Қирғизистон ҳукумати гидроэлектр станциялар каскадини қуриш учун Чотқол дарёси текислигини Беш-Орол давлат қўриқхонасидан чиқариб ташламоқчи. Ҳолат юзасидан “Чегара билмас дарёлар” халқаро экологик коалицияси ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси қўмитаси ва Халқаро табиатни муҳофаза қилиш иттифоқига мурожаат қилди.
Экологлар Қирғизистон ҳукуматининг қўриқхона ҳудудида олтин қазиб олиш ва йўл инфратузилмасини қуришга рухсат бериш режаларидан ҳам хавотир билдирди.
Коалиция Беш-Орол қўриқхонаси уч давлат — Қирғизистон, Қозоғистон ва Ўзбекистон ҳудудида жойлашган “Ғарбий Тян-Шан” трансчегаравий ЮНЕСКО Бутунжаҳон табиий мероси объектининг асосий таркибий қисмларидан бири эканини таъкидлади.
Маълум қилинишича, Беш-Орол қўриқхонаси ҳудудида қуввати 1050 МВт бўлган иккита гидроэлектр станциясини қуриш режалаштирилган:
- Среднечаткалская (Баркраукская) ГЭС — 350 МВт;
- Нижнечаткалская (Мин-Тукумская) ГЭС — 700 МВт.
2023 йил охирида Қирғизистон ҳукумати ушбу лойиҳани қўллаб-қувватлаш учун Франциянинг энг йирик энергетика компанияси EDF’га мурожаат қилган.
Режага кўра, Чотқол дарёси водийсининг қарийб 15 километрлик қисми иккита сув омбори билан тўлдирилади, унинг остидаги 25 километрдан эса йўлак ёки туннел яратиш учун фойдаланилади.
Экологларнинг таъкидлашича, қўриқхонанинг марказий дарё экотизимининг бузилиши нафақат Беш-Орол қўриқхонасининг табиий мажмуасига ҳалокатли таъсир кўрсатиши, балки ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон табиий мероси рўйхатидаги “Ғарбий Тян-Шан” объектига тузатиб бўлмайдиган зарар етказиши мумкин.
“Чотқол дарёсининг бўлиниши ва сув оқими буриш натижасида сувсизланиши, шунингдек, иккита сув омборининг яратилиши сув экотизимлари ва гидробионтлар учун жиддий хавф туғдиради. Биринчи бўлиб кўчиб юрувчи тур сифатида маринка (Schizothorax sp.), шунингдек, камёб Чотқол балиғи (Cottus jaxartensis) азият чекади. Умуман олганда, ЮНЕСКО мероси объекти ҳудудида Чотқол дарёси ва унинг водийсининг табиий экотизимлари тубдан ўзгаради ва таназзулга юз тутади”, — деб таъкидлайди “Чегара билмас дарёлар” коалициясининг халқаро координатори Евгений Симонов.
Қирғизистон Миллий фанлар академиясининг Биология институти мутахассислари ҳам экологларнинг фикрига қўшилади. Мутахассисларнинг таъкидлашича, режалаштирилган ГЭСлар каскадининг қурилиши натижасида қўриқхонанинг гидрологик режими сезиларли даражада ўзгаради, бу унинг барча турлари ва жамоаларига таъсир кўрсатиши мумкин, бу ҳудуднинг қўриқхонадан бегоналаштирилиши Қизил китобга киритилган ўсимликлар ва ҳайвонларга катта зарар келтиради.
“Қўриқхонада режалаштирилган қурилишнинг кўплаб муқобил вариантлари бор: Қирғизистон дарёларида алоҳида муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар билан зиддиятсиз ГЭСлар қуриш учун ўнлаб потенциал жойлар мавжуд”, — дейди “Чегара билмас дарёлар” ташкилотининг минтақадаги координатори Александр Колотов.
Чотқол дарёсидаги ГЭС масаласида шуни тушуниш керакки, ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси объектларига зарар етказиш нафақат Халқаро Жаҳон мероси конвенцияси, балки аксарият халқаро банклар ва инвестиция компанияларининг ички қоидалари билан ҳам тақиқланган. Жаҳон мероси объектидан ер олиш Қирғизистоннинг гидроэнергетикани ривожлантириш учун халқаро кредитлар олиш қобилиятига жиддий зарба бўлиши мумкин.
Ғарбий Тян-Шан минтақаси глобал аҳамиятга эга, чунки у бир қатор мевали дарахтларнинг келиб чиқиш жойи бўлиб, ўрмон турларининг хилма-хиллиги ва ўзига хос флораси билан ажралиб туради.
- “Чегара билмас дарёлар” экологик коалицияси трансчегаравий дарёларни муҳофаза қилиш ва дарёлар ҳавзасини бошқариш бўйича илғор тажрибаларни илгари суриш билан шуғулланувчи нодавлат ташкилотлар ва экспертларнинг халқаро тармоғидир.
- Коалиция 2009 йилда тузилган, 2011 йилда ташкилот Улан-Баторда (Мўғулистон) “Чегара билмас дарёлар” номи билан рўйхатдан ўтган, 2023 йилда коалиция Марказий Осиё мамлакатларида фаолият юритиш учун “Шегарасиз эзендер” жамоат фондини ташкил этган, у Олмаота (Қозоғистон) шаҳрида жойлашган.
Изоҳ (0)