ҲАМАС Исроил жанубига комплекс ҳужум бошлаганига бир ҳафтадан ошди. Исроил ичида жанглар тинчиган бўлса-да, Ғазога Исроил армиясининг авиазарбалари сезиларли даражада кучайди. Шу билан бирга, Исроилнинг шимолий чегарасида кескинлик кучайган, Ғарбий Соҳилда эса зўравонлик юқори даражада қолмоқда.
Глобал хавотирларга сабаб бўлаётган можарода Исроил Ғазо шимолидаги тахминан 1,1 миллион аҳолини эвакуация қилиш учун 24 соатлик муддат берди, Исроил Мудофаа кучлари эвакуация шошилинч эканини таъкидлаб, бу якунланмагунча қуруқликдан ҳужум режаларини кейинга қолдирди.
Яқин Шарқ ва Шимолий Африка минтақасидаги тажрибалари билан машҳур, Чатҳам House таҳлил марказининг ҳурматли илмий ходими, профессор Ёсси Мекелберг шу мавзуда “Дарё” билан суҳбатлашди.
.jpeg)
Можаронинг ҳал қилувчи палласи
Профессор Мекелберг давом этаётган Исроил—Фаластин можаросида ҳозирги лаҳзанинг аҳамиятини таъкидлади. Унинг сўзларига кўра, ҲАМАСнинг дастлабки кунлардаги даҳшатли ва ҳалокатли ҳужуми билан вазият ҳал қилувчи паллага етган. Гуруҳнинг Исроилга осонлик билан кириб келиши ва низонинг қирғинга айланиши халқаро ҳамжамиятни ларзага солди.
“Аммо менимча, кейинги кунларда бизга Исроилнинг ниятлари яхшироқ аён бўлади”, — деди у.
Ҳужумга жавобан Исроил тезда ҲАМАС таҳдидини тўхтатиш ва гуруҳни Ғазога суриб ташлаш учун ҳарбийларни сафарбар қилди. Профессор Мекелберг вазиятнинг оғирлигини таъкидлаб, иккала томон ҳам кескин ва потенсиал ўзгарувчан жанг олиб бораётганини айтди.
Исроилнинг ниятлари ва ҲАМАСни йўқ қилиш
Профессор Мекелбергнинг таъкидлашича, Исроилнинг ҲАМАС ҳарбий салоҳиятини йўқ қилиш мақсади аниқ. Бу мақсад ортидан Исроил армияси Ғазога қуруқликдан бостириб кирадими-йўқ, деган савол қолмоқда.
Можаронинг гуманитар оқибатлари долзарб муаммо. Ҳар икки томондан тинч аҳоли вакиллари катта жабр кўрмоқда, қурбонлар сони ортиб бормоқда. Профессор Мекелберг можаронинг фожиали таъсирини қайд этиб, қурбонлар 3000 кишидан ошганини эслатди.
У ҲАМАСнинг ҳаракатлари аҳамиятини қайд этса-да, уйларга бостириб кириш, бегуноҳ фуқароларни ўлдириш ва одамларни гаровга олишни оқлаб бўлмаслигини қатъий таъкидлади. Можаронинг инсоний баҳоси исроилликлар ва фаластинликлар учун узоқ муддатли оқибатларга олиб келади.
Можаронинг минтақавий тарқалиши ва Эроннинг роли
Исроил—Фаластин можаросининг қўшни минтақаларга тарқалиб кетиши эҳтимоли кўзга ташланмоқда. Профессор Мекелбергнинг таъкидлашича, Эрон Фаластин фуқаролари билан бирдамлик кўрсатган, ҳатто Исроил Ғазода қуруқлик операциясини ўтказса, Теҳрон урушга аралашиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирган. Бундай ташқи аралашув шундоқ ҳам мураккаб можарони янада оғирлаштириши мумкин.
Бироқ АҚШ бошчилигидаги халқаро ҳамжамият бунга қатъий жавоб берди. Икки авиаташувчи кеманинг Шарқий Ўрта Ер денгизига жойлаштирилиши АҚШнинг минтақадаги стратегик аҳамияти ва барқарорликни сақлашга содиқлигини таъкидлайди.
“Халқаро ҳамжамиятнинг, шу жумладан Қўшма Штатларнинг тезкор жавоби бундай ҳаракатларга йўл қўймаслик ҳақида аниқ сигнал беради. Шарқий Ўрта Ер денгизига самолёт ташувчи ва бошқа кемаларнинг жойлаштирилиши Исроилни қўллаб-қувватлашнинг кучли намойишидир. АҚШ ҳозир Исроилга худди НАТО аъзосидек муносабатда бўляпти, деган фикрга қўшилган бўлардим. Бу НАТО формати бўлган 5-модданинг расмий талаби бўлмаса-да, вазиятни барқарорлаштиришга ҳисса қўшади”, — деди профессор Мекелберг.
