26-noyabr kuni Bussines Insider nashri COVID-19 bilan og‘rigan bemorlardagi kasallik rivojlanishida simptomlar namoyon bo‘lishining kunlar bo‘yicha taqsimlanishi haqida maqola e’lon qildi. Unda aytilishicha, olimlar va shifokorlar minglab bemorlardagi kasallik kechishini kuzatish orqali aksar bemorlarda kuzatiladigan kundalik simptomlar ketma-ketligini aniqladi. “Daryo” ushbu maqolaning tarjimasini taqdim etadi.
Kasalliklarni nazorat va profilaktika qilish markazi bergan ma’lumotlarga ko‘ra, koronavirus bilan kasallanish holatlarining taxminan 40 foizgacha bo‘lgan qismida kasallik alomatlari sezilmasdan, 20 foiz holatlarda esa kasallik og‘ir va o‘ta og‘ir ko‘rinishga o‘tadi. Koronavirus simptomlari kuzatilayotgan bemorlarda, odatda, dastlab harorat ko‘tarilishi va yo‘tal paydo bo‘ladi. Bu belgilar tomoq og‘rig‘i, bosh og‘rig‘i, mushaklardagi og‘riqlar, ko‘ngil aynishi yoki ich ketishi bilan kechadi (og‘ir holatlarda esa oshqozon-ichak faoliyati bilan bog‘liq muammolar infeksiya tushgan ilk paytlardayoq namoyon bo‘lishi mumkin).
Og‘ir holatdagi bemorlarda dastlabki alomatlar paydo bo‘lgandan keyingi kasallikning beshinchi kunida virusning o‘ziga xos jihatlaridan biri – nafas olishning qiyinlashuvi kuzatila boshlaydi.
Lekin simptomlar ko‘pincha odamga virus yuqishi bilanoq yuzaga chiqmaydi. Kasalliklarni nazorat va profilaktika qilish markazi ma’lumotlariga qaraganda, virusning o‘rtacha inkubatsion davri to‘rt kundan besh kungacha bo‘lishi mumkin. Virus yuqtirgan odamning o‘zi mazkur davr mobaynida o‘zining kasal ekanini hali bilmasligi mumkin, lekin tekshirishlar shuni ko‘rsatmoqdaki, u virusni boshqalarga yuqtirib yurgan bo‘ladi.Kunlar bo‘yicha simptomlarning namoyon bo‘lishi
Yil boshida Xitoyda kasallik avj olgan paytda minglab bemorlarning holatini kuzatishdan so‘ng kasalxonalarda COVID-19 bilan og‘rigan bemorlarda kuzatilgan qator simptomlarning kunlar bo‘yicha yuzaga chiqish ketma-ketligi aniqlangan:- 1-kun: Simptomlar sezilarsiz boshlanadi. Bemorda harorat ko‘tariladi, keyin esa yo‘tal boshlanadi. Kam sonli odamlarda bundan bir yoki ikki kun avval ich ketishi yoki ko‘ngil aynishi kuzatilgan bo‘ladi va bu infeksiyaning nisbatan jiddiy ko‘rinishda ekanining belgisi bo‘lishi mumkin;
- 3-kun: Bu dastlabki simptomlar namoyon bo‘lgan bemorlarning kasalxonaga yotqiziladigan o‘rtacha vaqti. Xitoyning 550 ga yaqin kasalxonalarida o‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, bemorlarda pnevmoniya ham aynan 3-kuni rivojlana boshladi;
- 5-kun: Og‘ir holatlarda simptomlar yomonlashadi. Bemorlarda, ayniqsa, qariyalarda va surunkali xastaligi bor kasallarda nafas olishning qiyinlashishi mumkin;
- 7-kun: Uxan misolida olganda, bu kun bemorlarning o‘rtacha eng kechikib shifoxonaga murojaat qilgan kuni bo‘ldi. Ko‘plab bemorlarda shu kuni nafas siqilishi (hansirash) boshlandi;
- 8-kun: Ko‘pincha aynan shu kunga kelib, og‘ir holatdagi bemorlarda nafas yetishmovchiligi, pnevmoniya yoki o‘tkir respirator distress-sindrom (O‘RDS) rivojlana boshlaydi. O‘RDS aksar hollarda o‘lim bilan tugaydi;
- 9-kun: bu kuni ayrim bemorlarda organizmning agressiv immun javobi tufayli shakllangan sepsis infeksiya rivojlanishi kuzatildi;
- 10-11 kunlar: Agar bemorlarda simptomlarning yomonlashuvi kuzatilsa, shu kunlari kasallikning avj olayotgan payti bo‘ladi va shu kunlarda ular intensiv terapiya bo‘limlariga joylashtiriladi. Kasallik yengil kechayotgan bemorlardan farqli ravishda, bunday og‘ir bemorlarda qorindagi og‘riqlar va ishtaha yo‘qolishi yuzaga chiqadi;
- 12-kun: Kasallik boshlanganiga deyarli ikki hafta bo‘lgan bu payt ayrim holatlarda bemorlarda O‘RDS deyarli yuzaga kelmagan bo‘ladi. Uxandagi holatlar bo‘yicha tadqiqotlardan birida bemorlarni intensiv terapiya bo‘limiga o‘tkazilishi uchun o‘rtacha12 kun ketgani aniqlandi. Tuzalayotgan bemorlarda ham 12-kuni isitma chiqmay qoladi;
- 16-kun: Tuzalayotgan bemorlarda shu kuni yo‘tal to‘xtaydi;
- 17-21 kunlar: Uxanda kuzatilgan holatlarda bemorlar xastalik boshlangach, 2,5–3 haftadan o‘tib yoki sog‘ayib ketgan va kasalxonadan chiqgan yoki vafot etgan edi;
- 19-kun: Bemorlarda hansirash va nafas qisishi yo‘qoladi;
- 27-kun: Ayrim bemorlar kasalxonada uzoqroq qolib ketishi mumkin. Venchjoudagi bemorlarning kasalxonada o‘rtacha yotish vaqti 27 kunni tashkil qildi;
Lekin bemorga kasalxonadan javob berildi degani undagi simptomlar butunlay bartaraf bo‘ldi degani ham emas. Ayrim bemorlarda hansirash, ko‘krak qafasidagi og‘riq, ko‘ngil aynishi, yurak urishining tezlashuvi hamda hid va ta’m sezmaslik singari simptomlar bir necha oygacha kuzatilgani xabar qilindi. Kasallangan, lekin kasalxonada yotmagan bemorlarda ham simptomlar saqlanib qolishi mumkin.
