Токионинг сирли дунёсидан Хиросима фожиасигача. Япон режиссёрларининг томоша қилиш тавсия қилинадиган энг яхши анимелари

Стереотиплардан фарқли ўлароқ, аниме ёш жанр эмас. Унинг тарихи 1950 йилларда, анимация бир-бирига боғлиқ бўлмаган одамларнинг алоҳида тажрибалари эмас, балки саноатга айланганда бошланган. Ўтган ўн йиллар мобайнида кўплаб ТВ ва ОVА-сериаллари (Оriginal Video Animation — Японияда аниме-сериалларнинг ўзига хос формати) қисқа ва тўлиқ метражли фильмлар чиқарилди. Бу соҳаларда энг яхши картиналар рўйхатини тузиш деярли имконсиз, чунки маълумотлар жуда кўп. Лекин шунга қарамай Cosmopolitan нашри экран юзини кўрганига анча бўлган бўлса-да, кўпчиликка маълум бўлмаган классикалар, ҳайратланарли даражада бажарилган ва диққатга сазовор аниме картиналар билан таништиради.

«Стимбой» (Кацуҳиро Отомо, 2004)

XIX асрдаги Англия. Рей Стим — жуда истеъдодли, механикага қизиқувчи бола, бобоси унга буғ шарининг чизмаларини юборганидан сўнг ҳаёти сиёсий воқеаларга қоришиб кетади.

«Стимбой» — Кацуҳиро Отомонинг етарлича баҳоланмаган картиналарининг энг ёрқин намунасидир. Мазкур анимация руҳий жиҳатдан енгил ва болаларча самимий. Бу ажойиб анимацияда, айниқса, хаёлий механизмлар ҳақида гап кетганда ҳақиқий стимпанк (XIX аср охиридаги буғ энергиясидан илҳомланиб яратилган илмий-фантастик йўналиш) саргузаштдир. Отомо — ажойиб график. «Стимбой»да бўлгани каби ҳеч қаерда механизмларнинг ажойиб дизайнини бунчалик аниқ кўра олмайсиз, томоша қилиш давомида анимация санъати нималарга қодир эканига қойил қолишингиз аниқ.

«Стимбой» Отомонинг «Aкирa» номли анимацияси сингари унчалик машҳур бўлолмаган. Бир вақтлар бу 3D ва 2D анимациясининг комбинацияси нимага қодирлигини кўрсатиб берувчи ажойиб фильм бўлган.

«Ҳақиқий қайғу» (Сатоси Кон, 1998)

Поп юлдузи Мима Киригое ўз концертида карьерасини ўзгартирмоқчи эканини эълон қилади: бундан буён у сериалда роль ўйнамоқчи! Гарчи мухлислари унинг қароридан унчалик мамнун бўлмасалар-да, Мима бунга қатъий қарор қилади. Тўғри, у бу ҳақда ўзининг кундалигидаги ёзувдан билиб қолади, албатта, буни у ёзган эмас. Лекин қайси юлдузнинг ақлдан озган мухлислари йўқ?

Сатоси Коннинг мазкур картинаси биринчи сониядаёқ томошабинни безовта қила бошлайди. Сатоси Кон бу жиҳати билан Ларс Вон Триэрга бироз тақлид қилган: уларнинг ҳар иккаласи ҳам самимий ва бегуноҳ қаҳрамонларини умидсизлик, оғриқ ва ёвузлик дунёсига ташлайди. Бироқ «Ҳақиқий қайғу»ни ақлдан озган мухлисларнинг аҳмоқлиги деб ҳисоблаш виждонсизлик ва нотўғри бўларди. Санъат кўпинча шафқатсиз бўлишга мажбур бўлади. Сатоси Кон эса томошабинни умуман аямайди, уларни оғриқ ва азоблар орқали гўзалликка олиб боради.

«Ҳақиқий қайғу» анимеси медиа оламидаги шахснинг машҳурлиги билан боғлиқ жинниликнинг турли томонларини қўрқинчли ва реалистик тарзда очиб беради. Мима ўзи шахсиятининг қайси томони ҳақиқий эканлигини англай олмай қолади, унинг қиёфаси бошқа одамларнинг — унда тирик одамни пайқамайдиган суратга олиш гуруҳи, эски ва янги мухлислари, ҳамкасбларининг муносабатида синади.

