Tokioning sirli dunyosidan Xirosima fojiasigacha. Yapon rejissorlarining tomosha qilish tavsiya qilinadigan eng yaxshi animelari

Stereotiplardan farqli o‘laroq, anime yosh janr emas. Uning tarixi 1950-yillarda, animatsiya bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan odamlarning alohida tajribalari emas, balki sanoatga aylanganda boshlangan. O‘tgan o‘n yillar mobaynida ko‘plab TV va OVA-seriallari (Original Video Animation — Yaponiyada anime-seriallarning o‘ziga xos formati) qisqa va to‘liq metrajli filmlar chiqarildi. Bu sohalarda eng yaxshi kartinalar ro‘yxatini tuzish deyarli imkonsiz, chunki ma’lumotlar juda ko‘p. Lekin shunga qaramay Cosmopolitan nashri ekran yuzini ko‘rganiga ancha bo‘lgan bo‘lsa-da, ko‘pchilikka ma’lum bo‘lmagan klassikalar, hayratlanarli darajada bajarilgan va diqqatga sazovor anime kartinalar bilan tanishtiradi.

“Stimboy” (Katsuhiro Otomo, 2004)

XIX asrdagi Angliya. Rey Stim — juda iste’dodli, mexanikaga qiziquvchi bola, bobosi unga bug‘ sharining chizmalarini yuborganidan so‘ng hayoti siyosiy voqealarga qorishib ketadi.

“Stimboy” — Katsuhiro Otomoning yetarlicha baholanmagan kartinalarining eng yorqin namunasidir. Mazkur animatsiya ruhiy jihatdan yengil va bolalarcha samimiy. Bu ajoyib animatsiyada, ayniqsa, xayoliy mexanizmlar haqida gap ketganda haqiqiy stimpank (XIX asr oxiridagi bug‘ energiyasidan ilhomlanib yaratilgan ilmiy-fantastik yo‘nalish) sarguzashtdir. Otomo — ajoyib grafik. “Stimboy”da bo‘lgani kabi hech qayerda mexanizmlarning ajoyib dizaynini bunchalik aniq ko‘ra olmaysiz, tomosha qilish davomida animatsiya san’ati nimalarga qodir ekaniga qoyil qolishingiz aniq.

“Stimboy” Otomoning “Akira” nomli animatsiyasi singari unchalik mashhur bo‘lolmagan. Bir vaqtlar bu 3D va 2D animatsiyasining kombinatsiyasi nimaga qodirligini ko‘rsatib beruvchi ajoyib film bo‘lgan.

“Haqiqiy qayg‘u” (Satosi Kon, 1998)

Pop yulduzi Mima Kirigoye o‘z konsertida karyerasini o‘zgartirmoqchi ekanini e’lon qiladi: bundan buyon u serialda rol o‘ynamoqchi! Garchi muxlislari uning qaroridan unchalik mamnun bo‘lmasalar-da, Mima bunga qat’iy qaror qiladi. To‘g‘ri, u bu haqda o‘zining kundaligidagi yozuvdan bilib qoladi, albatta, buni u yozgan emas. Lekin qaysi yulduzning aqldan ozgan muxlislari yo‘q?

Satosi Konning mazkur kartinasi birinchi soniyadayoq tomoshabinni bezovta qila boshlaydi. Satosi Kon bu jihati bilan Lars Von Trierga biroz taqlid qilgan: ularning har ikkalasi ham samimiy va begunoh qahramonlarini umidsizlik, og‘riq va yovuzlik dunyosiga tashlaydi. Biroq “Haqiqiy qayg‘u”ni aqldan ozgan muxlislarning ahmoqligi deb hisoblash vijdonsizlik va noto‘g‘ri bo‘lardi. San’at ko‘pincha shafqatsiz bo‘lishga majbur bo‘ladi. Satosi Kon esa tomoshabinni umuman ayamaydi, ularni og‘riq va azoblar orqali go‘zallikka olib boradi.

“Haqiqiy qayg‘u” animesi media olamidagi shaxsning mashhurligi bilan bog‘liq jinnilikning turli tomonlarini qo‘rqinchli va realistik tarzda ochib beradi. Mima o‘zi shaxsiyatining qaysi tomoni haqiqiy ekanligini anglay olmay qoladi, uning qiyofasi boshqa odamlarning — unda tirik odamni payqamaydigan suratga olish guruhi, eski va yangi muxlislari, hamkasblarining munosabatida sinadi.

