Непалнинг аксарият қишлоқларида ҳайз кўрган аёлларни яккалаб қўйиш шарт, деб ҳисобланади. Ҳайз кўрган аёллар ва қизлар бир неча кунга омборхона ва оғилхоналарга жойлаштирилади, оқибатда уларнинг кўпи касалланади, зўравонлик қурбонига айланади ёки вафот этади. 2005 йили бу одат ноқонуний деб эълон қилинган, бироқ аёлларни яккалаб қўйиш натижасида ҳалок бўлиши ҳолатлари тўхтамаяпти. Омборхонада олов ёқолмай, бўғилиб қолган 15 ёшли Рошани Тируванинг ўлими – ана шундай фожиалардан бири, деб ёзади Meduza.
15 ёшли Рошани Тируванинг жасадини унинг отаси, пойтахт Катмандудан 440 километр масофада жойлашган Гайра қишлоғидаги тошдан қурилган омборхонадан топган. «Биз экспертлар хулосасини кутяпмиз, бироқ ўлим сабаби бўйича асосий тахмин – бўғилиш, - дейди полиция нозири Бадри Прасад Дхакал. – Қиз уйқу олдидан исиниш учун омборхонада олов ёққан. Лекин унинг ичида вентиляция бўлмаган».
Рошани Тирува омборхонага ўзи хоҳлаб жойлашиб олмаган эди: ҳиндуийликнинг чаупади номли амалиётига кўра, ҳайз кўрган хотин-қизлар кўпинча уйдан узоқроқда бўлган омборхона ё молхонага жойлаштирилади. Мазкур эътиқодга кўра, ҳайз кўрган аёл нопок ҳисобланади – шунинг учун ҳам бу вақтда унинг жойи жониворлар орасида. У эркакларга, уй ҳайвонлари ва анжомларига, мева ва сабзавотларга қўл теккизиши мумкин эмас. Ювиниш ва гигиена воситаларидан фойдаланиш ҳам тақиқланади. Фақат тузли гуруч тановул қилиши, сув ичиши мумкин.
Чаупадига амал қилинадиган жамиятларда ҳайз кўрган аёлнинг қўли теккан дарахт кўкармайди, деб ишонилади. Эмишки, агар бундай аёл сут ичса, сигир сутдан қолади; агар китоб ўқиса, донишмандлик маъбудаси Сарасватининг ғазаби қайнайди; бундай аёлнинг қўли теккан киши касалланади.
Биринчи марта ҳайз кўрган қизларни 10-11 кунга қамаб қўйишади, кейинги сафарлар муддат 4-7 кунгача қисқаради. Шунингдек, туққан аёлларни ҳам туғиши билан камида 10-11 кунга молхонага жўнатишади.
БМТ ҳисоботига кўра, чаупади вақтида аёллар шунча хўрликнинг устига диарея, пневмония, заҳарли илонлар ва маст эркакларнинг ҳужумлари ва ҳатто зўрлашларидан азият чекади. Бундан ташқари, чаупади одати болалар ўлими статистикасининг ўсиб боришига ҳам сабаб бўлмоқда.
Чаупадидан жабр кўрадиган аёллар сони ҳақида расмий маълумотлар йўқ, бироқ БМТ ҳисоб-китобларига кўра, аёллар ҳар йили чаупади вақтида ҳалок бўлади. Ташкилот экспертларининг фикрича, Непалда жинсий таълим-тарбиянинг йўлга қўйилмагани ҳамда репродуктив саломатлик қандай тартибда ишлаши ва аёллар нима учун ҳар ой ҳайз кўришини кўпчилик тушунмаслиги вазиятнинг янада чигаллашишига сабаб бўлмоқда.
Непал Олий суди 2005 йилдаёқ чаупади амалиётини тақиқлаган, бироқ мамлакатнинг баъзи ҳудудларида ҳали ҳам бу одатга риоя этилади. Фаолларнинг таъкидлашича, ҳукумат бу муаммога етарлича эътибор қаратмаяпти, айни вақтда, амалдорлар бошқачароқ фикрда: урф-одатлар устидан тезда ғалаба қозониб бўлмайди.
«Менталитет ва қадимий урф-одатларни ўзгартириш кўп вақт талаб қилади», - дейди Непал аёллар ва болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш вазирлиги ходими Бинита Бхаттарай.
Диққат, диққат! «Дарё»нинг Telegram’даги расмий канали — «Toshqin ‘Daryo’» (@toshqindaryo)га обуна бўлиб, янгиликлардан овозли кўринишда баҳраманд бўлишингиз мумкин.
Изоҳ (0)