Марказий Осиёнинг иқтисодий ландшафтини қайта белгилаши мумкин бўлган ҳаракат доирасида Ўрта коридор ташаббуси Хитой ва Европа бозорлари ўртасидаги алоқани сезиларли даражада яхшилашга тайёр. Ушбу улкан лойиҳа минтақаларни автомобиллар, темирйўллар ва денгиз йўлларининг кенг тармоғи орқали боғлашга интилади, савдони потенциал равишда ошириш ва иқтисодий ўсишни тезлаштириш имконини беради. Ўзбекистон ва Қозоғистон етакчилик қилган ҳолда, ташаббус 2030 йилгача савдо оқимини уч баробарга ошириш ва саёҳат вақтини икки баравар қисқартириш, бу давлатларни марказий иқтисодий чорраҳаларга айлантиришни мақсад қилган.
Жаҳон банки турли ҳукуматлар ва кўп томонлама ташкилотлар билан биргаликда коридор салоҳиятини максимал даражада ошириш бўйича саъй-ҳаракатларни кучайтирмоқда. Режалаштирилган янгиланишлар минтақанинг логистика асосини ўзгартириб, уни ҳал қилувчи иқтисодий кучга айлантириши кутилмоқда.
Минтақавий савдони ривожлантириш учун стратегик ишланмалар
1. Олмаота айланма темирйўли (Қозоғистон): Ҳозирда Олмаота вилояти жиддий логистика муаммоларига дуч келмоқда, бу ерда юк поездлари дизелдан электровозга ўтиши керак, бу эса юк оқимига тўсқинлик қилади. Янги айланма темирйўлнинг қурилиши ушбу тирбандликни бартараф этиш, Қозоғистон бўйлаб юк ташишни тезлаштириш ва Ўрта коридорнинг умумий самарадорлигини оширишга қаратилган.
2. Қозоғистон-Ўзбекистон темирйўли алоқаси: Қозоғистон ва Ўзбекистон ўртасидаги мавжуд темирйўл инфратузилмаси чегара ўтиш жойларида узоқ кутиш вақтлари туфайли амалга ошмаяпти, бу эса юкларни узоқроқ ва самарасиз йўналишларга олиб боришга мажбур қилмоқда. Икки мамлакат ўртасидаги тўғридан тўғри темирйўл алоқаси операцияларни соддалаштиради, транзит вақтларини кескин қисқартиради ва логистика самарадорлигини оширади.
3. Ақтау портидаги янгиланишлар (Қозоғистон): Иқлим ўзгариши Каспий денгизидаги сув сатҳининг пасайишига олиб келди, бу эса Ақтау портидаги ишларга таъсир қилди. Ушбу портни янгилаш унинг Ўрта коридорда муҳим тугун сифатидаги ролини сақлаб қолиш учун жуда муҳимдир. Унинг объектларини самарали кранлар ва темирйўлга ўрнатилган жиҳозлар билан модернизация қилиш ушбу муҳим савдо йўли бўйлаб товарларнинг тез ҳаракатланишини осонлаштиришни таъминлайди.
Эксперт фикрлари
Outpost Eurasia компаниясининг сиёсат бўйича бош маслаҳатчиси Олег Абдурашитов ушбу ташаббуснинг ҳар томонлама афзалликлари ва стратегик аҳамиятини таъкидлади. “Ўрта коридор ташаббуси шунчаки иқтисодий ташаббус эмас, бу анъанавий, сиёсий жиҳатдан нозик йўналишларни четлаб ўтувчи стратегик ҳаракатдир. Жорий геосиёсий қўзғолонлардан олдин бўлган бу йўналиш сўнгги пайтларда анъанавий йўналишлардаги узилишлар туфайли жуда катта аҳамиятга эга”, — дея тушунтирди Абдурашитов.
Йўлак нафақат савдо йўлларини диверсификация қилади, балки етказиб бериш муддатларини сезиларли даражада қисқартириш орқали савдо самарадорлигини оширади. “Ушбу йўлак денгизга чиқиш имкони бўлмаган Марказий Осиёни моҳиятан жаҳон бозорлари билан боғлаб, товарларни ташиш учун турли йўналишларни таклиф этади. Бу етказиб бериш муддатларини кескин қисқартиради — Шимолий йўналишлар орқали 15 кунга нисбатан Ўрта йўлак орқали тахминан 10 кунга қисқаради”, — дея қўшимча қилди Абдурашитов.
Ташаббус нафақат иқтисодий лойиҳа, балки геосиёсий рақобатдан кўра мувозанатли иқтисодий ҳамкорликни рағбатлантирадиган, жалб қилинган мамлакатларнинг иқтисодий стратегияларига мос келадиган стратегик интеграция ҳаракатидир. “Минтақанинг меркантилистик иқтисодий манфаатларидан келиб чиққан ҳолда, ушбу лойиҳа иштирок этаётган мамлакатларнинг иқтисодий стратегияларига мос келади ва бизга уни геосиёсий рақобат сифатида эмас, балки мувозанатли иқтисодий ҳамкорлик сифатида кўришга имкон беради”, — деди у.
