11 август куни Россия оммавий ахборот воситалари — «РИА Новости» ва «ТАСС»дан тортиб мамлакатнинг кўплаб минтақаларидаги ҳудудий ОАВларга қадар АҚШда коронавируснинг янги штамми пайдо бўлгани ҳақида хабар берди. Таъкидланишича, бу штамм аввалгиларига қараганда анча хавфли. Бу хавотирлар қанчалик ўринли экани ҳақида Meduza мақола тайёрлади.
Нашрларнинг барчаси ўз хабарида Нью-Йорк Соғлиқни сақлаш департаменти ва Колумбия университетининг Мэйлмана номидаги жамоа соғлиғини сақлаш мактаби ходимлари томонидан ёзилган мақоланинг 7 августда нашрдан аввал чиқарилган нусхасига таянган. Мақолада Нью-Йоркда коронавируснинг ёта штамми тарқалишини моделлаштириш натижалари баён қилинган. Моделлаштириш учун маълумотлар Нью-Йоркдаги 50 дан ортиқ касалхоналарда ушбу касаллик билан ётқизилган беморларни кузатиш орқали йиғилган.
Россия ОАВларида берилган хабарлар:
Олимлар коронавирус штаммининг ўлим даражаси қарийб икки баробарга кўпайгани ҳақида хабар берди («РИА Новости»);
Коронавируснинг йота варианти олдинги штаммларга қараганда 25 фоиз тезроқ тарқалиши мумкин («ТАСС»);
Америкалик олимлар ўлим даражаси 60 фоизга юқори бўлган коронавирус штамми ҳақида огоҳлантирмоқда («Коммерсантъ»);
Америкада янги, янада хавфли коронавирус штамми аниқланди («Кармаскалинская новь»);
Америка қитъасида ўлим даражаси жуда юқори бўлган янада хавфли коронавирус тури аниқланди («Кугарчинские вести»).
Йўқ. Ягона ҳақиқат шуки, 7 август куни MedRxiv архивида америкалик олимларнинг йота варианти ҳақидаги тадқиқотлари ҳақиқатан ҳам чоп этилган. Агар уни диққат билан ўқиб чиқилса, йота ҳақида қуйидагилар маълум бўлади:
- бу штамм янги эмас;
- у ҳеч бир мамлакатда кенг тарқалмаган, АҚШда эса деярли йўқ бўлиб кетган;
- у вируснинг «таҳдид солувчи варианти» ҳисобланмайди;
- тадқиқот муаллифларига кўра, кексалар орасида бу штаммдан ўлим альфа («британча») штамм оқибатидаги ўлимга қараганда паст.
Бу вируснинг бир-биридан фарқ қиладиган бир нечта вариантлари гуруҳи бўлиб, улар С-оқсилига ўхшаш мутацияларга эга бўлади. Вируснинг бундай вариантларидан бири илк бор 2020 йил ноябрь ойида Нью-Йоркда топилган. Қиш ўрталарида у шаҳарнинг бир қанча жойларига тарқалди ҳамда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) ва АҚШ Касалликларни назорат қилиш ва профилактика маркази (CDC) томонидан «қизиқиш уйғотаётган вариантлар» (Variant of Interest, VOI) рўйхатига киритилди. Бу рўйхат соғлиқни сақлаш тизимига дарҳол таҳдид солмайдиган, лекин қўшимча тадқиқотларни талаб қиладиган вариантларни ўз ичига олади. Тадқиқотлардан сўнг вариант назарий жиҳатдан «юқорига кўтарилиши», яъни «ташвишли вариантлар» рўйхатига киритилиши мумкин (Variant of Vernant, VOC). Йота олти ойлик ўрганишлар давомида ҳам VOC рўйхатига киритилмади.
2021 йилнинг баҳорида Нью-Йорк ва қўшни штатларда тарқалган йота рақобатни альфа штаммга бой бера бошлади (апрелда альфанинг улуши ўсишни, йотаники эса камайишни бошлади).
Альфа ва йота вариантлари ўхшаш эпидемиологик хусусиятларга эга: улар 2020 йилги штаммларга қараганда юқумлироқ. Иккала штамм ҳам лабораторияда касаллик юқтириб, эмланган одамларнинг плазмаси билан бироз мушкулроқ нейтраллаштирилади. Бироқ дала тадқиқотларида, яъни касалликни чиндан ҳам юқтирган одамлар орасидаги тадқиқотларда бу вариантлар илгари орттирилган иммунитетдан «қочиш» қобилиятига эга эмаслиги аниқланган (лекин алоҳида ҳолатлар ҳам қайд этилган).
