O‘zbekistonda “naqdlashtiruvchi korxonalar” doirasidagi mojarolar va tadbirkorlarning noroziliklariga oydinlik kiritildi

O‘zbekistonda fevral oyining boshidan “obnalchilar” bilan moliyaviy operatsiyalarni amalga oshirgan kompaniyalarning QQS summasiga tuzatish kiritildi yoki hisobga olish bekor qilindi. Bu minglab tadbirkorlar noroziligiga sabab bo‘ldi. Bu holatni biznes-ombudsman o‘rgana boshladi, Davlat soliq qo‘mitasi esa vaziyatga oydinlik kiritdi, deb yozmoqda “Gazeta.uz”.

“Naqdlashtiruvchi korxonalar” haqida

DSQ matbuot xizmatining qayd etishicha, “naqdlashtiruvchi korxonalar” tovarlarni sotmaydi va xizmatlarni ko‘rsatmaydi, balki pul mablag‘larini naqdlashtiradi hamda soxta hujjatlarni rasmiylashtiradi.

Misol uchun, 100 million so‘mlik bitta hisobvaraq — faktura bilan “naqdlashtiruvchi korxonalar” noqonuniy ravishda 15 million so‘m pul ishlaydi. Vaholanki, vijdonli tadbirkor bunday daromad olish uchun bir oy yoki undan ham ko‘proq vaqt mehnat qilishi kerak.

Bundan tashqari, qo‘mitaning ta’kidlashicha, soxta hujjatlar (hisobvaraq-fakturalar) ro‘yxatdan o‘tkazilgandan so‘ng QQS to‘lovchilari hisobot davri natijalariga ko‘ra hisobvaraq-fakturalarda ko‘rsatilgan QQS miqdorlarini hisobga olish orqali to‘lanadigan soliq miqdorini kamaytiradi va buning natijasida davlat budjetiga zarar yetkazadi.

“Bir kunlik firma”larning faoliyati noqonuniy bo‘lishiga qaramay, yaqin vaqtgacha ular bilan kurashishning samarali mexanizmi mavjud emas edi.

Xorij tajribasini hisobga olgan holda Davlat soliq qo‘mitasi davlat budjetiga yetkazilgan zararni qisqartirish maqsadida “naqdlashtiruvchi korxonalar” faoliyatini cheklash mexanizmini joriy etmoqda.

Qo‘mita budjetga to‘lanmagan qo‘shilgan qiymat solig‘i summasini o‘rnini qoplash maqsadida 396 ta “shubhali” korxonalar va ularning deyarli 10 mingga yaqin biznes hamkorlarining shaxsiy kabinetlariga 5 kun muddatda inkasso topshiriqnomalari qo‘yilishi bo‘yicha xabarnomalar yuborgan.

15-fevral kuni qo‘mita shubhali operatsiyalarni amalga oshiruvchi (“naqdlashtirish” bilan shug‘ullanuvchi) insofsiz soliq to‘lovchilar bilan moliyaviy operatsiyalarga ega bo‘lgan tashkilotlarning QQS summasiga ushbu hisobga olish ko‘zbo‘yamachilik uchun tuzilgan bitimga muvofiq amalga oshirilganligi uchun Soliq kodeksining 266-moddasiga asosan tuzatish kiritildi yoki hisobga olish bekor qilinganini ma’lum qildi.

Bu boshqalar xatosi uchun nega biz javob berishimiz kerak, degan tadbirkorlarning noroziligiga sabab bo‘lgan.

Tadbirkorlarning noroziligi

“Qalampir.uz” e’lon qilgan reportajda tadbirkorlar soliqchilar yuborilgan xabarnomalar javobini kutmay, ularning bank hisob raqamini muzlatib qo‘yganini, ayrimlaridan “naqdlashtiruvchi korxonalar” tomonidan to‘lanmagan QQS yechib olinganini ta’kidlagan. Tadbirkorlarning ayrimlari qonun doirasida faoliyat olib borgani va aybsizligini isbotlovchi hujjatlar borligiga qaramay, ularning hisob raqamlari muzlatilgani va undan pul yechib olinganini bildirgan.

Ularning so‘zlariga ko‘ra, soliq organlari qarori tufayli ularning ishlari to‘xtab qoldi, ishchilar esa maosh ololmayapti.

Tadbirkorlar soliq organlari Soliq kodeksining 14-moddasiga (bitimlarning iqtisodiy mazmuni va ularni yuridik jihatdan rasmiylashtirish) va 15-moddasi (lozim darajada ehtiyotkorlik) doirasida ish olib bormoqda. Xususan, ushbu kodeksda soliq organlari to‘lanishi lozim bo‘lgan soliqlar summalarini bunday suiiste’mollikning ta’sirini istisno etadigan tarzda o‘zgartirishga haqli ekanligi ko‘rsatilgan. Bunda huquqni suiiste’mol qilishning, bitim qalbakiligini (ko‘zbo‘yamachilik uchun tuzilganligini) aniqlash, shuningdek, ularning oqibatlarini qo‘llash soliq organlari tomonidan, soliq to‘lovchi norozi bo‘lgan taqdirda esa, soliq organlarining da’vosi bo‘yicha sud tomonidan amalga oshiriladi.

