Сўнгги бир неча йил ичида Ўзбекистон иқтисодий, ҳуқуқий ва ижтимоий жиҳатдан улкан сакрашларни амалга оширди. Ўзбекистон иқтисодиёти 2023 йилда 6 фоизга ўсгани (90 миллиард доллардан ортиқ) бунинг далилидир. Аҳоли жон бошига ялпи ички маҳсулот 28,98 миллион сўмга (2000 доллардан ортиқ) ошди.
Марказий банк маълумотларига кўра, 2023 йилда Ўзбекистон иқтисодиётига киритилган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳажми 7,2 миллиард долларга етди, бу 2022 йилга нисбатан икки баравар кўпдир.
Ўзбекистоннинг Жаҳон савдо ташкилотига (ЖСТ) аъзо бўлиш жараёни давом этаётганини ҳам таъкидлаш жоиз. Бу республика учун янги уфқларни очади.
Буларнинг барчаси бугунги кунда Ўзбекистон иқтисодиёти жадал ривожланаётгани, инвесторлар учун кенг имкониятлар яратилаётганининг яққол далилидир. Инвестицион бозорнинг ўзи ҳам жадал ривожланиб, сармоя киритиш ва капитални кўпайтириш учун тобора кўпроқ имкониятларни таклиф қилмоқда. Бироқ муваффақиятли инвестиция асослари ва стратегиясини билишни талаб қилади.
Қуйида бу соҳада нимани билиш кераклиги ва пул сарфлашни қандай бошлаш зарурлиги ҳақида мутахассисларнинг фикрлари келтирилган.
Инвестиция нима?
Инвестиция бу — келажакда фойда олиш мақсадида турли хил активларга пул киритиш жараёни. Бу акцияларни, облигацияларни, кўчмас мулкни, товарларни, криптовалюталарни ва бошқа молиявий воситаларни сотиб олишни ўз ичига олиши мумкин. Инвестицияларнинг мақсади капитални кўпайтириш ва узоқ муддатда молиявий барқарорликни таъминлашдир.
У бир қатор имтиёзларни, жумладан, капитални ошириш имкониятини тақдим этади. Муваффақиятли пул сармояси сизни унинг қадрсизланишидан ҳимоя қилади. Бундан ташқари, даромадни ишга ёлланмасдан ҳам олиш мумкин.
Бироқ, бозордаги ўзгаришлар, муваффақиятсиз инвестициялар ёки беқарор иқтисодий шароитлар туфайли сармоянгизни йўқотиш хавфи мавжуд. Шунинг учун мумкин бўлган йўқотишларга тайёр бўлиш ва хавфларни бошқариш стратегиясига эга бўлиш муҳимдир.
Сармоя киритиш учун энг яхши жой қаерда?
Ҳар бир қадам жиддий ўзгаришларга олиб келиши мумкин бўлган молия ва сармоя оламида ишончли йўлбошчи бўлиши муҳим, – дейди Ўзбекистондаги кўчмас мулк портали бўлган Realting.uz раҳбари, соҳа мутахассиси Андрей Садиков.
“1000 доллар билан Ўзбекистонда сармоя киритишни бошлаш мумкинми? Бошловчи инвесторлар нимадан бошлашлари керак?”, — деган саволга Андрей қуйидагича жавоб берди.
“Биринчидан, мен янги сармоя киритаётганларга ушбу соҳадаги таълимга эътибор беришни тавсия қиламан. 1000 доллар — бу сизнинг таълимингизга сармоя киритиш учун ажойиб бошланғич миқдор. Мен ишонаманки, бу ҳолда энг юқори даромад даражаси бўлади. Бу кейинги қадамлар учун яхши асос бўлади.
Кўчмас мулк ўзининг барқарорлиги ва узоқ муддатли ўсиш салоҳияти билан ўзига жалб қилади, айниқса бозор динамик ривожланишда давом этаётган Ўзбекистонда.
