Минг афсуски дунёнинг диққат марказида яна уруш, қирғин ва олим. Бу сафаргиси жиддий ва фожиавий тус олмоқда. Нега бу сафаргиси? Сабаби, араблар ва яҳудийлар ўртасида вақти-вақти билан бўлиб турадиган тўқнашувлар оддий ҳолга айланиб қолган эди. Аммо бу сафар ҳаммаси бошқача тус олмоқда. Исроил ҳеч қандай уруш қоидаларига амал қилмаслигини ва ҳар қандай йўл билан бўлса ҳам ўз мақсадига эришишини маълум қилди.
“Дарё” ушбу мавзу бўйича сиёсий шарҳловчи Абдували Сойибназаров билан суҳбатлашди.
– Исроил ўз мақсадига етишиш учун қанчалик чуқурлашиши мумкин?
– Исроил давлати ташкил топганидан буён фақат араб ерлари ҳисобига ўз ҳудудини кенгайтириб бормоқда. Масалан, 1967 йилдаги 6 кунлик Араб-Исроил уруши натижасида Суриянинг тепаликларини олиб қўйган эди. Ушбу ерлар жуда ҳам серсув ҳисобланади. Бундан ташқари, Ливаннинг Бекаа водийсини ҳам Исроил томонидан тортиб олинган. Бугунги кунда Исроилнинг учта йўналишдаги барча музокаралари тўхтаб қолган. Ҳозир Исроил томонидан Шарқий Қуддус босиб олинди. Ёки Иордан дарёсининг ғарбий қирғоғида яҳудийлар учун қароргоҳ қурилди. Буларнинг ҳаммаси нимадан далолат? Исроилнинг ортга қайтмаслиги ва араб ерлари ҳисобига ўз ҳудудини кенгайтиришидан далолат беради.
Сўнги маълумотларга кўра, Исроил Ғазо жанубидаги аҳолига 24 соат вақт бериб, уларни бу ҳудуддан сиқиб чиқармоқда. Тўғрисини айтганда, бу ердаги аҳоли деярли 50 йилдан буён қамалда яшаб келади. Чегарада бетон деворлар ва сим тўсиқлар ўрнатилган. Яъни Исроил тобора чуқурлашиб, ўзининг босқинчилик сиёсатини давом эттирмоқда. Ҳеч бир давлат унга эътироз билдиргиси келмаяпти. Чунки унинг ортида АҚШ ва Буюк Британия каби йирик куч марказлари бор. Исроил Ғазо секторининг жанубий қисмини босиб олишга ҳаракат қилмоқда. У ҲАМАСнинг ҳужумини баҳона қилиб, 1 миллиондан ошиқ аҳолини бу ердан сургун қилмоқчи. Мен буни инсон ҳуқуқларини топташ деб ҳисоблайман.
– Фаластинни қўллаб-қувватлаб келган араб давлатлари бу сафар унчалик фаол эмас. Бу нима Исроилдан қўрқувми ёки кўп йиллик можаро арабларнинг ҳам жонига тегганми?
– Биласизми, араб давлатлари ўртасида азалдан бирлик бўлмаган. Чунки уларнинг ривожланиш йўналишлари ҳар хил. Улар орасида Фаластин масаласида ҳам бирлик бўлмаган. Масалан, 2000 йилларнинг бошида ҳам Фаластин-Исроил ўртасида бундай тўқнашувлар юз берган. Ўшанда ҳам араб давлатлари Фаластинни фақат қоғозда қўллаб-қувватлаган эди. Кейинчалик, АҚШнинг собиқ президенти Дональд Трамп даври (2017-2021)да Баҳрайн ва Бирлашган Араб Амирликлари Исроил билан дипломатик алоқалар ўрнатиб, “Иброҳим келишуви”ни имзолаганди.
Бундан ташқари, Миср ҳам 1979 йилда “Кемп-Девид” битимини имзолаб, Исроил билан дипломатик алоқалар ўрнатганди. Шунингдек, амалдаги АҚШ президенти Жо Байден воситачилигида Саудия Арабистони Исроил билан дипломатик алоқа ўрнатмоқчи эди. Аммо ҲАМАСнинг Исроилга қилган ҳужуми ва Исроилнинг бугунги хатти-ҳаракатларидан кейин дипломатик алоқалар ҳақида гап-сўз бўлиши мумкин эмас деб ўйлайман.
– Бу можарога Хитойнинг муносабати қандай?
– Саволингиз ўринли. Бугун Хитой халқаро майдонда Фаластин давлатини яралишини хоҳлаётган йирик куч марказларидан бири. Халқаро майдонда “икки халққа, икки давлат” деган тамойил мавжуд. Яъни Хитой “Фаластин заминида тузилган Исроил давлати билан бирга, Фаластин халқи ҳам яшаши керак”, деган ғояни қўллаб-қувватлайди. Шунингдек, Хитой Фаластин халқининг озодликка интилишларини доим қўллаган.
Бугун адолат қарор топиши керак. Чунки 1917 йилдаги аҳолини рўйхатга олиш жараёнига кўра, Фаластин заминида аҳолининг 93 фоизини араблар, 7 фоизини яҳудийлар ташкил этган. 1947 йилда Фаластин-Исроил давлатини тузиш бўйича БМТ резолюциясида ҳам адолатсизлик бўлган. Сабаби, ўша вақтда аҳолининг 33 фоизни яҳудийлар ташкил этган. Шундай бўлса-да, бу ҳудуднинг 56 фоизи Исроил давлатига бериб юборилган. Албатта, Фаластин ҳам ўз давлатига эга бўлиш ҳуқуқига эга. Лекин афсуски, бу муаммо ҳал бўлмай келмоқда. Энди буёғига яқин Шарқда тинчлик бўлмайди. Чунки Қуддус муаммоси, қочоқлар муаммоси ҳал этилмас экан бу можаро давом этаверади.
– Бу можарога Россиянинг алоқаси бўлиши мумкинми?
– Бу ҳам жуда қизиқ масала. Албатта, бу можаро дунё ҳамжамиятининг эътиборини Украинадан Яқин Шарққа қаратиши мумкин. Лекин Россия Яқин Шарқда можаролар кўпайишидан манфаатдор эмас. Чунки Исроилда минглаб рус фуқаролари истиқомат қилади. Бундан ташқари, Украинадаги вазиятга қарайдиган бўлсак, Украина учун ҳал қилувчи лаҳзалар бошланди. Ғарбнинг ҳам чўнтаги катта эмас. Буни АҚШ ва Европа Иттифоқи бир неча марта айтиб ўтди. Шунинг учун Фаластин муаммосини Украина билан боғлаш унчалик тўғри эмас. Бундан ташқари, Россия президенти Владимир Путин Бишкекда бўлиб ўтган МДҲ саммити доирасида Фаластин-Исроил муаммосига воситачилик қилишга тайёр эканлигини билдирди. Сабаби, Россия ҳар икки томон билан яхши алоқаларни йўлга қўйган.
Маълумот учун, ҳозирда Исроил ҳужумидан ҳалок бўлган фаластинликлар сони 2 минг кишидан ошди.
Исроилда, сўнгги маълумотларга кўра, можаролар вақтида 1,3 минг киши ҳалок бўлган, 3,5 минг киши жароҳатланган. ҲАМАС ҳужуми қурбонларининг жасадларини излаш давом этмоқда.
Олимжон Сафоев суҳбатлашди
Изоҳ (0)