Isroil—Falastin mojarosi: professor Yossi Mekelberg tinchlikka erishish yo‘llarini “Daryo” bilan muhokama qildi

HAMAS Isroil janubiga kompleks hujum boshlaganiga bir haftadan oshdi. Isroil ichida janglar tinchigan bo‘lsa-da, G‘azoga Isroil armiyasining aviazarbalari sezilarli darajada kuchaydi. Shu bilan birga, Isroilning shimoliy chegarasida keskinlik kuchaygan, G‘arbiy Sohilda esa zo‘ravonlik yuqori darajada qolmoqda.

Global xavotirlarga sabab bo‘layotgan mojaroda Isroil G‘azo shimolidagi taxminan 1,1 million aholini evakuatsiya qilish uchun 24 soatlik muddat berdi, Isroil Mudofaa kuchlari evakuatsiya shoshilinch ekanini ta’kidlab, bu yakunlanmaguncha quruqlikdan hujum rejalarini keyinga qoldirdi.

Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika mintaqasidagi tajribalari bilan mashhur, Chatham House tahlil markazining hurmatli ilmiy xodimi, professor Yossi Mekelberg shu mavzuda “Daryo” bilan suhbatlashdi.

Mojaroning hal qiluvchi pallasi

Professor Mekelberg davom etayotgan Isroil—Falastin mojarosida hozirgi lahzaning ahamiyatini ta’kidladi. Uning so‘zlariga ko‘ra, HAMASning dastlabki kunlardagi dahshatli va halokatli hujumi bilan vaziyat hal qiluvchi pallaga yetgan. Guruhning Isroilga osonlik bilan kirib kelishi va nizoning qirg‘inga aylanishi xalqaro hamjamiyatni larzaga soldi.

“Ammo menimcha, keyingi kunlarda bizga Isroilning niyatlari yaxshiroq ayon bo‘ladi”, — dedi u.

Hujumga javoban Isroil tezda HAMAS tahdidini to‘xtatish va guruhni G‘azoga surib tashlash uchun harbiylarni safarbar qildi. Professor Mekelberg vaziyatning og‘irligini ta’kidlab, ikkala tomon ham keskin va potensial o‘zgaruvchan jang olib borayotganini aytdi.

Isroilning niyatlari va HAMASni yo‘q qilish

Professor Mekelbergning ta’kidlashicha, Isroilning HAMAS harbiy salohiyatini yo‘q qilish maqsadi aniq. Bu maqsad ortidan Isroil armiyasi G‘azoga quruqlikdan bostirib kiradimi-yo‘q, degan savol qolmoqda. 

Mojaroning gumanitar oqibatlari dolzarb muammo. Har ikki tomondan tinch aholi vakillari katta jabr ko‘rmoqda, qurbonlar soni ortib bormoqda. Professor Mekelberg mojaroning fojiali ta’sirini qayd etib, qurbonlar 3000 kishidan oshganini eslatdi.

U HAMASning harakatlari ahamiyatini qayd etsa-da, uylarga bostirib kirish, begunoh fuqarolarni o‘ldirish va odamlarni garovga olishni oqlab bo‘lmasligini qat’iy ta’kidladi. Mojaroning insoniy bahosi isroilliklar va falastinliklar uchun uzoq muddatli oqibatlarga olib keladi.

Mojaroning mintaqaviy tarqalishi va Eronning roli

Isroil—Falastin mojarosining qo‘shni mintaqalarga tarqalib ketishi ehtimoli ko‘zga tashlanmoqda. Professor Mekelbergning ta’kidlashicha, Eron Falastin fuqarolari bilan birdamlik ko‘rsatgan, hatto Isroil G‘azoda quruqlik operatsiyasini o‘tkazsa, Tehron urushga aralashishi mumkinligi haqida ogohlantirgan. Bunday tashqi aralashuv shundoq ham murakkab mojaroni yanada og‘irlashtirishi mumkin.

Biroq AQSH boshchiligidagi xalqaro hamjamiyat bunga qat’iy javob berdi. Ikki aviatashuvchi kemaning Sharqiy O‘rta Yer dengiziga joylashtirilishi AQSHning mintaqadagi strategik ahamiyati va barqarorlikni saqlashga sodiqligini ta’kidlaydi.

“Xalqaro hamjamiyatning, shu jumladan Qo‘shma Shtatlarning tezkor javobi bunday harakatlarga yo‘l qo‘ymaslik haqida aniq signal beradi. Sharqiy O‘rta Yer dengiziga samolyot tashuvchi va boshqa kemalarning joylashtirilishi Isroilni qo‘llab-quvvatlashning kuchli namoyishidir. AQSH hozir Isroilga xuddi NATO a’zosidek munosabatda bo‘lyapti, degan fikrga qo‘shilgan bo‘lardim. Bu NATO formati bo‘lgan 5-moddaning rasmiy talabi bo‘lmasa-da, vaziyatni barqarorlashtirishga hissa qo‘shadi”, — dedi professor Mekelberg.