Иккала кўрсаткич — юқиш тезлиги ва иммунитетдан қочиш қобилияти вируснинг турли вариантларининг мослашиши учун, айниқса, улар бир популяцияда бир-бири билан рақобатлашганда муҳим аҳамиятга эга (айнан мана шундай рақобат Нью-Йорк ва АҚШнинг бошқа шаҳарларида март—апрель ойларида кузатилган). Апрель ойида олимлар шуни аниқладики, альфа ҳеч бўлмаганда тарқалиши тезлиги бўйича йотадан анча устун туради.
Баҳорнинг ўрталарида АҚШда пайдо бўлган янада юқумлироқ дельта штамми альфани ҳам, йотани ҳам бир четга суриб ташлади. Бу вируслар вариантларининг глобал маълумотлар базаси — GISAID маълумотларидан яққол кўриниб турибди. АҚШда ҳозирда кўриб чиқилган коронавирус геномларининг 0,1 фоизи йотага тўғри келади. GISAID маълумотларига кўра, бу вариант фақат Лотин Америкасида нисбатан юқори улушни эгаллайди (хусусан, Эквадорда, охирги тўрт ҳафта ичида кетма-кет секвенланган геномлар орасида — 14,3 фоиз). Аммо у ерда ҳам йота улуши камайиб бормоқда, қитъага яқинда келган дельтанинг улуши эса тез ўсиб бормоқда.
Баҳорда Нью-Йорк Соғлиқни сақлаш департаментидаги олимлар касалликнинг оғир кечиши ва ўлим даражаси бўйича йота 2020 йилги вариантлардан фарқ қилмайди, деган хулосага келди. 7 августда чоп этилган мақола, унинг муаллифлари фикрича, ушбу хулосани тўғрилайди: уларнинг моделида кўрсатилишича, йота қариялар орасида ўлимни 60—82 фоизга оширади (ёшига қараб), лекин ёш ва ўрта ёшдагилар орасида эмас. Шу билан бирга, тадқиқотга кўра, йота ўлим даражасини альфага қараганда камроқ оширади. Олимлар ётани бошқа замонавий вариантлар билан таққослай олмади, чунки улар тадқиқот маълумотлари йиғилган ноябрь—апрель ойларида Нью-Йоркда кенг тарқалмаган эди.
Шундай қилиб йота ўлим хавфини оширадими?
Бу ҳақда битта хулосага келиш имконсиз: олдинги мақола муаллифларнинг ҳисоб-китоблари нотўғри бўлиши мумкин. Улар иккита ўлим даражасини чалкаштириб юбориши аниқ — барча касалланиш ҳолатларнинг барча ўлимларга пропорцияси (IFR) ва маълум бўлган касалланиш ҳолатларининг барча ўлимларга пропорцияси (CFR).
Улар IFR’нинг янада объектив кўрсаткичини ўрганиб чиқишганини даъво қилмоқда, аммо уларнинг методологиясидан келиб чиққан ҳолда, фақат аниқланган аломатли ҳолатлар ҳисобга олинган, яъни 2020 йилда эпидемиянинг биринчи тўлқини пайтида (вируснинг «эски» вариантлари учун) ва 2021 йил баҳоридаги иккинчи тўлқини пайтидаги (альфа ва иота учун) CFR моделида ҳисобланган.
Шу билан бирга, CFR индикатори инфексион агентнинг хоссалари ҳақида янгилиш тасаввур бериши мумкин, чунки у касалликларни аниқлаш даражасига ниҳоятда боғлиқ. Ўлим даражаси эпидемиянинг турли босқичларига қараб ўлчанадиган ҳолларда, CFR турли босқичларда турли ёш гуруҳларида ўтказиладиган тестларнинг интенсивлиги ва стратегиясига, енгил аломатлари бўлган одамларнинг шифокорга боришга қанчалик тайёрлигига ва бошқа омилларга қараб катта фарқ қилиши мумкин.
Муаллифлар ўз маълумотларини талқин қилишда аллақачон қийинчиликларга дуч келган: масалан, улар нима учун йота ўлимни ёш ва ўрта ёшдагилар орасида эмас, фақат қариялар орасида кўпайтиришини тушунтира олмайди. Олимлар ҳамма нарса ўлим ҳақидаги маълумотларнинг етишмаслигидан келиб чиққан, деган хулосага келди: биринчи ва иккинчи тўлқин штаммлари орасидаги фарқни кўрсатиши учун 45 ёшгача бўлган одамлар орасида ўлимнинг ўзи жуда камлик қилган.
Изоҳ (0)