Buyuk Britaniya qirollik advokati, inson huquqlari bo‘yicha mutaxassis Jeffri Robertson o‘zbekistonlik sobiq diplomat Qodir Yusupovning himoyachisiga aylandi. Bu haqda sudlanuvchining o‘g‘li Bobur Yusupovga tayanib, “Gazeta.uz” xabar berdi.
Qodir Yusupov — Tashqi ishlar vazirligining sobiq xodimi. U turli yillarda O‘zbekistonning Buyuk Britaniya, Sudan, Yaqin Sharq mamlakatlaridagi elchisi, shuningdek, BMT va Yevropa xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining doimiy vakili sifatida ishlagan.
9-yanvar kuni O‘zbekiston Harbiy sudi 69 yoshli Qodir Yusupovni Jinoyat kodeksining 157-moddasi (Davlatga qarshi xiyonat) bo‘yicha aybdor deb topib, unga 5 yil-u 6 oyga ozodlikdan mahrum etish jazosini tayinlagan edi. U 2018-yilning dekabrida qo‘lga olingan. Harbiy sud ishni 2019-yilning iyunidan boshlab ko‘rib chiqqan. Yusupov o‘z aybini tan olmagan.
Bobur Yusupovning ma’lum qilishicha, Jeffri Robertson 10-dekabr kuni, Xalqaro inson huquqlari kunida BMTning o‘zboshimchalik bilan hibsga olish bo‘yicha ishchi guruhiga shikoyat yuborgan. Shikoyatda aytilishicha, O‘zbekiston Yusupovni qo‘lga olish va sud jarayonlarini o‘zining ichki va xalqaro majburiyatlarini buzgan holda amalga oshirgan.
2018-yilning 10-dekabrida hibsga olingan Qodir Yusupov 3 oy muddatga qamoqqa olingan edi. Shunda so‘ng, 2019-yilning 6-martida harbiy sud tomonidan muddat yana 2 oyga, ya’ni 2019-yilning 4-mayiga qadar uzaytirilgan. Shikoyatda aytilishicha, uning 2019-yil 4-maydan boshlab 2020-yil 9-yanvarga qadar hibsda ushlab turilishi noqonuniy bo‘lgan. O‘zbekiston Jinoyat-protsessual kodeksining 245 va 247-moddalariga ko‘ra, muddatlarni uzaytirishga hech qanday yuridik asos bo‘lmagan.
Shikoyatda ta’kidlanishicha, O‘zbekiston Inson va siyosiy huquqlar bo‘yicha xalqaro paktning 9-moddasi bo‘yicha xalqaro majburiyatlarini buzgan. Paktga ko‘ra, sudga qadar hibsda ushlash qoida emas, balki istisno tariqasida qo‘llanilishi va ozodlikka chiqarishga qarshi dalillar umumiy hamda mavhum harakterga ega bo‘lmasligi lozim.
Yusupov holatida sudning 2018-yil 12-dekabrdagi hibsga olish va uning qamoq muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi 2019-yil 6-martdagi qarori “qamoqda saqlash muddatini uzaytirish zarurati uchun yetarli asoslarni o‘z ichiga olmagan”.
Ta’kidlanishicha, ushbu davr oralig‘ida va 2019-yilning aprelida birinchi bor advokati bilan uchrashguniga qadar Qodir Yusupov “tashqi dunyodan uzilib qolgan”. Inson huquqlari bo‘yicha umumjahon deklaratsiyasining 10 va 11-moddalarida tashqi dunyodan uzib qo‘yilgan holda hibsga olinishga yo‘l qo‘yilmaydi.
Inson va siyosiy huquqlar bo‘yicha xalqaro paktning 9-moddasiga ko‘ra, jinoyat ayblovi bilan hibsga olingan yoki ushlangan har bir shaxs “oqilona vaqt”da sud qilinishga yoki “ozod etilish”ga haqli. Sudda Yusupov ustidan o‘tkazilishi kerak bo‘lgan 15 ta eshituvning oltitasi hech qanday sabablarsiz qoldirilgan.
