Ўзбек киносида 10 млн сўмга тушадиган эшак саҳнасини 100 минг сўмга олиш — қоидабузарлик. Нега бундайлигини Сарвар Каримов тушунтиради

Ўзбекистонда кино ишлаб чиқариш соҳасини тартибга соладиган қонунчилик нормалари талабга жавоб бермайди, ушбу нормаларнинг қабул қилинишига ўз вақтида қарши чиқиши мумкин бўлган мутасаддилар эса ўз лавозимини йўқотишдан қўрқиб, жим ўтираверган.

Кинога дахлдор қонунлар Молия вазирлигида ўтирган айрим ақлли шахслар кинодан бехабар ҳолда қабул қилинган. Улар кино қандай ишланишини билмайди. Энг алам қиладигани, бизнинг (кинонинг) ўша вақтдаги раҳбариятимиз бориб: «Эй, Худо хайрингни бергур, қабул қилаётган қонунинг тўғри келмайди, кинони ишлаш бошқачароқ бўлади, буни мана бундай қилишинг керак», деб айтмаган. Нимага? Чунки мана бу курси ўлгур керак-да — ўлганда ҳам шу билан бирга қўшиб кўмишса. Шу курсини шундай қучоқлаб, «бўлди, бизга бўлади» дейилган, ҳозир шунинг касрига қолиб юрибмиз.

Оддий бир мисол. «Сеҳрли қалпоқча» фильмининг иккинчи қисмини кўрган бўлсангиз, бола эшакда юрадиган саҳна бор. Бу бола — Бунёд Раҳматуллаев — тошкентлик, ҳеч қачон эшакда юрмаган. Сёмка учун Сижжакка борганимизда, директоримиз Фарҳод ака Усмоновга: «Битта эшак топиб беринг, ҳар куни Бунёд билан бир соатдан репетиция қилсин, эшак минишни ўргансин», дегандим. Бўпти деб, ўша ердан бир одамни топганлар, «ҳар куни 10 минг сўмдан бераман, ҳар куни келиб, мана шу бола эшагингни миниб, репетиция қилади», деб айтганлар. Эшакнинг эгаси ҳам хурсанд — бу 2013 йилда бўлаётган воқеа, 10 минг сўм ўша вақт учун яхши пул эди.

Бунёд охири эшак минишни ўрганиб олди. Эшак билан боғлиқ саҳнамни икки кун олдим. Унисига яна алоҳида, сёмка кунига 25 минг сўмдан пул берамиз, дейилган. Беш кунлик репетиция учун 10 минг сўмдан 50 минг, икки кунлик сёмка учун 25 минг сўмдан яна 50 минг — иккаласи 100 минг. Нақд пулда 100 минг сўмга иш битди — ҳужжат, документация, ҳалиги одамнинг паспортини ол, унга карточка оч, карточкага пул тушир деган нарса йўқ. Ҳамма нарса ҳал бўлди. Кейинчалик «Ўзбеккино»ни бутун тагини кавлаб, текшириш бошланган. Шунда бизнинг ўша эшак билан қилган ишимиз ҳам қоидабузарлик бўлиб чиққан, биз бу бўйича жавоб беришимизга тўғри келган.

Қонун-қоидаси бўйича қандай ишлашимиз керак эди? Сен циркка борасан-да, эшакни тасвирга олиш учун шартнома тузасан, бу бир. Шартнома қилдик, дейлик, эшакни бир ҳафтага ижарага оламан. Кейин унга катта бир машина топиб, уни Сижжакка олиб боришим керак, бу икки. Кейин Сижжакда у яшаши учун охур қуриб беришим керак, бу уч. У Сижжакда бир ҳафта яшагани учун, унга бир ҳафталик ем олиб беришим керак, бу тўрт. Кейин эшакка қарайдиган битта одам ҳам топишим керак, бу беш. У одамнинг ўзига пул тўлаб, уч маҳал овқатини ҳам бериб, ўша ерда яшаши учун унинг ўзига ҳам шароит қилиб беришим керак, бу олти. Сёмка тугагач, яна машина чақириб, эшакни циркка қайтариб беришим керак, бу етти.

Баъзи жараёнларни қўшиб юборганимизда шунча босқич бўляпти. Бунда эшак бояги 100 минг сўмдан беш-олти баробар эмас, 100 баробар қимматга тушади. 100 минг сўмга битган иш ўртача ҳисобда 10 миллион сўмга боради. Сижжакка машинанинг икки марта бориб-келишининг ўзи неча пул бўлишини биласизми? Яъни, нақд пул билан, майли, қоидабузарлик билан бўлса-да, 100 минг сўмга битган иш, агар қонун-қоида бўйича тўғри қилинса, 10 миллион сўмга тушади. Энди сизга савол — бунақа қонун-қоиданинг нима кераги бор? Мен текширувчиларга шуни тушунтирсам, «йўқ, қонун шунақами, демак сен қонун бўйича ишлашинг керак, 10 миллионми, унда 10 миллионни ишлатавер», дейди.

Ўша 10 миллион, биринчидан, халқнинг пули — халқнинг пули бекорга кетяпти, бу биринчидан. Иккинчидан, шунча қоғозбозлик, шунча оворагарчиликнинг нима кераги бор десам, «қонун шунақами, ўша қонун бўйича ишлашинг керак», деган. Мана шунақа қонунлар, мана шунақа ҳолатлар тиқилиб ётибди аслида. Мен сизга ҳозир битта мисолни айтдим.

Сарвар Каримов, режиссёр