Агар, масалан, жорий йил учун прогнозларим ҳақида гапирадиган бўлсак: иккиламчи бозорда квадрат метр нархи 2024 йил давомида 20-25 фоизга, ҳар чоракда эса максимал 6 фоизга ошади. Кўчмас мулкнинг квадрат метри ҳозирда ўртача 1000 доллар турса, бир йил ичида 1200 долларга ошади.
Янги биноларда 1 кв/м нинг нархи 30% га, 1000 доллардан 1300 долларгача ошади. Битимлар сони умумий ҳисобда 6-7 фоизга ошади”, — деди Андрей Садиков.
“Ўзбекистон бозори кўчмас мулкдан тортиб, қишлоқ хўжалиги ва туризмгача кўплаб имкониятларни тақдим этади. Шуни эсда тутиш керакки, ҳар бир соҳа ўзига хос хусусиятларга эга ва чуқур тушунишни талаб қилади. Қимматли қоғозлар, шунингдек, бошланғич инвесторлар учун паст кириш чегараси ва қимматли бозор билимларини олиш имконияти туфайли қизиқиш уйғотади. Банк депозитлари энг хавфсиз вариант, гарчи уларнинг рентабеллиги одатда чекланган бўлса-да”, — дейди эксперт бошқа инвестиция соҳаларини таҳлил қилар экан.
“Шуни таъкидлашни истардимки, сармоя киритишда муваффақият сабр ва ўрганишни талаб қилади. Дарҳол натижаларни кутманг. Ўз билим ва кўникмаларингизни доимий равишда ошириб бориш муҳим”, — дея хулоса қилди Андрей Садиков.
MELA оилавий холдинг асосчиси ва бош директори Евгений Можейко ҳам ўз фикри ва билимини биз билан ўртоқлашди.
“Ҳар бир янги инвестор ўз юришини бошлашдан олдин инвестиция мақсади ҳақида қарор қабул қилиши керак. Дастлабки босқичларда ўз имкониятларингизни баҳолашингиз керак. Инвестиция жараёни бир марталик жараён бўлмаслиги керак, бу доимий эътибор ва қўшимча пул талаб қилади. Ҳар қандай инвестор дастлаб ўз стратегияси ҳақида қарор қабул қилиши ва унга камида бир йил амал қилиши керак”, — деди Евгений.
Мутахассис, шунингдек, 1000 АҚШ доллари миқдоридаги бошланғич капитал сизнинг таълимингизга энг яхши сармоя эканини таъкидлади.
“Бу пулни фонд бозори воситаларига ёки криптовалюта воситаларига ёки Forex бозори воситаларига эмас, балки бу пулни таълимингизга инвестиция қилинг. Инвестиция соҳасида молиявий саводхонликни ошириш курсларига ёзилинг”, дея маслаҳат берди у.
“Қаерга сармоя киритиш яхшироқ?” деган саволга Евгений қуйидагича жавоб берди.
Сармоя киритишнинг энг кенг тарқалган тури кўчмас мулкка, ўз бизнесингизга сармоя киритиш — нолдан очиш ёки мавжуд бизнесни кенгайтириш, шунингдек банк депозитлари, криптовалюталар, Forex бозори воситалари, шунингдек, пул йиғиб қўйиш, бу ерда мен айтмоқчи бўлганим “ёстиқ остига йиғиладиган пул”. Агар биз ушбу воситаларнинг барчаси ҳақида умумий гапирадиган бўлсак, унда ҳар бир инвестиция тури ўзининг ижобий ва салбий томонларига эга.
Келинг, “пул йиғиб қўйиш”дан бошлайлик. Унинг жозибаси нима? Албатта, бу пул ҳамиша ёнингизда бўлади, ҳеч қаерга бориш шарт эмас, пул сизнинг сейфингизда ёки матрас остидаги уч литрли идишда, ёстиқ тагида ва ҳоказо жойларда эканлигини биласиз. Шу билан бирга, сиздан бирон бир махсус билим ва кўникмаларга эга бўлиш талаб этилмайди.
