Sobiq SSSRda voyaga yetgan odamlardan so‘rab ko‘rsangiz aytishadi: “Ha-a, bizning davrimizda Jigulidan zo‘ri yo‘q edi”, “Yaxshi ko‘rgan qizim raisning o‘g‘liga tegib ketgan, chunki u zang‘arda qaymoqrang Jiguli bor edi-da”, “Trassa qiroli deyishardi u zamonlarda, hozir ham yupqa tunukali karischa moshinangdan zo‘r”. Bu gaplarda haqiqat uchquni yo‘q emas, chunki o‘sha davrning eng oldi mashinasi “Jiguli” edi. Avtomobil dahosi Henri Ford “Yaxshi mashina bu yangi mashina” deganidek “Jiguli” modellari vaqt davomida yangilanib turgan. 1970 yildan 1982 yilgacha 01, 02, 03, 04, 05, 06 va 07 modellari chiqqan. “Daryo” mazkur avtomobil tarixi haqida hikoya qiladi.
“Jiguli” to‘lig‘icha Sobiq ittifoq ishlanmasi emas, italyan va sovet avtomobilsozlarining hamkorligi mahsuli hisoblanadi. 1966-yilda Moskvada Italiyaning Fiat kompaniyasi va SSSR tarafi o‘rtasida yengil avtomobillar tayyorlash bo‘yicha ilmiy-texnikaviy hamkorlik shartnomasi imzolangan. Shu loyiha doirasida SSSR hududida avtomobil zavodi qurish ham tasdiqlangan. Shartnomada qanday avtorusumlar chiqarish ham ko‘zda tutilgan: “sedan” (VAZ-2101), “universal” (VAZ-2102) va “lyuks” (VAZ-2103). 1967-yilda “Yil avtomobili” bo‘lgan Fiat 124 ularga asos sifatida tanlangan.
Sovet va italyan avtomobilsozlari hamkorlikni boshladi, ammo ko‘p o‘tmay SSSR yo‘llarida avtomobil kuzovi va tormozi muammo chiqardi. Mashinaning tagi (prosvet) yerga juda yaqin bo‘lib, SSSR yo‘llariga bu mos emasdi. Italyan konstruktorlari mashinani boshqatdan yasadi. Avtomobilning yurish qismi va transmissiyasi ham o‘zgardi. Yangi VAZ-2101 tormozi, old va orqa osmasi (podveska), kardanli uzatmasi va kuchaytirilgan ilashish mexanizmlari bilan Fiat 124dan farqlanadigan bo‘ldi.
Xalq tilida “kopeyka” atalgan VAZ-2101ning oltita nishona rusumi dastavval ko‘k va qizil ranglarda ishlab chiqarildi. Shundan so‘ng VAZ-2102 universalini chiqarish boshlandi. 1972-yildan 1984-yilgacha VAZ-2103 tayyorlandi. U o‘z davrining “lyuks”i edi. Ma’lum va mashhur “nol olti” 1976-yilda dunyo yuzini ko‘rgan. Saksoninchi yillarda oldi to‘rtburchak dizayndagi VAZ-2105, VAZ-2104 va VAZ-2107lar chiqarilgan.
Ayni shu modellar eng umri uzoq chiqdi. VAZ-2105ni 2010-yilda, VAZ-2107 va VAZ-2104larni esa 2012-yilda ishlab chiqarish to‘xtatildi.
VAZ-2107 dvigatelining kuchliligi, old panjarasining xromlanganligi, o‘rindiqlari va boshqo‘ygichlari birlashgani, asboblar paneli takomillashgani, elektr tizimi bilan boshqa rusumlardan ajralib turar, “trassa qiroli”ni minish yigitlarning orzusi edi. Ammo omma mehrini qozonish bo‘yicha u “nol olti”ga yetolmaydi. VAZ-2106 SSSR tarixida eng ko‘p ishlab chiqarilgan mashina modellaridan biri. MDH hududidagi avtozavodlarda jami 4,3 mln dan ortiq “nol olti” tayyorlangan.
Nega “Jiguli”ni “Lada” deya qayta nomlashgan? Ayrimlar lyuks modellarni “Lada” deb talqin etadi. Bu unchalik to‘g‘ri emas, eski rusumlarni ham “Lada” deyish mumkin. “Jiguli” Tolyatti yaqinidagi tog‘lar sharafiga qo‘yilgan nom hisoblanadi. Ammo “Jiguli”larni eksport qilish masalasi paydo bo‘lganda bu nom yaramasligi ma’lum bo‘ldi. Chunki ko‘pgina Yevropa tillarida “jigolo” so‘zi “yengil hayot kechiruvchi yigit”, “alfons” degan ma’noni anglatib, sovet mashinasi bilan uyqash eshitilardi. Maslahatlashib “Lada” deya qayta nomlashga qaror qilindi. “Lada” ruscha so‘z, “suyukli yor” ma’nosini bildirib, boshqa tillarda ham yaxshi jaranglaydi. Shunday qilib eksport bahonasida “Lada” degan nom ommalashib ketdi.
1984-yildan Samara (Sputnik) oilasi avtomobillari ishlab chiqarilgan. Bu oilaga VAZ-2108, VAZ-2109 va VAZ-21099 rusumlari kiradi. “Shaytanat”da Asadbek “o‘risning tobutiga o‘xshaydi” deb ta’riflagan bu xetchbek va sedanlar qayta qurish yillarida ko‘proq ishlab chiqarildi, biroq avvalgi “nol olti” va “nol yetti”larchalik shuhratga erisha olmadi.
Sovet ittifoqi tarqalib ketganidan keyin AvtoVAZ kompaniyasining ishi orqaga ketdi, tabiiyki, avtomobil ishlab chiqarishda ham to‘xtalishlar bo‘ldi. Keyinchalik kompaniya xususiylashtirildi, aksionerlik jamiyati tuzildi. 2016-yildan AvtoVAZ Fransiyaning Renault Group kompaniyasining sho‘ba korxonasi hisoblanadi. So‘nggi yillarda “Jiguli” nomi faqat eski rusumlargagina nisbatan ishlatiladigan bo‘ldi. Yangi rusumlarni esa faqat “Lada” deb atashmoqda. Hozir O‘zbekistonda LADA Priora, LADA Kalina, LADA Granta, LADA Largus, LADA Vesta, LADA XRay kabi rusumlar oilasi sotiladi. Ularning barchasi o‘z ishqiboziga ega. Ayniqsa qo‘shni Qozog‘iston va Rossiyaga ishga qatnovchilar LADA Largus universalidan foydalanadi. Chunki u yetti o‘rinli, keng sig‘imli, qulay mashinadir. Mana hikoyamiz “Jiguli”dan boshlanib, “Lada” bilan nihoyasiga yetdi.
Shukurjon Islomov tayyorladi.
Izoh (0)