod neytralligiga erishish rejalashtirilgan. Iqlim bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarish uchun Qozog‘iston bir necha yo‘nalishda qadamlar tashlaydi, deydi Kelimbetov.

Ko‘mirga qarshi atom

Xususan, qayta tiklanadigan energiya manbalariga sarmoya jalb etish — muhim qadamlardan biri. Biroq quyosh va shamol elektr stansiyalari ko‘mir o‘rnini to‘liq bosa olmaydi, dedi “Kommersant” suhbatdoshi.

“Bizga qayerdadir gaz zarur, bu masalada ‘Gazprom’ (Rossiya kompaniyasi) bilan hamkorlik qilyapmiz, lekin, katta ehtimol bilan, Qozog‘iston atom elektr stansiyasini qurishi kerak bo‘ladi. Bu borada hozirdanoq, jumladan, ‘Rosatom’ (Rossiya davlat kompaniyasi) bilan ham muzokaralar olib bormoqdamiz”, — deya qo‘shimcha qildi Kelimbetov.

Unga ko‘ra, Qozog‘iston ko‘mirga muqobil boshqa energiya manbalarini qidirmoqda. Birlashgan Arab Amirliklari bilan qayta tiklanadigan energiyadan foydalanish yuzasidan qo‘shma loyihalar bo‘yicha qaror qabul qilingan. 2 GVt quvvatga ega quyosh va shamol elektr stansiyalarini yaratish rejalashtirilgan.

Bundan tashqari, Qozog‘iston 10 ta shahardagi ko‘mir elektr stansiyalarini gazga o‘tkazmoqda. 2030-yilgacha qayta tiklanuvchi energiya manbalarining rolini 3 foizdan 15 foizga, gaznikini 20 foizdan 38 foizga oshirish rejalashtirilgan, dedi Kelimbetov.

Atom energetikasiga ijobiy tomondan qaralsa, uning rivojlanishi elektr energiyasi ishlab chiqarishda ko‘mirning ulushini yanada kamaytirishga yordam beradi.

Ko‘mirdan voz kechishdan tashqari, dekarbonizatsiya elektr energetikasi uchun neft va gaz eksportidan daromad olishning eski modelini yangi iqtisodiyotning yangi roli bilan almashtirishni nazarda tutadi. Shu bilan birga, elektr energiyasi tariflarining oshishi kutilmoqda, dedi moliyaviy markaz boshqaruvchisi.

Uning qo‘shimcha qilishicha, tariflarning ko‘tarilishi “aholi va sanoat uchun yaxshi yangilik emas”, iqtisodiyotning raqobatbardoshligi esa pasayishi mumkin. “Ammo bu haqiqat”, deb xulosa qildi Kelimbetov.

U shuningdek, Rossiya va Markaziy Osiyo mamlakatlariga umumiy energetika makonini tiklashni taklif qildi. Bunday harakat mavsumiy elektr energiyasi taqchilligi muammosini hal qilishga yordam beradi, deya qo‘shimcha qildi u.

1973—1999-yillarda Qozog‘istonning Aqtau shahrida 350 MVt quvvatga ega atom elektr stansiyasi ishlagan, hozirda u elektr tarmog‘idan uzilgan. Mustaqillik yillarida yangi AES qurish bo‘yicha takliflar bir necha bor ilgari surildi.

Biroq takliflar jamiyat, xususan, yadroviy sinovlardan jabrlangan shaxslarning tashkilotlari tomonidan qarshilikka uchragan. Bundan tashqari, ko‘plab qozog‘istonliklar kelajakda O‘zbekistonda AES qurilishi mumkinligidan ham xavotir bildirgan.

Qozog‘iston prezidenti Qosim-Jo‘mart To‘qayev 2021-yil noyabr oyida hukumat ertami kechmi AES qurish bo‘yicha bir qarorga kelishini ma’lum qilgan edi. Mamlakatda elektr energiyasi taqchilligining dastlabki belgilari allaqachon sezilmoqda, deya qo‘shimcha qilgan u.

Qozog‘iston Milliy farovonlik jamg‘armasi rahbari Almasadam Satkalievning so‘zlariga ko‘ra, yangi AESni qurish uchun eng qulay joy – Balxash ko‘li bo‘yidagi Olmaota viloyatining Ulken shaharchasi.