11-avgust kuni Rossiya ommaviy axborot vositalari — “RIA Novosti” va “TASS”dan tortib mamlakatning ko‘plab mintaqalaridagi hududiy OAVlarga qadar AQShda koronavirusning yangi shtammi paydo bo‘lgani haqida xabar berdi. Ta’kidlanishicha, bu shtamm avvalgilariga qaraganda ancha xavfli. Bu xavotirlar qanchalik o‘rinli ekani haqida Meduza maqola tayyorladi.
Nashrlarning barchasi o‘z xabarida Nyu-York Sog‘liqni saqlash departamenti va Kolumbiya universitetining Meylmana nomidagi jamoa sog‘lig‘ini saqlash maktabi xodimlari tomonidan yozilgan maqolaning 7-avgustda nashrdan avval chiqarilgan nusxasiga tayangan. Maqolada Nyu-Yorkda koronavirusning yota shtammi tarqalishini modellashtirish natijalari bayon qilingan. Modellashtirish uchun ma’lumotlar Nyu-Yorkdagi 50 dan ortiq kasalxonalarda ushbu kasallik bilan yotqizilgan bemorlarni kuzatish orqali yig‘ilgan.
Rossiya OAVlarida berilgan xabarlar:
Olimlar koronavirus shtammining o‘lim darajasi qariyb ikki barobarga ko‘paygani haqida xabar berdi (“RIA Novosti”);
Koronavirusning yota varianti oldingi shtammlarga qaraganda 25 foiz tezroq tarqalishi mumkin (“TASS”);
Amerikalik olimlar o‘lim darajasi 60 foizga yuqori bo‘lgan koronavirus shtammi haqida ogohlantirmoqda (“Kommersant”);
Amerikada yangi, yanada xavfli koronavirus shtammi aniqlandi (“Karmaskalinskaya nov”);
Amerika qit’asida o‘lim darajasi juda yuqori bo‘lgan yanada xavfli koronavirus turi aniqlandi (“Kugarchinskiye vesti”).
Yo‘q. Yagona haqiqat shuki, 7-avgust kuni MedRxiv arxivida amerikalik olimlarning yota varianti haqidagi tadqiqotlari haqiqatan ham chop etilgan. Agar uni diqqat bilan o‘qib chiqilsa, yota haqida quyidagilar ma’lum bo‘ladi:
- bu shtamm yangi emas;
- u hech bir mamlakatda keng tarqalmagan, AQShda esa deyarli yo‘q bo‘lib ketgan;
- u virusning “tahdid soluvchi varianti” hisoblanmaydi;
- tadqiqot mualliflariga ko‘ra, keksalar orasida bu shtammdan o‘lim alfa (“britancha”) shtamm oqibatidagi o‘limga qaraganda past.
Bu virusning bir-biridan farq qiladigan bir nechta variantlari guruhi bo‘lib, ular S-oqsiliga o‘xshash mutatsiyalarga ega bo‘ladi. Virusning bunday variantlaridan biri ilk bor 2020-yil noyabr oyida Nyu-Yorkda topilgan. Qish o‘rtalarida u shaharning bir qancha joylariga tarqaldi hamda Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti (JSST) va AQSh Kasalliklarni nazorat qilish va profilaktika markazi (CDC) tomonidan “qiziqish uyg‘otayotgan variantlar” (Variant of Interest, VOI) ro‘yxatiga kiritildi. Bu ro‘yxat sog‘liqni saqlash tizimiga darhol tahdid solmaydigan, lekin qo‘shimcha tadqiqotlarni talab qiladigan variantlarni o‘z ichiga oladi. Tadqiqotlardan so‘ng variant nazariy jihatdan “yuqoriga ko‘tarilishi”, ya’ni “tashvishli variantlar” ro‘yxatiga kiritilishi mumkin (Variant of Vernant, VOC). Yota olti oylik o‘rganishlar davomida ham VOC ro‘yxatiga kiritilmadi.
2021-yilning bahorida Nyu-York va qo‘shni shtatlarda tarqalgan yota raqobatni alfa shtammga boy bera boshladi (aprelda alfaning ulushi o‘sishni, yotaniki esa kamayishni boshladi).
Alfa va yota variantlari o‘xshash epidemiologik xususiyatlarga ega: ular 2020-yilgi shtammlarga qaraganda yuqumliroq. Ikkala shtamm ham laboratoriyada kasallik yuqtirib, emlangan odamlarning plazmasi bilan biroz mushkulroq neytrallashtiriladi. Biroq dala tadqiqotlarida, ya’ni kasallikni chindan ham yuqtirgan odamlar orasidagi tadqiqotlarda bu variantlar ilgari orttirilgan immunitetdan “qochish” qobiliyatiga ega emasligi aniqlangan (lekin alohida holatlar ham qayd etilgan).