Ушбу турдаги инвестицияларнинг камчиликлари қандай? Энг катта камчилик — бу сизнинг пулингизнинг қадрсизланиши. Инфляция уларни шунчаки еб битиради!
Энди банк депозитлари ҳақида. Ҳа, албатта, банк депозити энг кенг тарқалган ва фойдаланиш мумкин бўлган жамғарма турларидан биридир. Нега у шунчалик машҳур? Чунки кўпчилик бундан фойдаланади.
Совет давридаги реклама роликларини эсланг, уларда бизни жамғарма кассаларида пул сақлашга ундашган. Ўшанда ҳам аҳолига пулни уйда эмас, балки омонат кассаларида сақлаш, омонатларга жамғариб, фоизларини олишга ўргатилган. Депозитнинг шунчаки уйда пул йиғишдан қандай афзаллиги бор? Албатта, банк ҳеч бўлмаганда омонатга сармоя киритиш учун бир оз фоиз тўлайди. Бундан ташқари, сиз ҳеч қандай махсус билимга эга бўлишингиз шарт эмас, фақат банкка келишингиз, шартнома тузишингиз, маълум бир муддатга маълум фоиз ставкасида маълум миқдорда пул қўйишингиз керак ва тамом.
Шуни ҳам таъкидлаш жоизки, бугунги кунда Ўзбекистонда жисмоний шахсларнинг депозитлари бўйича ставка 23 фоиздан 25 фоизгача ўзгариб туради.
Банк депозитининг қандай камчиликлари бор? Бу банк дефолт хавфи, яъни унинг банкротлиги. Лицензияни бекор қилиш ҳолатлари кўплигини биламиз. Масалан, ўтган йили Ўзбекистонда икки банкнинг лицензияси тўхтатилган эди. Яъни бу ерда вазият шундайки, сиз инвестицияларингизни бошқаролмайсиз, банкда нима содир бўлаётганини билмайсиз ва унинг кредит портфелини кузатмайсиз.
Ўз бизнесингизга сармоя киритиш. Албатта, бу ҳолда бошланғич капитал керак — сизнинг жамғармаларингиз ёки қарз маблағлари. Агар сиз кредит олсангиз, сиз олган барча суммангизга қўшиб ойлик фоизларни ҳам тўлашингиз кераклигини аниқ тушунишингиз керак.
Сизнинг бизнесингиз муваффақиятли бўлиши учун сиз бизнес ғоясини танлаш, бизнес-режани ишлаб чиқиш ва ҳамфикрлар жамоасини йиғиш учун куч сарфлашингиз керак бўлади. Бизнес сизнинг ҳафтасига етти кун ва кунига 24 соат унда иштирок этишингизни талаб қилишини тушунишингиз керак, бу иқтисодий циклларга, мавсумийликка ва рақобат муҳитига боғлиқ бўлади. Бугунги кунда посцовет ҳудудида рўй бераётган бу барча геосиёсий вазиятлар ҳам сизнинг бизнесингизга ижобий ёки салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Бошқа томондан, агар биз афзалликлар ҳақида гапирадиган бўлсак, баъзилар учун бизнес уларнинг бутун ҳаётининг жуда катта ҳикоясидир, мерос бўлиб қолган нарса маълум бир минтақа ёки ҳатто бутун мамлакат аҳолисига маълум фойда келтиради. Бундай ҳолда сиз ўзингиз ёқтирган нарсани қилишдан кучли ҳиссий заряд оласиз. Хўш, шунга кўра, сиз ўз бизнесингизни йўлга қўйганингизда, сизнинг иштирокингизсиз даромад келтирадиган тизимни қуришингиз мумкин ва операцион фаолиятдан чалғиган акциядор сифатида сиз дивидендлар кўринишида даромад оласиз”, — деди эксперт.