«Хокусай хоним» (Кейичи Ҳара, 2015)

Кацусики Ои — саройнинг машҳур рассоми бўлган Хокусайнинг қизларидан бири. У ақлли, ўқимишли ва истеъдодли, у расмлар чизиш орқали отаси олган буюртмаларни тайёрлашга ёрдам беради. Ва ҳеч қачон суратларига ўз имзосини қўймайди

Кейичи Хара бир неча бор Хаяо Миязаки ижодига тақлид  қилишда айбланган, аммо бу айбловлар исботланмаган. Унинг услуби ҳақиқатан ҳам Ghibli эстетикасига ўхшаш бўлса-да, Кейичи Хара япон тўлиқ метражли анимациясида, хусусан, Ghibli қўл урмаган мавзуларни муҳокама қилишдан уялмайди. «Хокусай хоним» — бу ҳозирги замоннинг энг феминистик аниме фильмларидан бири бўлиб, Ғарбнинг камчиликларини тан олмаган ҳолда энг яхши намуналардан илҳомланилган.

«Хокусай хоним» яхши ўйланган марказий персонаждан ташқари, аниме чизишнинг ажойиб  техникасига эга Эдо давридаги япон мумтоз расмларининг гўзаллигини томошабинга мукаммал тарзда етказиб беради.

«Самовий қалъа — Лапута» (Хаяо Миязаки, 1986)

Бир куни кончилар қишлоғида яшайдиган бола бўйнига биллур тумор таққан қизни топиб олади ва унга бошпана беради. Қиз ҳушига келганида, у самода сузиб юрадиган афсонавий оролнинг маликаси эканлигини ва уни ҳарбийлар ҳамда осмон қароқчилари қидираётганини билиб олади.

«Самовий қалъа — Лапута» стимпанкнинг аждоди бўлиб, Хаяо Миязаки учун эпик фантазиянинг ноёб намунаси ҳисобланади. Бу аниме ҳозиргача ажойиб болалар анимацияси бўлиб, лекин шу билан бирга ёвузликка қарши кураш ҳақидаги қаҳрамонлик ҳикоясидир.

Шунингдек, бу сайёрамиз келажаги учун экологик кураш ҳақидаги фильмларнинг камдан кам учрайдиган муваффақиятли мисолларидан бири. Бу мавзу келажакдаги дунёнинг тозалиги бош қаҳрамон курашининг мавзуси бўлган Миязакини доим хавотирга солган. Сайёрани разилликлардан ва милитаризмдан қутқариш учун масъулият жуда ёш болаларга — дунёмизнинг келажагига юклатилган, чунки ижодкорнинг фикрича, катталар бунга дош беролмайди.

«Қобиқдаги руҳ» (Мамору Осии, 1995)

Келажакда жиноятчилик ҳозиргидан-да аянчли аҳволда бўлади. Аммо энди кибертехнологиялар ривожланиши билан фирибгарлар ўзига хос турдаги жиноятларни содир этиш имкониятига эга бўлади: нейрон имплантлари орқали одамларнинг шахсий маълумотларини ўғирлаш, «арвоҳ»-киборгни бузиш ... Махсус бўлимнинг энг яхши ходимаси — киборг, майор Мотоко Кусанаги шундай жиноятчиларнинг изига тушган. Бу иши билан у Қўғирчоқбоз лақабли сирли жиноятчининг эътиборини тортади.

Мамору Осиининг бошқа фильмларидан фарқли ўлароқ «Қобиқдаги руҳ» 2029 йилда Токионинг сирли совуқ дунёсига бошқача назар билан қарайдиган улкан франшизага асос солган. Бироқ бошқа фильмларнинг ҳеч бири Мамору Осиининг сеҳрли муҳитини такрорлай олмаган. Албатта, бу нарса уларнинг машҳурлигига таъсир қилмайди, шунчаки «Қобиқдаги руҳ» жанр частотасига қарамай, такрорлаб бўлмайдиган фильмга айланган. Бу ишнинг уддасидан чиқишолмаган, гарчи Японияда ҳам, Голливудда ҳам бунга уринишлар бўлган.