Davom etayotgan ziddiyat qiyinchiliklarga to‘la bo‘lsa-da, professor Mekelberg o‘zgarish va fikr yuritish uchun potensial imkoniyatlarni ham keltirdi. Unga ko‘ra, inqiroz, hatto yopiq eshiklar ortida sharoitlarni yaxshilash, ishonchni tiklash va umumiy til topish bo‘yicha munozaralarga yo‘l ochgan.

“Ta’kidlash joizki, HAMASning harakatlarini hech narsa oqlay olmaydi. Men anchadan buyon ishg‘olni tanqid qilib kelaman va ikki davlat yechimi tarafdoriman. Nima bo‘lishidan qat’i nazar, uylarga kirib, chaqaloqlar va qariyalarga zarar yetkazish, odamlarni asirlikka olib ketish harakatlarini oqlab bo‘lmaydi, bu harakatlar Falastindagi vaziyatni yaxshilamaydi, chunki ular qo‘zg‘atayotgan reaktsiyalarni ko‘rib turibmiz.

Umid qilamanki, bularning barchasi ortda qoladi va ikkala jamiyat ham kelajakda tinch-totuv yashash umidi bilan o‘zlari xohlagan jamiyat qurish, hozir dushman deb bilgan davlatlari bilan munosabatlarni yaxshilash haqida chuqur fikr yuritadi”, — ta’kidladi professor Yossi.

Vositachilik va mintaqaviy vakolatlarning roli

Qatar taklif qilgan vositachilik harakatlari mojaroni hal qilishda ijobiy rol o‘ynaydi. Arab dunyosining ba’zi qatlamlari Isroilga qarshi safarbarlikka intilayotgan bo‘lsa-da, boshqalari, jumladan Saudiya Arabistoni tinchlikka intilishda konstruktiv hissa qo‘shish imkoniyatiga ega.

Shu nuqtayi nazardan, professor Mekelberg 2002-yilda tinchlik tashabbusini ilgari surgan Saudiya Arabistonining tarixiy ahamiyati haqida fikr yuritdi. Yillar davomida o‘zgargan bo‘lsa-da, ushbu tashabbusni qayta ko‘rib chiqish mintaqaning o‘zgaruvchan dinamikasi hamda mintaqaviy ishtirokchilarning voqealar rivojiga ta’sir qilish potensialini ko‘rsatadi.

Yalpi tashabbuslar va yetakchilik roli

Mahalliy aholining sa’y-harakatlari qimmatli ekaniga qaramay, professor Mekelberg muhim o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun buning o‘zi yetarli emas, deb hisoblaydi.

“Men mahalliy aholining sa’y-harakatlari hal qiluvchi ahamiyatga ega deb hisoblayman, lekin ularning o‘zi yetarli emas. O‘zaro munosabatlar o‘zaro tushunishni shakllantirishda muhim rol o‘ynab kelgan. Biroq qiyin qarorlarni qo‘llab-quvvatlash uchun samarali yetakchilik juda muhim. Bu qarorlar hech qachon oson bo‘lmaydi, lekin ular zarur. Tinchlikka, teng erkinliklarga, qadr-qimmatga, barcha uchun bir xil siyosiy, fuqarolik va inson huquqlariga chin dildan ishonadigan yetakchilik zarur. Bunday yetakchiliksiz biz taraqqiyotga erisha olmaymiz. Ikkala tomondan xalqning tinchlikka bo‘lgan talablari aniq: ‘yetar endi. Bizni keyingi xunrezlikdan uzoqlashtiradigan yetakchi uchun vaqt keldi’”, — deydi mutaxassis.

Professor Mekelberg tinchlikka erishish uchun muloqot va hamkorlikni osonlashtiradigan murosaga tayyor yetakchilar zarurligini ta’kidladi.

Birlik va umumiy qadriyatlar

Professor Mekelberg zo‘ravonlikni yengish va tinch-totuv yashashni targ‘ib qilishda birdamlik va umumiy qadriyatlar muhimligini ta’kidlaydi. Diniy yoki madaniy kelib chiqishidan qat’i nazar, jamoalar birgalikda ahillikda yashashi mumkin. Bu inklyuzivlikka nasroniylar, musulmonlar va hatto sinagogalar tinch-totuv yashayotgan O‘zbekiston misol bo‘la oladi.

“O‘zbekistonga mehrimni uyg‘otgan narsalardan biri bu hayotingiz va siyosatingiz o‘rtasidagi muvozanatdir”, — deya qo‘shimcha qildi u.

Isroil—Falastin mojarosi zudlik bilan hal qilib bo‘lmaydigan murakkab va qiyin muammo bo‘lib qolmoqda. Biroq professor Yossi Mekelberg shunday fikrda:

“Barchamiz inson sifatida zo‘ravonlikda ishtirok etishdan va bir-birimizga nisbatan zo‘ravonlikni qo‘llab-quvvatlashdan tiyilib, birdamlikda turishimiz kerak. Zo‘ravonlik hech kimga foyda keltirmaydi. Biz bir tomonning ikkinchisiga nisbatan zo‘ravonligini ma’qullash yoki qo‘llab-quvvatlashdan ko‘ra, birlashib, ularga kelishuvga erishishda yordam berishni xohlayotganimizni aniq aytishimiz kerak”.