“Xokusay xonim” (Keyichi Hara, 2015)

Katsusiki Oi — saroyning mashhur rassomi bo‘lgan Xokusayning qizlaridan biri. U aqlli, o‘qimishli va iste’dodli, u rasmlar chizish orqali otasi olgan buyurtmalarni tayyorlashga yordam beradi. Va hech qachon suratlariga o‘z imzosini qo‘ymaydi

Keyichi Xara bir necha bor Xayao Miyazaki ijodiga taqlid  qilishda ayblangan, ammo bu ayblovlar isbotlanmagan. Uning uslubi haqiqatan ham Ghibli estetikasiga o‘xshash bo‘lsa-da, Keyichi Xara yapon to‘liq metrajli animatsiyasida, xususan, Ghibli qo‘l urmagan mavzularni muhokama qilishdan uyalmaydi. “Xokusay xonim” — bu hozirgi zamonning eng feministik anime filmlaridan biri bo‘lib, G‘arbning kamchiliklarini tan olmagan holda eng yaxshi namunalardan ilhomlanilgan.

“Xokusay xonim” yaxshi o‘ylangan markaziy personajdan tashqari, anime chizishning ajoyib  texnikasiga ega Edo davridagi yapon mumtoz rasmlarining go‘zalligini tomoshabinga mukammal tarzda yetkazib beradi.

“Samoviy qal’a — Laputa” (Xayao Miyazaki, 1986)

Bir kuni konchilar qishlog‘ida yashaydigan bola bo‘yniga billur tumor taqqan qizni topib oladi va unga boshpana beradi. Qiz hushiga kelganida, u samoda suzib yuradigan afsonaviy orolning malikasi ekanligini va uni harbiylar hamda osmon qaroqchilari qidirayotganini bilib oladi.

“Samoviy qal’a — Laputa” stimpankning ajdodi bo‘lib, Xayao Miyazaki uchun epik fantaziyaning noyob namunasi hisoblanadi. Bu anime hozirgacha ajoyib bolalar animatsiyasi bo‘lib, lekin shu bilan birga yovuzlikka qarshi kurash haqidagi qahramonlik hikoyasidir.

Shuningdek, bu sayyoramiz kelajagi uchun ekologik kurash haqidagi filmlarning kamdan kam uchraydigan muvaffaqiyatli misollaridan biri. Bu mavzu kelajakdagi dunyoning tozaligi bosh qahramon kurashining mavzusi bo‘lgan Miyazakini doim xavotirga solgan. Sayyorani razilliklardan va militarizmdan qutqarish uchun mas’uliyat juda yosh bolalarga — dunyomizning kelajagiga yuklatilgan, chunki ijodkorning fikricha, kattalar bunga dosh berolmaydi.

“Qobiqdagi ruh” (Mamoru Osii, 1995)

Kelajakda jinoyatchilik hozirgidan-da ayanchli ahvolda bo‘ladi. Ammo endi kibertexnologiyalar rivojlanishi bilan firibgarlar o‘ziga xos turdagi jinoyatlarni sodir etish imkoniyatiga ega bo‘ladi: neyron implantlari orqali odamlarning shaxsiy ma’lumotlarini o‘g‘irlash, “arvoh”-kiborgni buzish ... Maxsus bo‘limning eng yaxshi xodimasi — kiborg, mayor Motoko Kusanagi shunday jinoyatchilarning iziga tushgan. Bu ishi bilan u Qo‘g‘irchoqboz laqabli sirli jinoyatchining e’tiborini tortadi.

Mamoru Osiining boshqa filmlaridan farqli o‘laroq “Qobiqdagi ruh” 2029-yilda Tokioning sirli sovuq dunyosiga boshqacha nazar bilan qaraydigan ulkan franshizaga asos solgan. Biroq boshqa filmlarning hech biri Mamoru Osiining sehrli muhitini takrorlay olmagan. Albatta, bu narsa ularning mashhurligiga ta’sir qilmaydi, shunchaki “Qobiqdagi ruh” janr chastotasiga qaramay, takrorlab bo‘lmaydigan filmga aylangan. Bu ishning uddasidan chiqisholmagan, garchi Yaponiyada ham, Gollivudda ham bunga urinishlar bo‘lgan.

