Laboratoriya tahlillari va ayrim mamlakatlardagi o‘lim ko‘rsatkichining kattaligi yuzasidan olib borilgan hisob-kitoblar orqali SARS-CoV-2 infeksiyasining o‘lim darajasiga yanada aniqlik kiritildi. “Daryo” medRxiv’da e’lon qilingan maqolani tarjima tariqasida taqdim etadi.
Italiyalik olimlar Janluka Rinaldi va Matteo Paradizi muallifligidagi maqola tibbiyotga oid ilmiy maqolalar platformasi bo‘lmish medRxiv’ga joylandi. Unda Italiyada koronavirus pandemiyasidan dastlabki qirq kun ichida sodir bo‘lgan o‘lim holatlarining yirik tahlili haqida so‘z boradi. Tadqiqotlar Italiyada ushbu infeksiyadan eng katta jabr ko‘rgan hudud — Lombardiya misolida o‘tkazilgan bo‘lib, jami 50 mingga yaqin odam bilan bog‘liq tahlillarni qamrab olgan.
Ta’kidlanishicha, olimlar o‘z tahlillarida mamlakatdagi rasmiy statistikadan foydalanmagan. Bunga sabab qilib rasmiy statistikaning ko‘p hollarda to‘liq emasligi yoki yanglish raqamlardan iborat bo‘lish ehtimoli ko‘rsatilgan. Buning o‘rniga olimlar SARS-CoV-2 infeksiyasini aniqlashga qaratilgan ommaviy o‘tkazilgan testlar ko‘lami statistikasidan foydalandi. Aytilishicha, aynan ommaviy test natijalarining tahlili pandemiyaning asl miqyosini hamda patogenning haqiqiy o‘lim ko‘rsatkichini baholashga imkon beradi.
Tadqiqot obyekti sifatida olingan hudud Italiyadagi epidemiya o‘chog‘i bo‘lgan edi va 21-fevral kuni ushbu hudud chegaralari to‘liq yopilib, barcha aholi punktlarida qat’iy karantin choralari joriy qilingandi. Rinaldi va Paradizi o‘z tahlillari uchun aynan shu sanani axborot yig‘ishning dastlabki start nuqtasi sifatida belgilab oldi.
21-fevraldan 4-aprelgacha bo‘lgan muddatda mazkur hududda kuzatilgan o‘lim ko‘rsatkichi va marhumlarning jins-yosh taqsimoti bo‘yicha statistikasi hosil qilingach, olimlar hududning aynan shu davr intervali uchun avvalgi besh yillikdagi o‘lim statistikasi bilan taqqoslandi. Xulosalar esa kishini dahshatga soladi. Aniqlanishicha, 2020-yilning mazkur davridagi o‘lim soni avvalgi yillardagi shu davrlardagi o‘limlar sonidan qariyb besh barobar katta bo‘lib chiqdi. 2014—2019-yillarning 21-fevralidan 4-apreligacha bo‘lgan 40 kunlik oraliqlarida Lombardiyada o‘rtacha 70 ta o‘lim qayd etilgan bo‘lsa, bu ko‘rsatkich joriy yilda 341 tani tashkil qildi.
Keyin esa olimlar hududdagi qat’iy karantin cheklovlari yumshatilganidan so‘ng o‘tkazilgan qon tahlillari statistikasi bilan tanishdi. Tadqiq qilinayotgan hududda aholining virus yuqtirish darajasi 40 foiz atrofida bo‘lib chiqdi, ayrim alohida olingan aholi punktlarida esa odamlarning 80 foizga yaqin qismida virus aniqlandi. Ushbu ma’lumotlar asosida Paradizi va Rinaldi koronavirusning o‘lim ko‘rsatkichi 1,29 foiz ekanini xulosa qildi. Agar 60 yoshdan oshgan keksalarni alohida ijtimoiy qatlam sifatida qarab, ular uchun alohida tahlil qilinsa, bu qatlam uchun koronavirusning o‘lim ko‘rsatkichi 4,25 foizga teng bo‘lib chiqar ekan.
Qizig‘i shundaki, Paradizi va Rinaldi olgan natijalar dunyodagi ilk infeksiya o‘choqlaridan biri bo‘lgan Diamond Princess kruiz kemasida kuzatilgan o‘lim ko‘rsatkichi bilan deyarli bir xil chiqdi. Eslatib o‘tamiz, Diamond Princess kruiz kemasida infeksiyaga chalinganlarning 1,3 foizi vafot etgan edi. Faqat o‘sha ko‘rsatkich ilmiy tahlil uchun qabul qilishga yaramasdi, chunki bu o‘rinda ma’lumot uchun olingan sanoq son juda kichik bo‘lgan (712 nafar yuqtirganlardan 13 tasi o‘lgan edi, bu esa statistik qiyosiy tahlillar uchun kamlik qiladi). Boz ustiga, ushbu laynerda kruiz sayohatga chiqqan sayyohlarning katta qismi nafaqa yoshida olam kezishni maqsad qilgan keksalar bo‘lgan.
Diamond Princess kruiz kemasidagi infeksion manzara asosida Xitoy aholisi uchun qilingan qayta hisob-kitoblar esa ushbu mamlakat uchun o‘lim ko‘rsatkichi 0,6 foiz atrofida ekanini ko‘rsatib bergan edi. Aslida esa Xitoyda o‘lim darajasi bundan ikki marta katta bo‘lib chiqdi. Albatta, Italiyaga nisbatan ushbu hisob-kitoblarni qo‘llaganda shuni e’tiborga olish kerakki, Italiya aholisi yosh tarkibi jihatidan dunyodagi “eng keksa” xalqlardan biri sanaladi. Shunga ko‘ra, Paradizi va Rinaldi qat’iy karantin choralari ko‘rilmasa va koronavirus epidemiyasi eng yomon ssenariy bo‘yicha ketsa, mamlakat aholisining 1 foiz atrofidagi qismi infeksiyadan o‘lib ketishini prognoz qildi.
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, Italiyadagi infeksiya o‘choqlaridan masofa jihatdan qancha olislashilgani sari yuqtirishlar va pirovardida o‘limlar soni ham kamayib borgan. Biroq aynan shunday jihat tufayli aholida yangi koronavirusga nisbatan jamoaviy immunitet shakllanishi hali sodir bo‘lmadi. Bu esa hozir kasallanmaganlarning epidemiyaning keyingi to‘lqinida kasallanishi ehtimolini oshiradi. Shunga ko‘ra, COVID-19 infeksiyasidan o‘lim ko‘rsatkichining qanchalik kamaytirishga erishilishi hozirda unga qarshi vaksinaning yoki haqiqiy ta’sirchan dorilarning qanchalik erta ixtiro qilinishga to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq bo‘lib turibdi.
Shu sababli hozircha vaksina va samarali dorilar yo‘q ekan, ilmiy maqola xulosasida keltirilishicha, COVID-19 epidemiyasini jilovlash va o‘limlar sonining yanada dahshatli bo‘lib ketmasligi uchun aynan eng qat’iy karantin choralarigina yordam beradi. Qat’iy karantin va o‘z-o‘zini cheklash (izolyatsiyalash), ko‘chaga chiqmaslik, imkon qadar o‘zgalar bilan muloqotda bo‘lmaslik orqaligina pandemiyaga qarshi samarali kurashish mumkin. Qat’iy karantin — pandemiyani bartaraf etish uchun hozirda eng asosiy va eng samarador choradir.
Izoh (0)