Nepalning aksariyat qishloqlarida hayz ko‘rgan ayollarni yakkalab qo‘yish shart, deb hisoblanadi. Hayz ko‘rgan ayollar va qizlar bir necha kunga omborxona va og‘ilxonalarga joylashtiriladi, oqibatda ularning ko‘pi kasallanadi, zo‘ravonlik qurboniga aylanadi yoki vafot etadi. 2005-yili bu odat noqonuniy deb e’lon qilingan, biroq ayollarni yakkalab qo‘yish natijasida halok bo‘lishi holatlari to‘xtamayapti. Omborxonada olov yoqolmay, bo‘g‘ilib qolgan 15 yoshli Roshani Tiruvaning o‘limi – ana shunday fojialardan biri, deb yozadi Meduza.
15 yoshli Roshani Tiruvaning jasadini uning otasi, poytaxt Katmandudan 440 kilometr masofada joylashgan Gayra qishlog‘idagi toshdan qurilgan omborxonadan topgan. “Biz ekspertlar xulosasini kutyapmiz, biroq o‘lim sababi bo‘yicha asosiy taxmin – bo‘g‘ilish, - deydi politsiya noziri Badri Prasad Dxakal. – Qiz uyqu oldidan isinish uchun omborxonada olov yoqqan. Lekin uning ichida ventilyatsiya bo‘lmagan”.
Roshani Tiruva omborxonaga o‘zi xohlab joylashib olmagan edi: hinduiylikning chaupadi nomli amaliyotiga ko‘ra, hayz ko‘rgan xotin-qizlar ko‘pincha uydan uzoqroqda bo‘lgan omborxona yo molxonaga joylashtiriladi. Mazkur e’tiqodga ko‘ra, hayz ko‘rgan ayol nopok hisoblanadi – shuning uchun ham bu vaqtda uning joyi jonivorlar orasida. U erkaklarga, uy hayvonlari va anjomlariga, meva va sabzavotlarga qo‘l tekkizishi mumkin emas. Yuvinish va gigiyena vositalaridan foydalanish ham taqiqlanadi. Faqat tuzli guruch tanovul qilishi, suv ichishi mumkin.
Chaupadiga amal qilinadigan jamiyatlarda hayz ko‘rgan ayolning qo‘li tekkan daraxt ko‘karmaydi, deb ishoniladi. Emishki, agar bunday ayol sut ichsa, sigir sutdan qoladi; agar kitob o‘qisa, donishmandlik ma’budasi Sarasvatining g‘azabi qaynaydi; bunday ayolning qo‘li tekkan kishi kasallanadi.
Birinchi marta hayz ko‘rgan qizlarni 10-11 kunga qamab qo‘yishadi, keyingi safarlar muddat 4-7 kungacha qisqaradi. Shuningdek, tuqqan ayollarni ham tug‘ishi bilan kamida 10-11 kunga molxonaga jo‘natishadi.
BMT hisobotiga ko‘ra, chaupadi vaqtida ayollar shuncha xo‘rlikning ustiga diareya, pnevmoniya, zaharli ilonlar va mast erkaklarning hujumlari va hatto zo‘rlashlaridan aziyat chekadi. Bundan tashqari, chaupadi odati bolalar o‘limi statistikasining o‘sib borishiga ham sabab bo‘lmoqda.
Chaupadidan jabr ko‘radigan ayollar soni haqida rasmiy ma’lumotlar yo‘q, biroq BMT hisob-kitoblariga ko‘ra, ayollar har yili chaupadi vaqtida halok bo‘ladi. Tashkilot ekspertlarining fikricha, Nepalda jinsiy ta’lim-tarbiyaning yo‘lga qo‘yilmagani hamda reproduktiv salomatlik qanday tartibda ishlashi va ayollar nima uchun har oy hayz ko‘rishini ko‘pchilik tushunmasligi vaziyatning yanada chigallashishiga sabab bo‘lmoqda.
Nepal Oliy sudi 2005-yildayoq chaupadi amaliyotini taqiqlagan, biroq mamlakatning ba’zi hududlarida hali ham bu odatga rioya etiladi. Faollarning ta’kidlashicha, hukumat bu muammoga yetarlicha e’tibor qaratmayapti, ayni vaqtda, amaldorlar boshqacharoq fikrda: urf-odatlar ustidan tezda g‘alaba qozonib bo‘lmaydi.
“Mentalitet va qadimiy urf-odatlarni o‘zgartirish ko‘p vaqt talab qiladi”, - deydi Nepal ayollar va bolalar huquqlarini himoya qilish vazirligi xodimi Binita Bxattaray.
Diqqat, diqqat! “Daryo”ning Telegram’dagi rasmiy kanali — “Toshqin ‘Daryo’” (@toshqindaryo)ga obuna bo‘lib, yangiliklardan ovozli ko‘rinishda bahramand bo‘lishingiz mumkin.
Izoh (0)