Дарё мухбири АҚШда бўлиб ўтадиган президентлик сайловлари юзасидан сиёсатшунослик фанлари доктори, профессор Сайфиддин Жўраев билан суҳбатлашди
— Шу йил ноябрь ойида АҚШда навбатдаги президент сайловлари бўлиб ўтади. Айни пайтда сайловолди жараёнлари тобора авж олиб боряпти. Кўпчиликнинг фикрига кўра, асосий номзодлар амалдаги президент Жо Байден ва собиқ президент Дональд Трамп бўлади. Номзодларнинг имкониятларини қандай баҳолаган бўлардингиз?
Сайфиддин Жўраев:
— Одатда, амалдаги раҳбар кўпроқ имкониятга эга бўлади. Байденнинг ресурслари кўпроқ, ислоҳотларини одамлар кўрган, кўряпти ҳам. Лекин бу 15 январгача бўлган ҳолат эди, ҳозир эса реал ҳолат ўзгаряпти. Трамп праймериздан ўтди ва ўтиши билан рейтинги кўтарилиб кетди. АҚШда номзодларнинг кўрсаткичлари ўртасидаги фарқ бамисоли об-ҳаво маълумоти сингари ҳар куни ўлчаб борилади, айни кунда 5-6 фоизлик фарқ билан Трамп олдинга ўтди. Байден жамоаси ҳақида гапирган, у мамлакатга мигрантларнинг келишига қарши эмас, шунга имкон берадиган қарорлар қабул қилинган, шартлар яратилган. Республикачилар, яъни Трамп тарафдорлари эса бунга қарши. Мигрантлар АҚШга асосан Техас орқали ўтиб келади, гарчи кейин улар мамлакат бўйлаб тарқалиб кетса-да, бирламчи концентрация сабабли Техасда вазият кескинроқ бўлади. Трамп мигрантлар масаласида Байдендан кўра бошқачароқ муносабатда, унинг позицияси аҳолининг маълум қатламларига маъқул... Ҳозир дунёни тузилиши ўзгаряпти. Эски куч маркази бўлган Америка бошчилигидаги тизимга “зил кетди”. Бу борада ҳам иккала номзоднинг ёндашуви фарқ қилади. Жо Байден: “Биз олдинги устунлик ва раҳбарликни сақлаб қоламиз, иттифоқчиларимизни қўллаймиз, қаршиларни эса қаттиқ жазолаймиз”,— деган фикрда бўлса, Трамп: “Америка фақат америкаликлар учун, биз оламшумул муаммолар устида бош қотиришимиз шарт эмас, биз ўз муаммоларимизни ҳал қилишимиз лозим. Бутун дунёда Америка сиёсатини юритамиз, деб ўта оғир молиявий, иқтисодий муаммоларни елкамизга ортиб олишимиз керакмас”, — деган фикрда.
— Дональд Трамп 2017—2021 йилларда АҚШни бошқарди ва кутилмаганда иккинчи сайловларни бой бериб қўйди. Нега кутилмаганда деяпман, чунки ундан олдинги учта президент – Обама, Клинтон ва кичик Жорж Буш кетма-кет иккита сайловларда ғалаба қозонган эди. Бинобарин, Трамп ўша пайтда мағлубиятига сабаб бўлган позицияларини ўзгартирдими, у қандай янги ғоялар билан майдонга чиқяпти?
Сайфиддин Жўраев:
— Аслида, Трамп ютқизмаган эди, у сайловчиларнинг кўпроқ овозини олган бўлса-да, АҚШ сайлов қонунчилигидаги ўзига хосликлар сабабли Байден ғолиб деб топилган эди. Умуман, Америка сиёсий тизими ислоҳотларга муҳтож бўлиб боряпти. Трампнинг мағлубиятига асосий сабаблардан яна бири – ўша пайтда мамлакатдаги ички зиддиятлар. Трамп – тадбиркор, ишбилармон одам, у қандай қилиб президент бўлиб қолди? Бу факт ҳам тизимнинг ислоҳотларга, янгиликларга муҳтожлигини кўрсатиб турибди. Бироқ ўша мағлубиятдан сўнг, орадан ўтган 4 йил давомида Трамп ўзининг асосий сиёсий қарашларини ўзгартирмади.
— Ўқувчиларимизни қизиқтирадиган масалалардан бири – АҚШ президентлигига номзодлар Марказий Осиёга, хусусан, Ўзбекистонга нисбатан қандай муносабатда? Яъни, сайловларнинг натижаси бизга қандай таъсир кўрсатиши мумкин?