Kasalliklarga qarshi kurash va profilaktika markazi tomonidan iyul oyida berilgan hisobotga ko‘ra, 300 nafar simptomatik bemorlardan 35 foizida koronavirusga qarshi test musbat chiqqanidan keyingi ikki yoki uch hafta ichida ham salomatlik avvalgi holatga qaytmadi. Bir necha haftadan keyin o‘zini yaxshi his qila boshlagan bemorlar esa simptomlar testdan keyingi 4–8 kun ichida o‘tib ketganini aytdi. Ularning aytishicha, hid va ta’m sezgisining qaytishi uchun hammasidan ham ko‘proq vaqt ketdi va bu o‘rtacha sakkiz kundan keyingina tiklandi.
COVID-19 respirator kasallik emas, qon-tomir kasalligi bo‘lishi ham mumkin
Koronavirus eng avvalo o‘pkani zararlasa ham, lekin u yurakni, buyraklarni, jigar, miya va ichakni ham zararlashi mumkin. Ayrim tadqiqotlar shuni ko‘rsatmoqdaki, COVID-19 respirator xastalik bo‘lmay, qon-tomir kasalligi bo‘lishi ham mumkin ekan, ya’ni u tomirlar orqali ham tarqalishi mumkin. Bu esa yurak yetishmovchiligi va insult singari xastaliklar bilan qo‘shimcha muammolarga sabab bo‘lishi mumkin.Nega ayrim bemorlarda ahvol yomonlashayotgani borasida olimlar bir necha taxminlarni ilgari surmoqda? Birinchidan, immun tizimi o‘ta keskin javob qaytarmoqda va “sitokin dovuli” keltirib chiqaryapti. Sitokin dovuli bu – organizmga o‘z hujayralariga zarar yetkazish buyrug‘ini beradigan kimyoviy signallarning birdan chaqnab chiqishidir.
Jons Hopkins Tibbiyot markazi pulmonologi, doktor Panagis Galiatos bu jarayonni yer qimirlashiga o‘xshatdi. Ya’ni bunda ayrim odamlar o‘ladi va ularni zilzilaning o‘zi o‘ldirmaydi, balki u tufayli qulagan bino bosib qolgan bo‘ladi. “Sizdagi infeksiya bu sizning immuntizimingiz uchun zarbadir. Agar immun tizimi yomon strukturalangan bo‘lsa, zarbadan keyin u shunchaki qulaydi”, degan u.
Eng qattiq simptom: hansirash
Ayrim simptomlarning paydo bo‘lishidagi ilk paytlardayoq jiddiy e’tibor talab qiladi. Infeksionist-vrach Megan Koffe bu borada “Men har safar eng birinchi bo‘lib hansirash haqida so‘rayman. Chunki hansirashi bor bemorga zudlik bilan yordam ko‘rsatilishi shart”, deb aytdi.
O‘RDS rivojlanayotgan bemorlar uchun esa intensiv terapiya bo‘limlarida o‘pkani sun’iy ventilyatsiya qilish taqozo etilishi mumkin. Uning aytishicha, tuzalib chiqqan bemorlar ham reabilitatsiya va tiklanish uchun yana keyingi bir oy dam olishi kerak.
Koronavirus infeksiyasiga shu kabi o‘rtacha raqamlar nuqtayi nazaridan qaralishi sababli, bu kasallikning nochiziqli rivojlanishi haqidagi fakt ko‘zdan panada qolib ketishi, ko‘rsatkichlar asta-sekin yomonlashib borishi mumkin. Ular ko‘tarilib va pasayib turadi va bir kuni yaxshi bo‘lsa, keyingi kuni yomon bo‘ladi.
“Salomatchiligida muammolari bo‘lgan 80 yoshli erkak bu kasallikda o‘zini juda yaxshi his qilishi mumkin. Ba’zan esa sog‘ligida hech qanday muammosi yo‘q ayol buni yenga olmayapti”, deb aytdi yana u.
Izoh (0)