Давом этаётган зиддият қийинчиликларга тўла бўлса-да, профессор Мекелберг ўзгариш ва фикр юритиш учун потенсиал имкониятларни ҳам келтирди. Унга кўра, инқироз, ҳатто ёпиқ эшиклар ортида шароитларни яхшилаш, ишончни тиклаш ва умумий тил топиш бўйича мунозараларга йўл очган.
“Таъкидлаш жоизки, ҲАМАСнинг ҳаракатларини ҳеч нарса оқлай олмайди. Мен анчадан буён ишғолни танқид қилиб келаман ва икки давлат ечими тарафдориман. Нима бўлишидан қатъи назар, уйларга кириб, чақалоқлар ва қарияларга зарар етказиш, одамларни асирликка олиб кетиш ҳаракатларини оқлаб бўлмайди, бу ҳаракатлар Фаластиндаги вазиятни яхшиламайди, чунки улар қўзғатаётган реакцияларни кўриб турибмиз.
Умид қиламанки, буларнинг барчаси ортда қолади ва иккала жамият ҳам келажакда тинч-тотув яшаш умиди билан ўзлари хоҳлаган жамият қуриш, ҳозир душман деб билган давлатлари билан муносабатларни яхшилаш ҳақида чуқур фикр юритади”, — таъкидлади профессор Ёсси.
Воситачилик ва минтақавий ваколатларнинг роли
Қатар таклиф қилган воситачилик ҳаракатлари можарони ҳал қилишда ижобий рол ўйнайди. Араб дунёсининг баъзи қатламлари Исроилга қарши сафарбарликка интилаётган бўлса-да, бошқалари, жумладан Саудия Арабистони тинчликка интилишда конструктив ҳисса қўшиш имкониятига эга.
Шу нуқтаи назардан, профессор Мекелберг 2002 йилда тинчлик ташаббусини илгари сурган Саудия Арабистонининг тарихий аҳамияти ҳақида фикр юритди. Йиллар давомида ўзгарган бўлса-да, ушбу ташаббусни қайта кўриб чиқиш минтақанинг ўзгарувчан динамикаси ҳамда минтақавий иштирокчиларнинг воқеалар ривожига таъсир қилиш потенсиалини кўрсатади.
Ялпи ташаббуслар ва етакчилик роли
Маҳаллий аҳолининг саъй-ҳаракатлари қимматли эканига қарамай, профессор Мекелберг муҳим ўзгаришларни амалга ошириш учун бунинг ўзи етарли эмас, деб ҳисоблайди.
“Мен маҳаллий аҳолининг саъй-ҳаракатлари ҳал қилувчи аҳамиятга эга деб ҳисоблайман, лекин уларнинг ўзи етарли эмас. Ўзаро муносабатлар ўзаро тушунишни шакллантиришда муҳим рол ўйнаб келган. Бироқ қийин қарорларни қўллаб-қувватлаш учун самарали етакчилик жуда муҳим. Бу қарорлар ҳеч қачон осон бўлмайди, лекин улар зарур. Тинчликка, тенг эркинликларга, қадр-қимматга, барча учун бир хил сиёсий, фуқаролик ва инсон ҳуқуқларига чин дилдан ишонадиган етакчилик зарур. Бундай етакчиликсиз биз тараққиётга эриша олмаймиз. Иккала томондан халқнинг тинчликка бўлган талаблари аниқ: ъетар энди. Бизни кейинги хунрезликдан узоқлаштирадиган етакчи учун вақт келдиъ”, — дейди мутахассис.
Профессор Мекелберг тинчликка эришиш учун мулоқот ва ҳамкорликни осонлаштирадиган муросага тайёр етакчилар зарурлигини таъкидлади.
Бирлик ва умумий қадриятлар
Профессор Мекелберг зўравонликни енгиш ва тинч-тотув яшашни тарғиб қилишда бирдамлик ва умумий қадриятлар муҳимлигини таъкидлайди. Диний ёки маданий келиб чиқишидан қатъи назар, жамоалар биргаликда аҳилликда яшаши мумкин. Бу инклюзивликка насронийлар, мусулмонлар ва ҳатто синагогалар тинч-тотув яшаётган Ўзбекистон мисол бўла олади.
“Ўзбекистонга меҳримни уйғотган нарсалардан бири бу ҳаётингиз ва сиёсатингиз ўртасидаги мувозанатдир”, — дея қўшимча қилди у.
Исроил—Фаластин можароси зудлик билан ҳал қилиб бўлмайдиган мураккаб ва қийин муаммо бўлиб қолмоқда. Бироқ профессор Ёсси Мекелберг шундай фикрда:
“Барчамиз инсон сифатида зўравонликда иштирок этишдан ва бир-биримизга нисбатан зўравонликни қўллаб-қувватлашдан тийилиб, бирдамликда туришимиз керак. Зўравонлик ҳеч кимга фойда келтирмайди. Биз бир томоннинг иккинчисига нисбатан зўравонлигини маъқуллаш ёки қўллаб-қувватлашдан кўра, бирлашиб, уларга келишувга эришишда ёрдам беришни хоҳлаётганимизни аниқ айтишимиз керак”.
Изоҳ (0)