Ikkala ko‘rsatkich — yuqish tezligi va immunitetdan qochish qobiliyati virusning turli variantlarining moslashishi uchun, ayniqsa, ular bir populyatsiyada bir-biri bilan raqobatlashganda muhim ahamiyatga ega (aynan mana shunday raqobat Nyu-York va AQShning boshqa shaharlarida mart—aprel oylarida kuzatilgan). Aprel oyida olimlar shuni aniqladiki, alfa hech bo‘lmaganda tarqalishi tezligi bo‘yicha yotadan ancha ustun turadi.
Bahorning o‘rtalarida AQShda paydo bo‘lgan yanada yuqumliroq delta shtammi alfani ham, yotani ham bir chetga surib tashladi. Bu viruslar variantlarining global ma’lumotlar bazasi — GISAID ma’lumotlaridan yaqqol ko‘rinib turibdi. AQShda hozirda ko‘rib chiqilgan koronavirus genomlarining 0,1 foizi yotaga to‘g‘ri keladi. GISAID ma’lumotlariga ko‘ra, bu variant faqat Lotin Amerikasida nisbatan yuqori ulushni egallaydi (xususan, Ekvadorda, oxirgi to‘rt hafta ichida ketma-ket sekvenlangan genomlar orasida — 14,3 foiz). Ammo u yerda ham yota ulushi kamayib bormoqda, qit’aga yaqinda kelgan deltaning ulushi esa tez o‘sib bormoqda.
Bahorda Nyu-York Sog‘liqni saqlash departamentidagi olimlar kasallikning og‘ir kechishi va o‘lim darajasi bo‘yicha yota 2020-yilgi variantlardan farq qilmaydi, degan xulosaga keldi. 7-avgustda chop etilgan maqola, uning mualliflari fikricha, ushbu xulosani to‘g‘rilaydi: ularning modelida ko‘rsatilishicha, yota qariyalar orasida o‘limni 60—82 foizga oshiradi (yoshiga qarab), lekin yosh va o‘rta yoshdagilar orasida emas. Shu bilan birga, tadqiqotga ko‘ra, yota o‘lim darajasini alfaga qaraganda kamroq oshiradi. Olimlar yotani boshqa zamonaviy variantlar bilan taqqoslay olmadi, chunki ular tadqiqot ma’lumotlari yig‘ilgan noyabr—aprel oylarida Nyu-Yorkda keng tarqalmagan edi.
Shunday qilib yota o‘lim xavfini oshiradimi?
Bu haqda bitta xulosaga kelish imkonsiz: oldingi maqola mualliflarning hisob-kitoblari noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Ular ikkita o‘lim darajasini chalkashtirib yuborishi aniq — barcha kasallanish holatlarning barcha o‘limlarga proporsiyasi (IFR) va ma’lum bo‘lgan kasallanish holatlarining barcha o‘limlarga proporsiyasi (CFR).
Ular IFR’ning yanada obyektiv ko‘rsatkichini o‘rganib chiqishganini da’vo qilmoqda, ammo ularning metodologiyasidan kelib chiqqan holda, faqat aniqlangan alomatli holatlar hisobga olingan, ya’ni 2020-yilda epidemiyaning birinchi to‘lqini paytida (virusning “eski” variantlari uchun) va 2021-yil bahoridagi ikkinchi to‘lqini paytidagi (alfa va iota uchun) CFR modelida hisoblangan.
Shu bilan birga, CFR indikatori infeksion agentning xossalari haqida yangilish tasavvur berishi mumkin, chunki u kasalliklarni aniqlash darajasiga nihoyatda bog‘liq. O‘lim darajasi epidemiyaning turli bosqichlariga qarab o‘lchanadigan hollarda, CFR turli bosqichlarda turli yosh guruhlarida o‘tkaziladigan testlarning intensivligi va strategiyasiga, yengil alomatlari bo‘lgan odamlarning shifokorga borishga qanchalik tayyorligiga va boshqa omillarga qarab katta farq qilishi mumkin.
Mualliflar o‘z ma’lumotlarini talqin qilishda allaqachon qiyinchiliklarga duch kelgan: masalan, ular nima uchun yota o‘limni yosh va o‘rta yoshdagilar orasida emas, faqat qariyalar orasida ko‘paytirishini tushuntira olmaydi. Olimlar hamma narsa o‘lim haqidagi ma’lumotlarning yetishmasligidan kelib chiqqan, degan xulosaga keldi: birinchi va ikkinchi to‘lqin shtammlari orasidagi farqni ko‘rsatishi uchun 45 yoshgacha bo‘lgan odamlar orasida o‘limning o‘zi juda kamlik qilgan.
Izoh (0)