Tadbirkorlardan birining ta’kidlashicha, soliq organlari Soliq kodeksining 15-moddasini qo‘llamoqda. Unga ko‘ra, soliq to‘lovchi tomonidan uning oldidagi o‘z majburiyatlarini bajarmagan shaxslar bilan tuzilgan bitimlar bo‘yicha qilingan xarajatlar (ko‘rilgan zararlar), agar ushbu soliq to‘lovchi bitim tuzayotganda lozim darajada ehtiyotkorlik qilmagan bo‘lsa, soliq solish maqsadida tan olinmaydi.

Uning aytishicha, 2020-yilda DSQ saytining funksional imkoniyatlari faqatgina korxonaning QQS to‘lovchisi ekanligini tekshirish imkonini bergan. Faqat 2021 yil 2-fevraldan boshlab biznes-sherikni tekshirish: ishchilar soni, nizom, uning insofliligi va boshqalar bo‘yicha xizmat ishga tushirildi.

Tadbirkorlar bilan DSQ raisining birinchi o‘rinbosari Mubin Mirzayev va DSQ raisi o‘rinbosari Olimjon Fayziboyev uchrashgan. Ular dastlab tadbirkorlar ro‘yxatini tuzib, ularning hisob raqamlarini vaqtinchalik muzlatilib, kameral tekshiruv olib borilishini, uning yakunlari bo‘yicha avval yechib olingan QQS miqdorini qaytarish haqida qaror qabul qilinishini aytgan. Biroq tadbirkorlar bunga qarshi chiqib, hisobni ochib, pullarni qaytarishni, shundan so‘ng tekshiruv o‘tkazishni talab qildi. Uzoq tortishuvlardan so‘ng DSQ vakillari o‘zaro kelishuvga erishdi.

Olimjon Fayziboevning ta’kidlashicha, 200 dan ortiq “bir kunlik firmalar” bo‘yicha materiallar prokuraturaga yuborilib, ular ustidan jinoiy ish qo‘zg‘atilgan.

Keyin nima bo‘ldi?

Davlat soliq qo'mitasi raisi Sherzod Kudbiev boshchiligidagi navbatdagi yig‘ilishda “naqdlashtiruvchi korxonalar” va ularning xizmatlaridan foydalanadigan kompaniyalarni aniqlash mexanizmini joriy etish masalasi muhokama qilingan. Uning natijalariga ko‘ra quyidagi qaror qabul qilingan:

2. Reyestrga kiritilgan shubhali korxonalar bilan operatsiyalarni amalga oshirgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga bitimlarni o‘rganib chiqish uchun kameral soliq tekshiruvini o‘tkazish bo‘yicha Davlat soliq qo‘mitasiga murojaat qilish imkoniyati berildi. Ijobiy xulosa qilingan taqdirda, inkasso topshiriqnomalarini bekor qilish va ilgari kamaytirib ko‘rsatilganligi uchun undirilgan mablag‘larni qaytarib berilishi ta’minlanadi.

3. “Naqdlashtiruvchi firma”larni aniqlash yuzasidan amaliyotga joriy qilingan yangi mexanizmni aholi va tadbirkorlik subyektlari o‘rtasida tushuntirish ishlarni qoniqarsiz olib borganligi, shuningdek soliq to‘lovchilar bilan yetarli darajada ishni tashkil etmaganligi uchun Toshkent shahar davlat soliq boshqarmasi boshlig‘ining birinchi o‘rinbosari egallab turgan lavozimidan ozod etildi, Toshkent shahar DSB Kameral nazorat va QQS ma’murchiligi bo‘limlari hamda DSQ matbuot xizmati boshliqlariga hayfsan berildi.

• 52 ta korxona yoki 91,3 foiz hollarda “qalbaki” operatsiyalarni amalga oshirish faktlari tasdiqlandi;
• 1 ta korxona uchun yoki 1,7 foiz hollarda “qalbaki” operatsiyalarni amalga oshirish holati tasdiqlanmadi, shu sababli ortiqcha hisoblangan mablag‘larni qaytarish bo‘yicha tezkor jarayonlar boshlandi;
• 4 ta tashkilotda yoki 7 foiz holatlarda noqonuniy hisobga olish qisman tasdiqlangan.

Shunday qilib, qayd etilishicha, birgina Toshkent shahrida 74 korxona noqonuniy hisobga olganligini tan olib ixtiyoriy ravishda 4,6 milliard so‘m miqdoridagi mablag‘ bo‘yicha qayta hisob kitobni amalga oshirdi.