“Shu orqali Yusupov ishi bo‘yicha sud jarayonlari asossiz surilib kelgan, uning hibsga olinishi ustidan hukm chiqarilguniga qadar samarali tekshiruv o‘tkazilmagan. Shuningdek, u 100 kundan ortiq tashqi dunyodan uzilgan holda ushlab turilgan va uning qo‘lga olinishiga yetarlicha asos bo‘lmagan”, — deyiladi shikoyatda.
Qodir Yusupovning ishi yopiq sudda ko‘rib chiqilgan. Inson huquqlari bo‘yicha qo‘mitaning tan olishicha, sudlar odob-axloq, jamoat tartibi yoki milliy xavfsizlik sabablari bo‘yicha jamoatchilikni to‘liq yoki qisman sud jarayonlaridan chiqarib tashlash huquqiga ega. Yusupov holatida “rasmiylar nima sababdan sud maxfiy qolishi kerakligi bo‘yicha tushuntirish bermagan”.
Shikoyatda Yusupovning adolatli sud ishlarini yuritishda boshqa huquqlarining buzilgani ham sanab o‘tilgan: mustaqil sudyalarning yo‘qligi (uning hibsga olinishi qonunliyligini tekshirishdan bosh tortgan va ayblanuvchiga nisbatan qiynoqlar qo‘llanilganini ko‘rib chiqishni rad etganlar), tomonlarning teng huquqliligi prinsipining buzilishi (ayblanuvchiga guvohlarini chaqirish huquqi berilmagan va advokat ayblanuvchining ikkita asosiy guvohini so‘roq qilish huquqidan mahrum qilingan) va aybsizlik prezumpsiyasini buzish (Yusupov sud oldida qafasda paydo bo‘lgan).
Advokat Jeffri Robertson onlayn-formatda o‘tkazilgan matbuot anjumanida Qodir Yusupov yaqinda e’lon qilingan afvga loyiq bo‘lganini ta’kidlagan. Shuningdek, u BMT ishchi guruhidan Yevropa Ittifoqi dekabr boshida “Magnitskiy akti”ning muqobilini tasdiqlaganiga e’tibor qaratishni so‘ragan.
“Umid qilamanki, bu ish birinchilardan bo‘lib Yevropa Ittifoqining inson huquqlarining qo‘pol ravishda buzilishiga qarshi yangi vakolatlari e’tiborini tortadi. Qodir Yusupovning huquqi buzilgan va ushbu petitsiya bunga ayrim dalillarni keltira olishiga umid qilaman”, — deydi advokat.
Eslatib o‘tamiz, TIVning sobiq amaldori, O‘zbekistonning YEXHTdagi (Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti) vakili lavozimida ishlagan Qodir Yusupovga qarshi 2018-yilning 1-dekabrida DXX tomonidan davlatga xoinlik qilish bo‘yicha jinoyat ishi qo‘zg‘atilgan edi. 23-may kuni ish ko‘rib chiqish uchun Harbiy sudga taqdim etilgan.
67 yoshli sobiq diplomat 2018-yil 3-dekabr kuni Toshkent metropolitenining “Pushkin” metro bekatidagi temiryo‘l relsiga yiqilib tushgach, shifoxonaga yotqizilgandi. Shundan so‘ng u shifoxonadan DXX tergov boshqarmasi qamoqxonasiga o‘tkazilgan.
Unga nisbatan hibsga olingandan buyon ruhiy qiynoqlar qo‘llanilayotgani, zarur dori vositalaridan mahrum etilgani hamda oilasi kuzatuv ostida ekani va tazyiqlarga uchrayotgani haqida xabarlar tarqalgan edi.
Human Rights Watch tashkiloti 12-iyun kuni e’lon qilgan bayonotda O‘zbekiston hukumatini zudlik bilan Qodir Yusupovni ozod qilish, shuningdek, u bilan noqonuniy muomalada bo‘lishga aloqador shaxslarni javobgarlikka tortishga chaqirgan.
Bosh prokuratura Qodir Yusupovga qiynoqlar qo‘llanilganini rad etgan.
Izoh (0)