Bir necha ming yillik tarixga ega Halab shahri o‘z mavjudligi davomida juda ko‘p vayronagarchiliklar, urushlarni ko‘rdi. Ular orasida eng yiriklaridan biri 1138-yil 11-oktabr kuni yuz bergan zilziladir. Mazkur zilzila insoniyat tarixidagi eng kuchli va vayronkor zilzilalardan biri bo‘lib, o‘z kuchi va yetkazgan zarariga ko‘ra 1556-yilgi Shensi va 1976-yilgi Tanshan zilzilalaridan keyin 3-o‘rinda turadi. “Daryo” sana munosabati bilan bugungi maqolani Halabda yuz bergan vayronkor zilzilaga bag‘ishlaydi.
Halab shahri tarixi
Bugungi Suriyaning shimolida joylashgan Halab shahri dunyodagi insoniyat yashagan eng qadimgi shaharlardan biridir. Manbalarda uning hududida Bobil davridan boshlab odamlar yashagani va miloddan avvalgi 2000-yillarda shaharni Halab deb nomlagani keltirib o‘tilgan. Shahar o‘z mavjudligi davrida turli davlatlar hukmi ostida bo‘ldi.Shahar ammoriylar, ossuriyaliklar, ahamoniylar, Aleksandr Makedonskiy, salavkiylar, Rim imperiyasi, Vizantiya imperiyasi, ilk Islom davlati, ummaviylar, abbosiylar, fotimiylar, saljuqiylar, zangiylar, ayyubiylar, mo‘g‘ullar, mamluklar, temuriylar va Usmonli saltanati kabi o‘ndan ortiq davlat tasarrufida bo‘lgan edi.
Usmonli tarqalib ketganidan keyin shahar Suriya hududida qoldi. Shahar mamlakat fuqarolar urushigacha eng ko‘p aholi istiqomat qiladigan shaharlardan biri bo‘lib, 2004-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, shaharda ikki milliondan ortiq aholi bor edi. Usmonli davrida shahar Istanbul va Qohiradan keyin eng yirik Usmonli shahri bo‘ldi. Shahar o‘zining boy arxitekturasi sababli 1986-yilda UNESCO’ning ro‘yxatiga kiritildi. Urushdan oldin Halab Suriyaning iqtisodiy markazi edi va shaharda 97 mingta korxona faoliyat olib borar edi.
Halab zilzilasi
XII asrda Halab geosiyosiy jihatdan muhim hudud edi. Bu paytda shaharda zangiylar sulolasi hukmron edi. Shaharga salibchilar tinmay hujum qilar edi. Shunday sharoitda 1138-yilning 11-oktabr kuni kuchli zilzila sodir bo‘ldi va shahar hamda uning atroflarini vayrona holga olib keldi. XV asrda yashagan tarixchi Ibn Tangriberdi Halab zilzilasi qurbonlarini 230 ming kishi deb ko‘rsatdi va bu raqam hozirgacha umum qabul qilingan raqam bo‘lib hisoblanadi.
O‘sha davrda istiqomat qilgan solnomachi va davlat arbobi damashqlik Hamza ibn Asad Abu Ya’lo al Qalonisiy zilzila 1138-yil 11-oktabr, chorshanba kuni yuz berganini yozib qoldirdi. Uning ta’kidlashicha, 10-oktabr kuni ham yengilroq zilzila sodir bo‘lgan edi. Al-Qalonisiy ham qurbonlar soni 230 mingdan ortiq ekanini qayd etdi. Ba’zi manbalarda shahar ahli bir kun oldin yuz bergan zilziladan keyin shaharni tark etishgani aytilgan. Qurbonlar sonining ko‘pligi ko‘pchilikda shubha uyg‘otgan, lekin o‘sha davrdagi Halab, Iskandariya, Antioxiya, Konstantinopol shaharlarida 200 mingdan ortiq aholi istiqomat qilgani haqida ham ma’lumotlar bor.
Zilzila 3-noyabrgacha bir necha marta takrorlangani ham qayd etildi. Halab qal’asi devorlari qulab tushdi va shaharning aksar qismi vayron bo‘ldi. Zilziladan eng ko‘p zararni Azrab, Bizaah, Tilxolid, Til Amar qal’alari ko‘rdi. Asosiy zilzila va uning davomidan yuz bergan zilzilalar Damashqqacha sezildi. Ba’zi rivoyatlarda Raqqadagi yer yorilishi oqibatida odamlarni yer yutishi kabi hodisalar ham Halab zilzilasiga bog‘lab ko‘rsatiladi. Bunday rivoyatlarni XII asrda yashagan Suriyalik patriarx Mishel keltirgan.
1138-yilgi kuchli zilzila o‘zidan keyingi zilzilalarga debocha bo‘ldi. 1139-yilda Ozarbayjonning Ganja shahrida ham kuchli zilzila sodir bo‘ldi. Undan keyin 1156–1159-yillarda ham bir necha bor zilzilalar kuzatildi.
Shahar aholisi XIX asrning boshiga kelibgina yana eski holiga qayta oldi. Ammo 1822-yil 24-avgustda yana bir bor kuchli zilzila yuz berdi. Shaharda 1827-yilda o‘lat, 1832-yilda vabo xuruj qildi.
Bugungi Halab
Halab shahri bugun Suriyada yuz berayotgan fuqarolar urushi natijasida o‘zining avvalgi holatini butunlay yo‘qotdi. Ming yillar mobaynida musulmon sivilizatsiyasida muhim o‘rin egallab kelgan shahar bugun vayrona holga tushib qoldi. Shahar aholisi 2005-yilgi 2,3 million kishidan 2016-yilda 1,8 millionga tushib ketdi. Aholining 22 foizi yo muhojirlikka chiqib ketdi, yo urushda vafot etdi.Hozirda shaharda qayta tiklash ishlari davom etmoqda. 2019-yilda YuNESKO ro‘yxatiga kiritilgan qadimgi bozor – al-Saqtiyya qayta tiklandi,
Jahongir Ostonov tayyorladi.
Izoh (0)