Сайфиддин Жўраев:
— Айтиш лозимки, иккала томонда ҳам Ўзбекистонга нисбатан ижобий ёндашув мавжуд. Дональд Трамп сайланса ҳам алоқаларимиз ривожланишда давом этади, дейиш мумкин. Чунки Ўзбекистон президенти илк сайланган вақтида Трамп билан учрашиб, самарали музокаралар ўтказган эди. Ўшанда стратегик аҳамиятга эга ҳамкорлик йўналишлари белгилаб олинган. Байден сайлангандан кейин ҳам бу сиёсат ўзгармади, ҳамкорлик давом этяпти, устига-устак, Байден даврида С5+1 форматида Марказий Осиё етакчилари билан учрашув ўтказилди. Яъни АҚШ Марказий Осиёни яхлит ҳудуд сифатида қабул қилмоқда ва янгиланаётган дунёда алоқаларнинг янги механизми кашф этилди. Трамп пайтида бошланган алоқалар Байден даврида такомиллашди. Бироқ, шуни ҳам унутмаслик керакки, Марказий Осиёда ҳамкорлик учун ўзига хос рақобат мавжуд. Хитой ҳам, Россия ҳам фаоллашган бу ҳудудда, шунингдек, Покистон, Туркия каби мамлакатлар алоқаларни кенгайтириб бормоқда. Демак, АҚШда ҳам Марказий Осиё билан ишлашда янги қарашлар юзага келиши табиий.
—АҚШ ташқи сиёсатида Исроил-Фаластин ҳамда Россия-Украина можаролари мавзусига тўхталсак. Байден масаласида тушунарли, агар у ғолиб бўлса, бу нуқталарда АҚШ сиёсати ҳозиргидек давом этади, деб тахмин қилиш мумкин. Бироқ, Трамп ғалаба қозонса-чи, уруш ўчоқларидаги вазият ўзгарадими?
Сайфиддин Жўраев:
— Трампнинг “Украинадаги можарони бир кунда ҳал қиламан” деган гапи бор, бу расмий айтиляпти, дастурга ҳам киритилган. У илгаридан шундай кескин қарашларга эга, яъни АҚШ манфаатига мос келмайдиган ҳар қандай масалани зудлик билан қатъи равишда ҳал этиш лозим. Шу жиҳатдан қараганда, Трамп сайланса, у ўз сиёсатини ўтказади. Албатта, минтақада сиёсий, иқтисодий иштирокини сақлаб қолди, бироқ муҳими, можарони тўхтатамиз деяпти. Чунки АҚШ Украинага ёрдам бермаса, унинг қаршилик кўрсатиш қобилияти барҳам топиши мумкин. Мана шундай вазиятда кутилмаганда Яқин Шарқда можаро бошланиб қолди. Энди Исроилга ҳам ёрдам бериш керак. Чунки АҚШнинг ҳозирги ҳукумати репутациясини сақлаб қолиш учун бу жуда қўл келади. Айни вақтда иккала номзод ҳам ушбу можароларга ташқи сиёсатдаги асосий нуқталар деб қарамоқда. Негаки, АҚШ илгаридан ҳам Яқин Шарқда ўз мавқейига эга бўлган, ҳозир ҳам эга, демак, урушнинг қандай тугаши улар учун муҳим аҳамиятга эга. Биласизми, кўплаб араб мамлакатлари Байденнинг Исроил-Фаластин масаласидаги АҚШ стратегиясига қўшилмади. Тўғри, айб ҲАМАСдадир, лекин бу даражада қатағон бўлмаслиги керак эди. Блинкен ҳозир ҳам Яқин Шарқда, у араб мамлакатлари билан келишувга эришишга ҳаракат қиляпти. Негаки, араблар ҲАМАСни қораласа-да, лекин БМТнинг қарорлари асосида Фаластин давлати яратилиши керак деган шартни қўйишмоқда.
— Ёдингизда бўлса, ўтган йили Туркиядаги президентлик сайловлари арафасида сиз билан суҳбатлашган эдик. Ўшанда кимга овоз берган бўлардингиз деб сўраганимда “Эрдўғонга” деб жавоб берган эдингиз. Яна шу саволни бермоқчиман – агар имкониятингиз бўлганда, кимга овоз берардингиз – Байденгами ё Трампгами?
Сайфиддин Жўраев:
— Овоз бериш, албатта, америкалик сайловчиларнинг ҳуқуқи, лекин биз учун Жо Байден ҳам, Дональд Трамп ҳам қулай номзод ҳисобланади. Негаки, иккисида ҳам Ўзбекистонга нисбатан қандайдир салбий қарашлар йўқ, аксинча, ҳамкорлик қилиш истаги бор. Бу уларнинг сайловолди дастурларида ҳам акс этган, яъни Осиё мамлакатлари, хусусан Марказий Осиё билан биргаликда ишлашга хоҳиш бор. Биласиз, АҚШ қудратли давлат, таъсир доираси кучли, шунинг учун биз у билан инвестиция, савдо-сотиқ, технологиялар ва бошқа соҳаларда ҳамкорлик қилиш орқали ўз манфаатларимизни рўёбга чиқарамиз.
Суҳбатнинг тўлиқ шаклини “Дарё”нинг YouTube’даги каналидан кўришингиз мумкин.
Изоҳ (0)