Май ойида Тошкент шаҳрида бир эркак ички ишлар ходимини бўйнига пичоқ тиқиб, унга оғир тан жароҳати етказди. Маълум бўлишича, у руҳий касал бўлган. Ундан аввалроқ — май ойи бошида Сурхондарёдаги бозорда онаси билан юрган уч ёшли қизчани руҳий хаста аёл пичоқлаб, ўлдирганди. Тошкентда 12 ёшли қизга ташланиб, унга куч ишлатган ҳам руҳий-асаб касалликлари диспансерида рўйхатда турадиган йигит бўлиб чиққан. Шундай рўйхатда турувчи яна бир аёл Сирдарёда ўқитувчига зўравонлик қилиб, уни калтаклаганди.
Воқеалар кетма-кетлиги кишида шундай таассурот уйғотадики, шикаст етказувчи, ўзгаларни ўлдиришгача борадиган руҳий касаллар орамизда хотиржам юрибди. Тўғриси, қўрқасан киши. Болаларингдан, яқинларингдан ва ўзингдан ҳам хавотирга тушсан. Бундай руҳий касаллар қандай қилиб эмин-эркин юрибди, нега диспансерга ётқизилмайди? Шу ва шу каби саволларга тиббиёт фанлари доктори, профессор Зарифбой Ибодуллаев жавоб беради.
Хўш, кўча-кўйда юрганда руҳий-асаб касалликлари диспансери рўйхатида турувчи кишиларни қандай аниқлаш мумкин? Профессор Зарифбой Ибодуллаевнинг айтишича, бундай кишиларни юриш-туришидан, кийинишидан, ўзини тутишидан билиб бўлмайди.
Руҳий касал одам костюм-шимда, галстукда, чиройли кийиниб юриши ҳам мумкин. Ҳай-ҳуй, деб бақириб, тўполон қилиб юрадиганлари ҳам бор. Тўсатдан, билмасдан оёғини босиб қўяди ёки оддий савол берилса, у қўпол жавоб беради. Нарироқ туринг деб итарса, дарров пичоқни тиқади. Бундай шахслар оддий тил билан айтганда — жинни, бизнинг тил билан айтганда — шезофрения.
Аҳоли орасида юрадиган инсонларнинг қанчаси шезофрения эканлигини олдиндан билиб бўлмайди. Уларнинг қанчаси ўзига жавоб бера олмайдиган инсонлардир. “Мен ўлдириб қўйсам, мени қамашади”, деган фикр уларда бўлмайди, дейди профессор.
Қонунчиликка кўра, ақли норасо ҳолатда ижтимоий хавфли қилмиш содир этган шахс жавобгарликка тортилмайди. Руҳий хаста аёл болани пичоқлаб ўлдиргани учун, ички ишлар ходимига оғир тан жароҳати етказгани, ўқитувчини калтаклагани учун ким жавоб бериши керак? Профессорнинг таъкидлашича, руҳий хаста беморларни диспансерларда даволаш ва уларни “хавфсиз” бўлганида уйига жавоб бериш бўйича тартиблар белгиланган. Юқорида санаб ўтилган ҳар бир ҳолатни жиддий ўрганиб, ҳуқуқий баҳо берилиши керак.
Рўйхатда турган руҳий беморлар, яъни хавфли гуруҳга кирувчи руҳий беморлар аҳоли орасига чиқиб, назоратдан чиқиб кетса, ўша ҳудуд учун масъул ходимлар юридик жавобгарликка тортилиши керак.
Руҳий беморлар билан боғлиқ аянчли воқеаларга ҳолатни ўрганмай туриб баҳо бериш қийин. Қаердадир хатоликка йўл қўйилган бўлиши мумкин. Руҳий шифохонадан у вақтли чиқариб юборилгандир? “Ижтимоий хавфли гуруҳи”дан чиқди, деб уйига жавоб берилгандир? У қанча муддат даволанди, балки уни 5 ой муддатдан сўнг яна қайта даволаш керак бўлгандир? Уни ётқизишмагандир, ташкилий ишларда хатога йўл қўйилган бўлиши мумкин. Очиқ бўлимда маълум муддат ётгандан кейин назоратга олиндими? Қайси психоневролог назоратидаги бемор эди? Шу каби саволларга жавоб қидирилса, айб нимадалиги келиб чиқади, деди олим.
Бундай ҳолатлар давом этаверадими, фавқулодда чора кўриш вақти келгандир. Яна шундай воқеалар такрорланмаслигига ким кафолат беради?
Хавфли гуруҳга кирувчи беморлар қатъий назоратга олиниши шарт. Улар очиқ бўлимга ўтказилаётган пайтда патапсихологик текширувлардан ўтказиш керак. Яъни уларнинг шахсиятидаги қандай хавфли ҳолатлар борлигини билиш учун психологик текширувлардан ўтказиш мақсадга мувофиқ. Шундан сўнг очиқ бўлимга ўтказиш лозим.
Одамлар очиқ айтяпти, ижтимоий тармоқларда ёзишяпти: Бизни ким ҳимоя қилади, хавфли руҳий касаллар орамизда юрибдими, биз ўзимизни қандай асраймиз, қандай қилиб фарзандларимизни муҳофаза қиламиз, деган хавотирлар йўқ эмас. Шахсан ўзим ҳам буларни кўп кўраман ва шу қаторда ўзим ҳам хавотирдаман. Буларнинг тезкор йўл билан олдини олиб, поликлиника, мактаб ва маҳаллаларда психологик масалалар бўйича хона ажратиб қўйиш керак. Улар аҳоли орасида руҳий беморлар борлигини, соғлом одамларни ҳам соғломлигини текширадиган тизим йўлга қўйишимиз лозим. Улар график бўйича текширувдан ўтказилади.
Шунингдек, яширин кечаётган руҳий касалликлар махсус тестлар орқали билиб олинади. Бунинг учун бизга психопрофилактика билан шуғулланадиган тиббий клиник психологлар зарур, деди Зарифбой Ибодуллаев.
Юқоридаги ҳолатлар юзасидан Соғлиқни сақлаш вазирлиги изоҳ берганича йўқ.
Изоҳ (0)