“Nafis so‘zlar bog‘i” (Makoto Sinkay, 2013)

Takeo — yaxshi talaba, lekin u turli poyabzallar dizaynini yaratishni yoqtiradi va bu sevimli mashg‘uloti tufayli u yomg‘irli kunlarda o‘qishga bormay, shahar bog‘idagi ayvonchada rasm chizadi. Bir kuni u bu yerda o‘zidan bir necha yosh katta go‘zal ayol bilan tanishib qoladi va ular o‘rtasida chiroyli va samimiy suhbat bo‘lib o‘tadi.

Bundan tashqari Makoto Sinkayning ko‘plab filmlari haqida gapirish mumkin, lekin uning filmografiyasida “Nafis so‘zlar bog‘i” alohida o‘rin tutadi. Bu qisqa metrajli film bo‘lib, unda deyarli hech qanday kadrorti ovoz eshitilmaydi (Sinkayning sevimli usuli) va qahramonlar orasidagi romantika kutilmagan tomondan ko‘rsatiladi. Odatda Sinkay qahramonlari o‘z fikrlari va his-tuyg‘ularini nazorat qila olmaydi, lekin bu kartinada filmning butun sujeti yengil va samimiy suhbatga qurilgan.

“Dunyoning bu burchagida” (Sunao Katabuti, 2016)

Suzu Urano — Xirosimada yashovchi oddiy qishloq qizi. U o‘z oilasiga g‘amxo‘rlik qiladi va ba’zida hordiq paytida daftariga dengiz quyonlari rasmini chizadi. Uni boshqa viloyatdan kelgan odamga turmushga berishadi. Hozir u asta-sekin yangi oilaga ko‘nikmoqda. Shu bilan birga, avval imperator Xiroxitoning fashistik davrini, keyin urushni, so‘ngra urushdan keyingi ocharchilik yillarni boshdan kechirmoqda...

Xirosima — hali ham yaponiyaliklar uchun, ayniqsa, anime uchun og‘riqli mavzu, lekin kamdan kam odam bu fojiani o‘z mamlakati tarixining bir qismi deb hisoblaydi. Biroq filmda siyosat mavzusi orqa fonda qoladi: u tabiiy ravishda tajovuzkor politsiya, armiyaga ommaviy jalb qilish va radio xabarlari orqali o‘zini bildirib turadi, lekin hikoyaning markazida unchalik boy bo‘lmagan oilaning oddiy hayoti, muloyim va ijodkor qiz taqdiri turadi.... U kattalardek bo‘lishni o‘rganadi, kecha unga begona bo‘lgan odamlarga yordam beradi, deyarli tanimaydigan eri bilan munosabat o‘rnatadi va o‘zida kichik bo‘lsa-da, lekin qalbga iliqlik baxsh etuvchi kuch topa oladi.

“Ame va Yuki — bo‘ri bolalari” (Mamoru Xosoda, 2012)

Yosh qiz Xana bo‘riga aylana oladigan yigitni sevib qoladi va undan ikki farzand ko‘radi: qiz va o‘g‘il. Ammo sevgilisi vafot etgach, oilani boqish, bolalarni oyoqqa turg‘izish uning o‘ziga qoladi.  Bu orada bolalarining haqiqiy yovvoyi bo‘rilar kabi o‘zini tutishi qo‘shnilari, ham ijtimoiy xizmat xodimlarining e’tiborini tortadi...

Mazkur kartinada Mamoru Xosoda o‘zini chiroyli oilaviy anime ustasi sifatida ko‘rsatib, yosh ota-onalarning odatiy qiyinchiliklarini boshqa rakursdan tasvirlaydi. Keyinchalik u “Maxluq shogirdi” va “Kelajakdan kelgan Mirai” filmlarini suratga oladi, ular ham oila mavzusiga tegishli bo‘lib, lekin u buni birinchi bo‘lib “Bo‘ri bolalari”da tasvirlagan. Xosoda buni juda samimiy, ta’sirchan va ayni paytda real tarzda, yosh oila hayotining murakkab tomonlarini yashirishga urinmasdan amalga oshira olgan.