O‘zbek kinosida 10 mln so‘mga tushadigan eshak sahnasini 100 ming so‘mga olish — qoidabuzarlik. Nega bundayligini Sarvar Karimov tushuntiradi

O‘zbekistonda kino ishlab chiqarish sohasini tartibga soladigan qonunchilik normalari talabga javob bermaydi, ushbu normalarning qabul qilinishiga o‘z vaqtida qarshi chiqishi mumkin bo‘lgan mutasaddilar esa o‘z lavozimini yo‘qotishdan qo‘rqib, jim o‘tiravergan.

Kinoga daxldor qonunlar Moliya vazirligida o‘tirgan ayrim aqlli shaxslar kinodan bexabar holda qabul qilingan. Ular kino qanday ishlanishini bilmaydi. Eng alam qiladigani, bizning (kinoning) o‘sha vaqtdagi rahbariyatimiz borib: “Ey, Xudo xayringni bergur, qabul qilayotgan qonuning to‘g‘ri kelmaydi, kinoni ishlash boshqacharoq bo‘ladi, buni mana bunday qilishing kerak”, deb aytmagan. Nimaga? Chunki mana bu kursi o‘lgur kerak-da — o‘lganda ham shu bilan birga qo‘shib ko‘mishsa. Shu kursini shunday quchoqlab, “bo‘ldi, bizga bo‘ladi” deyilgan, hozir shuning kasriga qolib yuribmiz.

Oddiy bir misol. “Sehrli qalpoqcha” filmining ikkinchi qismini ko‘rgan bo‘lsangiz, bola eshakda yuradigan sahna bor. Bu bola — Bunyod Rahmatullayev — toshkentlik, hech qachon eshakda yurmagan. Syomka uchun Sijjakka borganimizda, direktorimiz Farhod aka Usmonovga: “Bitta eshak topib bering, har kuni Bunyod bilan bir soatdan repetitsiya qilsin, eshak minishni o‘rgansin”, degandim. Bo‘pti deb, o‘sha yerdan bir odamni topganlar, “har kuni 10 ming so‘mdan beraman, har kuni kelib, mana shu bola eshagingni minib, repetitsiya qiladi”, deb aytganlar. Eshakning egasi ham xursand — bu 2013-yilda bo‘layotgan voqea, 10 ming so‘m o‘sha vaqt uchun yaxshi pul edi.

Bunyod oxiri eshak minishni o‘rganib oldi. Eshak bilan bog‘liq sahnamni ikki kun oldim. Unisiga yana alohida, syomka kuniga 25 ming so‘mdan pul beramiz, deyilgan. Besh kunlik repetitsiya uchun 10 ming so‘mdan 50 ming, ikki kunlik syomka uchun 25 ming so‘mdan yana 50 ming — ikkalasi 100 ming. Naqd pulda 100 ming so‘mga ish bitdi — hujjat, dokumentatsiya, haligi odamning pasportini ol, unga kartochka och, kartochkaga pul tushir degan narsa yo‘q. Hamma narsa hal bo‘ldi. Keyinchalik “O‘zbekkino”ni butun tagini kavlab, tekshirish boshlangan. Shunda bizning o‘sha eshak bilan qilgan ishimiz ham qoidabuzarlik bo‘lib chiqqan, biz bu bo‘yicha javob berishimizga to‘g‘ri kelgan.

Qonun-qoidasi bo‘yicha qanday ishlashimiz kerak edi? Sen sirkka borasan-da, eshakni tasvirga olish uchun shartnoma tuzasan, bu bir. Shartnoma qildik, deylik, eshakni bir haftaga ijaraga olaman. Keyin unga katta bir mashina topib, uni Sijjakka olib borishim kerak, bu ikki. Keyin Sijjakda u yashashi uchun oxur qurib berishim kerak, bu uch. U Sijjakda bir hafta yashagani uchun, unga bir haftalik yem olib berishim kerak, bu to‘rt. Keyin eshakka qaraydigan bitta odam ham topishim kerak, bu besh. U odamning o‘ziga pul to‘lab, uch mahal ovqatini ham berib, o‘sha yerda yashashi uchun uning o‘ziga ham sharoit qilib berishim kerak, bu olti. Syomka tugagach, yana mashina chaqirib, eshakni sirkka qaytarib berishim kerak, bu yetti.

Ba’zi jarayonlarni qo‘shib yuborganimizda shuncha bosqich bo‘lyapti. Bunda eshak boyagi 100 ming so‘mdan besh-olti barobar emas, 100 barobar qimmatga tushadi. 100 ming so‘mga bitgan ish o‘rtacha hisobda 10 million so‘mga boradi. Sijjakka mashinaning ikki marta borib-kelishining o‘zi necha pul bo‘lishini bilasizmi? Ya’ni, naqd pul bilan, mayli, qoidabuzarlik bilan bo‘lsa-da, 100 ming so‘mga bitgan ish, agar qonun-qoida bo‘yicha to‘g‘ri qilinsa, 10 million so‘mga tushadi. Endi sizga savol — bunaqa qonun-qoidaning nima keragi bor? Men tekshiruvchilarga shuni tushuntirsam, “yo‘q, qonun shunaqami, demak sen qonun bo‘yicha ishlashing kerak, 10 millionmi, unda 10 millionni ishlataver”, deydi.

O‘sha 10 million, birinchidan, xalqning puli — xalqning puli bekorga ketyapti, bu birinchidan. Ikkinchidan, shuncha qog‘ozbozlik, shuncha ovoragarchilikning nima keragi bor desam, “qonun shunaqami, o‘sha qonun bo‘yicha ishlashing kerak”, degan. Mana shunaqa qonunlar, mana shunaqa holatlar tiqilib yotibdi aslida. Men sizga hozir bitta misolni aytdim.

Sarvar Karimov, rejissor