Қимматли қоғозлар бозори, албатта, қашшоқликка қарши энг афзал йўл эмас. Агар у шунчалик қулай бўлганида, даромад олиш жуда осон бўлса, эҳтимол у ерда ҳамма пул топарди ва камбағаллар қолмасди. Қимматли қоғозлар бозори сиз инвестиция қилган барча пулларингизни шафқатсизларча “еб қўйиши” мумкин.
Ушбу воситанинг асосий камчилиги шундаки, у маълум билимларни, доимий амалиётни ва вақтни талаб қилади. Қимматли қоғозлар бозори юқори волатиллик хавфи билан боғлиқ, хусусан, у дунёда содир бўлаётган барча турдаги геосиёсий ва геоиқтисодий ҳодисаларга кескин муносабатда бўлади. Шунга қарамай, у тобора кўпроқ одамларнинг эътиборини тортмоқда, чунки у ерда рентабеллик, албатта, илгари санаб ўтилган барча воситалардан — кўчмас мулк, банк депозитлари ва бошқалардан юқори. Бу ердаги даромад баъзан 20 фоиздан ошади”, — деди Евгений.
Шунингдек, у фонд бозори ноёб имкониятларни тақдим этади, деб ҳисоблайди. Мисол учун, ҳар биримиз Apple акциядори бўлишимиз мумкин, агар сизга бу компаниянинг молиявий ҳисоботлари ва сиёсати умуман ёқмаса, сиз бир марта босиш орқали уларнинг акцияларини сотишингиз ва Tesla ёки бошқа компанияларнинг акциядорига айланишингиз мумкин. Бугунги кунда бозор фаол ривожланмоқда. Яъни фонд бозорининг афзаллиги шундаки, у жуда тез ва мослашувчан ликвидликни таъминлайди.
Бошқа инвестиция усуллари сингари, фонд бозори ҳам хатарларга тўла. Худди шу хавфларни минималлаштириш ҳақидаги саволга жавоб бера туриб, Евгений қуйидагиларни маслаҳат берди.
Даромад ва хавф ўртасидаги боғлиқликни кўрсатадиган ва бизга, аслида, бизнинг таваккалчилигимизни бошқаришга ёрдам берадиган шундай қизиқарли диаграмма мавжуд. Агар мен фонд бозорида таваккал қилишга тайёр бўлмасам, мен давлат облигациялари, масалан, Америка ғазначилиги ёки Европа, Россия марказий банкларининг, Ўзбекистон Молия вазирлигининг давлат облигациялари каби минимал рискли воситаларни сотиб оламан.
Яъни, биз минимал риск билан воситани сотиб олмоқдамиз, чунки бу облигацияларнинг дефолт хавфи сиз қайси облигацияларни сотиб олишингизга қараб Америка, Россия ёки Ўзбекистоннинг дефолт хавфи билан деярли тенг. Шундай қилиб, биз ҳар доим хавф-хатаримизни назорат қила оламиз. Аммо бундай инвестициялардан олинадиган даромад юқори эмаслигини ҳам тушунишингиз керак.
Яъни фонд бозори сиз инвестиция қиладиган воситаларни танлаш туфайли рискни минималлаштиришга имкон беради, деб айтишимиз мумкин. Бизнеси тез ривожланаётган ва кенгаяётган баъзи ёш компанияларнинг акцияларини сотиб олиб, сиз бир вақтнинг ўзида бозорда юқори хавфни сотиб оласиз. Аксинча, Apple, Facebook, Amazon каби энг йирик компанияларнинг акцияларини сотиб олиб, сиз ўз рискларингизни минималлаштирасиз, чунки бундай компанияларнинг дефолт эҳтимоли жуда паст”.
Виктория Бабаянц тайёрлади
Изоҳ (0)