Абдурашитов, шунингдек, минтақавий интеграция ва инновациялар учун кенгроқ таъсирларни таъкидлаб, “Ўрта йўлак” нафақат товарлар ҳаракати, балки янада ўзаро боғланган ва тинч Евросиё қитъаси учун ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлган ғоялар ва инновациялар алмашинувини ҳам осонлаштиришини таъкидлади. “Ўрта коридорнинг дизайни ва у хизмат қиладиган стратегик иқтисодий манфаатларни ҳисобга олган ҳолда, у нафақат товарлар, балки ғоялар ва инновациялар ҳаракатини ҳам осонлаштиради, ўзаро боғланган ва камроқ зиддиятли Евросиё қитъасига ёрдам беради”, — деди у.
Лойиҳанинг жадаллиги дунёнинг энг кам иқтисодий боғланган минтақаларидан бирида узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган уланиш муаммоларини ҳал қилиши мумкин, бу эса минтақавий савдо динамикасида сезиларли ўзгаришларни келтириб чиқариши мумкин. “Ушбу лойиҳа яратган жадаллик муҳим аҳамиятга эга — у дунёнинг энг кам иқтисодий интеграллашган минтақаларидан бирида узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган уланиш муаммоларини ҳал қилиш учун йўл очади ва бу минтақавий савдо динамикасида сезиларли ўзгаришларни келтириб чиқариши мумкин”, — дея хулоса қилди Абдурашитов.
Ўрта коридор ташаббуси шунчаки янги савдо йўли эмас, балки Марказий Осиёнинг иқтисодий ва инфратузилмавий ландшафтини ўзгартиришга тайёр бўлган катализатор бўлиб шаклланмоқда. Европа Иттифоқининг ёш энергия элчиси ва халқаро сиёсат бўйича маслаҳатчиси Димитрис Симеонидис ушбу ривожланаётган лойиҳанинг чуқур оқибатлари ҳақида ўз фикрлари билан ўртоқлашди.
Симеонидис ташаббуснинг стратегик моҳиятини таъкидлаб, “Ўрта йўлак узоқ йиллик молиялаштириш муаммоларини ҳал қилиш ва Марказий Осиё иқтисодиётини диверсификация қилиш учун мукаммал имконият яратади. Бу нафақат савдо йўли, балки кенг кўламли иқтисодий ривожланиш учун катализатордир”, — дея маълумот берди. Унинг шарҳлари коридорнинг нафақат савдо-сотиқни кенгайтириш, балки минтақавий иқтисодиётни тубдан қайта шакллантиришдаги ролини таъкидлайди.
Йўлак бўйлаб инфратузилмани ривожлантириш салоҳияти катта. “Ушбу ташаббус инфратузилмани ривожлантиришда қор тўпи таъсирига олиб келиши мумкин, бунда темирйўлларга инвестициялар энергия инфратузилмасига ва иш ўринларини яратишга қўшимча инвестициялар киритилишига олиб келиши мумкин, бу минтақа иқтисодиётида акс этади”, деб тушунтирди Симеонидис. Бундай ривожланиш бутун минтақада барқарор иқтисодий ўсиш ва барқарорликни қўллаб-қувватлаш учун жуда муҳимдир.
Симеонидис, шунингдек, коридорнинг сиёсий афзалликларини, хусусан, анъанавий савдо йўллари кўпинча геосиёсий кескинликлар ботқоғига тушиб қолган минтақада барқарорликни таъминлаш қобилиятини таъкидлади. “Германия ва Россия ўртасидаги ўтмишдаги кескинлик мисолида кўрсатилган анъанавий савдо йўлларининг сиёсийлашуви Евросиё савдосини барқарорлаштириш ва деполитизация қилиш учун Ўрта йўлак каби муқобил йўналишлар зарурлигини таъкидлайди”, — деди у.
Марказий Осиёнинг ноёб географик ва иқлим шароити уни қайта тикланадиган энергия ва яшил технологиялар соҳасида етакчилик учун идеал номзодга айлантиради. “Марказий Осиё кенг ер майдони мавжудлиги ва юқори қуёш радиациясини ҳисобга олган ҳолда қайта тикланадиган энергия манбалари ва яшил технологиялар бўйича етакчига айланиш салоҳиятига эга. Бу силжиш нафақат энергетика мустақиллиги, балки барқарор ривожланиш учун ҳам муҳим”, — деди Симеонидис.
Бундан ташқари, Ўрта коридор катта халқаро инвестицияларни очиш учун калит бўлиши мумкин. “Минтақавий интеграцияни рағбатлантириш ва халқаро ҳамкорликни қўллаб-қувватлаш орқали Ўрта йўлак ушбу улкан лойиҳалар учун зарур бўлган муҳим молиявий ресурсларни очиб, Марказий Осиёга ўзининг тўлиқ иқтисодий салоҳиятидан фойдаланишга ва катта энергия хавфсизлигига эришишга ёрдам бериши мумкин”, — дея қўшимча қилди у.
Абдурашитов ва Симеонидиснинг бу фикрлари Ўрта йўлакнинг нафақат иқтисодий ташаббус сифатидаги муҳим моҳиятини таъкидлайди – бу стратегик, инфратузилмавий ва геосиёсий силжиш бўлиб, Марказий Осиёнинг жаҳон бозори билан ўзаро муносабатини сезиларли даражада ўзгартириши мумкин. Ушбу янгиланишлар давом этар экан, савдо самарадорлигини ошириш ва минтақавий интеграция салоҳияти истиқболли кўринади ва бу Марказий Осиёни трансконтинентал логистика соҳасида муҳим ўйинчи сифатида жойлаштирмоқда.
Изоҳ (0)