O‘zbekistondagi anklav va eksklavlar

O‘zbekiston eksklavi So‘x tumani so‘nggi haftalardagi voqealar sababli e’tibor markazida bo‘ldi. “Gazeta.uz” O‘zbekistonning barcha anklavlari va eksklavlari to‘g‘risida ma’lumot to‘plab, taqdim etdi.

Anklav va eksklav atamalari bir davlat tarkibiga kiruvchi, lekin boshqa bir davlat maydonlari bilan o‘ralgan hududlarga nisbatan ishlatiladi. Bunday hudud A davlatga tegishli bo‘lib, B davlat hududida joylashgan bo‘lsa, unda A davlat uchun eksklav, B davlat uchun esa anklav hisoblanadi. Bunday hududlarning paydo bo‘lishi, asosan mamlakatlar o‘rtasida o‘tkaziladigan delimitatsiya va demarkatsiya jarayonlariga bog‘liq.Shunday qilib, quyidagi hududlar O‘zbekistonning eksklavlari hisoblanadi:

So‘x

Farg‘ona viloyati hududiy tuzilmasiga kiruvchi So‘x tumani 1942-yildan 1959-yilgacha O‘zbekiston SSR tarkibida mavjud bo‘lib, keyinchalik Rishton tumani hududiga kiritilgan. 1990-yil 27-fevral kuni So‘x tumani qayta tashkil etiladi. Ma’muriy markazi Ravon shaharchasida joylashgan.

Tuman Qirg‘izistonning Botken viloyati hududi (Botken va Qadamjoy tumanlari oralig‘ida) bilan o‘ralgan. So‘x aholisi va maydoni jihatidan dunyodagi eng katta eksklav hudud hisoblanadi. Maydoni 352 kvadrat kilometr. So‘x hududida 80 mingga yaqin aholi istiqomat qiladi. Aholining 99 foizi tojik millatiga mansub, 0,7 foizi qirg‘iz va 0,1 foizi o‘zbek va boshqa millatlar vakillaridir.

Shohimardon

Shohimardon eksklavi ham Farg‘ona viloyatining hududi hisoblanib, Farg‘ona tumani tarkibiga kiradi, Qirg‘izistonning Botken viloyati hududi bilan o‘ralgan. Turli ma’lumotlarga ko‘ra, aholisi 5 mingdan 10 ming kishigacha. Maydoni 90 kvadrat kilometr. O‘zbekistonning “asosiy” hududidan 17 kilometr uzoqlikda joylashgan.

Shohimardon Janubiy va Shimoliy qismlarga bo‘lingan. Aholisi asosan o‘zbek va qirg‘iz millatiga mansub. 2007-yil O‘zbekiston va Qirg‘iziston hukumatlari tomonidan turizmni rivojlantirish maqsadida erishilgan kelishuvga ko‘ra, ikki mamlakat fuqarolari 2 oy davomida Shohimardon hududida vizasiz bo‘lishlari mumkin.

Cho‘ng‘ara

Cho‘ng‘ara qishlog‘i 2018-yil Rishton tumani hududidan So‘x tumani hududiga kiritilgan. Qishloq So‘x daryosi sohilining o‘ng tomonida joylashgan. 2018-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, qishloq aholisining soni 1300 kishi atrofida bo‘lgan, maydoni 261 gektar. Qishloq aholisining asosiy qismi o‘zbek va qirg‘iz millatlariga mansub.

Jangayl

Ushbu eksklav hudud ham Qirg‘izistonning Botken viloyati hududida joylashgan. Ma’muriy tuzilishidan Farg‘ona tumaniga qaraydi. Eksklav maydoni 1 kvadrat kilometrdan kichikroq. Ba’zi ma’lumotlarga ko‘ra, eksklav hududida deyarli hech kim istiqomat qilmaydi.

Bundan tashqari, boshqa davlat tarkibiga kiruvchi, lekin O‘zbekiston hududi bilan o‘ralgan anklav hududlar ham mavjud:

Barak

Qirg‘iziston tarkibiga kiruvchi Barak qishlog‘i Andijon viloyatining Qo‘rg‘ontepa tumani hududida joylashgan. Maydoni 230 gektar. 2009-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra aholisi 600 kishidan sal ko‘proq bo‘lgan, lekin oxirgi yillarda aholisi kamayib bormoqda. 2014-yilda Barakdagi oilalar soni 20 taligi aytilgan edi. Aholisi asosan qirg‘iz va o‘zbek millatlari vakillaridan iborat.

Sarvak

Tojikistonning So‘g‘d viloyati hududiga kiruvchi Sarvak anklavi Namangan viloyati Pop tumani hududi bilan o‘ralgan. Eksklav maydoni 8,4 kvadrat kilometr, uzunligiga 14 kilometr va eniga 600 metr bo‘lib, Sarvak daryosi bo‘ylab joylashgan. Tojikistongacha bo‘lgan eng yaqin masofa 1,2 kilometrni tashkil etadi. Aholisi asosan o‘zbek millatiga mansub bo‘lib, 2005-yilgi ma’lumotlarga ko‘ra 150 kishi istiqomat qilgan.