Бир неча минг йиллик тарихга эга Ҳалаб шаҳри ўз мавжудлиги давомида жуда кўп вайронагарчиликлар, урушларни кўрди. Улар орасида энг йирикларидан бири 1138 йил 11 октябрь куни юз берган зилзиладир. Мазкур зилзила инсоният тарихидаги энг кучли ва вайронкор зилзилалардан бири бўлиб, ўз кучи ва етказган зарарига кўра 1556 йилги Шэньси ва 1976 йилги Таншань зилзилаларидан кейин 3-ўринда туради. «Дарё» сана муносабати билан бугунги мақолани Ҳалабда юз берган вайронкор зилзилага бағишлайди.
Ҳалаб шаҳри тарихи
Бугунги Суриянинг шимолида жойлашган Ҳалаб шаҳри дунёдаги инсоният яшаган энг қадимги шаҳарлардан биридир. Манбаларда унинг ҳудудида Бобил давридан бошлаб одамлар яшагани ва милоддан аввалги 2000 йилларда шаҳарни Ҳалаб деб номлагани келтириб ўтилган. Шаҳар ўз мавжудлиги даврида турли давлатлар ҳукми остида бўлди.Шаҳар амморийлар, оссурияликлар, аҳамонийлар, Александр Македонский, салавкийлар, Рим империяси, Византия империяси, илк Ислом давлати, уммавийлар, аббосийлар, фотимийлар, салжуқийлар, зангийлар, айюбийлар, мўғуллар, мамлуклар, темурийлар ва Усмонли салтанати каби ўндан ортиқ давлат тасарруфида бўлган эди.
Усмонли тарқалиб кетганидан кейин шаҳар Сурия ҳудудида қолди. Шаҳар мамлакат фуқаролар урушигача энг кўп аҳоли истиқомат қиладиган шаҳарлардан бири бўлиб, 2004 йилги маълумотларга кўра, шаҳарда икки миллиондан ортиқ аҳоли бор эди. Усмонли даврида шаҳар Истанбул ва Қоҳирадан кейин энг йирик Усмонли шаҳри бўлди. Шаҳар ўзининг бой архитектураси сабабли 1986 йилда UNESCO’нинг рўйхатига киритилди. Урушдан олдин Ҳалаб Суриянинг иқтисодий маркази эди ва шаҳарда 97 мингта корхона фаолият олиб борар эди.
Ҳалаб зилзиласи
XII асрда Ҳалаб геосиёсий жиҳатдан муҳим ҳудуд эди. Бу пайтда шаҳарда зангийлар сулоласи ҳукмрон эди. Шаҳарга салибчилар тинмай ҳужум қилар эди. Шундай шароитда 1138 йилнинг 11 октябрь куни кучли зилзила содир бўлди ва шаҳар ҳамда унинг атрофларини вайрона ҳолга олиб келди. XV асрда яшаган тарихчи Ибн Тангриберди Ҳалаб зилзиласи қурбонларини 230 минг киши деб кўрсатди ва бу рақам ҳозиргача умум қабул қилинган рақам бўлиб ҳисобланади.
Ўша даврда истиқомат қилган солномачи ва давлат арбоби дамашқлик Ҳамза ибн Асад Абу Яъло ал Қалонисий зилзила 1138 йил 11 октябрь, чоршанба куни юз берганини ёзиб қолдирди. Унинг таъкидлашича, 10 октябрь куни ҳам енгилроқ зилзила содир бўлган эди. Ал-Қалонисий ҳам қурбонлар сони 230 мингдан ортиқ эканини қайд этди. Баъзи манбаларда шаҳар аҳли бир кун олдин юз берган зилзиладан кейин шаҳарни тарк этишгани айтилган. Қурбонлар сонининг кўплиги кўпчиликда шубҳа уйғотган, лекин ўша даврдаги Ҳалаб, Искандария, Антиохия, Константинопол шаҳарларида 200 мингдан ортиқ аҳоли истиқомат қилгани ҳақида ҳам маълумотлар бор.
Зилзила 3 ноябргача бир неча марта такрорлангани ҳам қайд этилди. Ҳалаб қалъаси деворлари қулаб тушди ва шаҳарнинг аксар қисми вайрон бўлди. Зилзиладан энг кўп зарарни Азраб, Бизааҳ, Тилхолид, Тил Амар қалъалари кўрди. Асосий зилзила ва унинг давомидан юз берган зилзилалар Дамашққача сезилди. Баъзи ривоятларда Раққадаги ер ёрилиши оқибатида одамларни ер ютиши каби ҳодисалар ҳам Ҳалаб зилзиласига боғлаб кўрсатилади. Бундай ривоятларни XII асрда яшаган Суриялик патриарх Мишел келтирган.
1138 йилги кучли зилзила ўзидан кейинги зилзилаларга дебоча бўлди. 1139 йилда Озарбайжоннинг Ганжа шаҳрида ҳам кучли зилзила содир бўлди. Ундан кейин 1156–1159 йилларда ҳам бир неча бор зилзилалар кузатилди.
Шаҳар аҳолиси XIX асрнинг бошига келибгина яна эски ҳолига қайта олди. Аммо 1822 йил 24 августда яна бир бор кучли зилзила юз берди. Шаҳарда 1827 йилда ўлат, 1832 йилда вабо хуруж қилди.
Бугунги Ҳалаб
Ҳалаб шаҳри бугун Сурияда юз бераётган фуқаролар уруши натижасида ўзининг аввалги ҳолатини бутунлай йўқотди. Минг йиллар мобайнида мусулмон цивилизациясида муҳим ўрин эгаллаб келган шаҳар бугун вайрона ҳолга тушиб қолди. Шаҳар аҳолиси 2005 йилги 2,3 миллион кишидан 2016 йилда 1,8 миллионга тушиб кетди. Аҳолининг 22 фоизи ё муҳожирликка чиқиб кетди, ё урушда вафот этди.Ҳозирда шаҳарда қайта тиклаш ишлари давом этмоқда. 2019 йилда UNESCO рўйхатига киритилган қадимги бозор – ал-Сақтийя қайта тикланди,
Жаҳонгир Остонов тайёрлади.
Изоҳ (0)