«Нафис сўзлар боғи» (Макото Синкай, 2013)

Такео — яхши талаба, лекин у турли пойабзаллар дизайнини яратишни ёқтиради ва бу севимли машғулоти туфайли у ёмғирли кунларда ўқишга бормай, шаҳар боғидаги айвончада расм чизади. Бир куни у бу ерда ўзидан бир неча ёш катта гўзал аёл билан танишиб қолади ва улар ўртасида чиройли ва самимий суҳбат бўлиб ўтади.

Бундан ташқари Макото Синкайнинг кўплаб фильмлари ҳақида гапириш мумкин, лекин унинг фильмографиясида «Нафис сўзлар боғи» алоҳида ўрин тутади. Бу қисқа метражли фильм бўлиб, унда деярли ҳеч қандай кадрорти овоз эшитилмайди (Синкайнинг севимли усули) ва қаҳрамонлар орасидаги романтика кутилмаган томондан кўрсатилади. Одатда Синкай қаҳрамонлари ўз фикрлари ва ҳис-туйғуларини назорат қила олмайди, лекин бу картинада фильмнинг бутун сюжети енгил ва самимий суҳбатга қурилган.

«Дунёнинг бу бурчагида» (Сунао Катабути, 2016)

Сузу Урано — Хиросимада яшовчи оддий қишлоқ қизи. У ўз оиласига ғамхўрлик қилади ва баъзида ҳордиқ пайтида дафтарига денгиз қуёнлари расмини чизади. Уни бошқа вилоятдан келган одамга турмушга беришади. Ҳозир у аста-секин янги оилага кўникмоқда. Шу билан бирга, аввал император Хирохитонинг фашистик даврини, кейин урушни, сўнгра урушдан кейинги очарчилик йилларни бошдан кечирмоқда...

Хиросима — ҳали ҳам японияликлар учун, айниқса, аниме учун оғриқли мавзу, лекин камдан кам одам бу фожиани ўз мамлакати тарихининг бир қисми деб ҳисоблайди. Бироқ фильмда сиёсат мавзуси орқа фонда қолади: у табиий равишда тажовузкор полиция, армияга оммавий жалб қилиш ва радио хабарлари орқали ўзини билдириб туради, лекин ҳикоянинг марказида унчалик бой бўлмаган оиланинг оддий ҳаёти, мулойим ва ижодкор қиз тақдири туради.... У катталардек бўлишни ўрганади, кеча унга бегона бўлган одамларга ёрдам беради, деярли танимайдиган эри билан муносабат ўрнатади ва ўзида кичик бўлса-да, лекин қалбга илиқлик бахш этувчи куч топа олади.

«Аме ва Юки — бўри болалари» (Мамору Хосода, 2012)

Ёш қиз Хана бўрига айлана оладиган йигитни севиб қолади ва ундан икки фарзанд кўради: қиз ва ўғил. Аммо севгилиси вафот этгач, оилани боқиш, болаларни оёққа турғизиш унинг ўзига қолади.  Бу орада болаларининг ҳақиқий ёввойи бўрилар каби ўзини тутиши қўшнилари, ҳам ижтимоий хизмат ходимларининг эътиборини тортади...

Мазкур картинада Мамору Хосода ўзини чиройли оилавий аниме устаси сифатида кўрсатиб, ёш ота-оналарнинг одатий қийинчиликларини бошқа ракурсдан тасвирлайди. Кейинчалик у «Махлуқ шогирди» ва «Келажакдан келган Mираи» фильмларини суратга олади, улар ҳам оила мавзусига тегишли бўлиб, лекин у буни биринчи бўлиб «Бўри болалари»да тасвирлаган. Хосода буни жуда самимий, таъсирчан ва айни пайтда реал тарзда, ёш оила ҳаётининг мураккаб томонларини яширишга уринмасдан амалга ошира олган.