Қонуний никоҳсиз турмуш қуриш, диний низо ва жамоат жойларда юзни тўсганлик учун жавобгарлик­ — депутатлар янги қонун ҳақида

Олий Мажлис Қонунчилик палатасида Жиноят ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритишга доир қонун лойиҳаси маъқулланди. Ҳужжат Ички ишлар вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган. Қонун билан қонуний никоҳсиз оила қуриш, миллий, ирқий, этник ва диний адоват қўзғатувчи материалларни тарқатганлик ва юзни жамоат жойларида тўсиб юрганлик учун жавобгарлик белгиланмоқда. Депутатлар “Дарё” нашрига берган интервьюларида мазкур қонунда кўзда тутилган масалаларни таҳлил қилишди.

Жиноят кодексига киритилаётган қўшимчалар

Амалдаги Жиноят кодексининг 156-моддасида миллий, этник, ирқий ва диний адоват қўзғатувчи материалларни тарқатганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган. Депутат Жаҳонгир Шириновнинг айтишича, мазкур модданинг 1-қисмига қўшимча киритилмоқда.

“Модданинг мазкур қисмида миллий, этник, ирқий ва диний адоватларни тарғиб қилувчи материалларни тарқатганлик учун санкциянинг (жазонинг) юқори миқдорини эмас, қуйи миқдорини ошириш назарда тутилмоқда. Мисол учун, кодекснинг 156-моддаси 1-қисми санкцияси БҲМнинг 600 баравари миқдори бараваригача бўлса, у миқдор қолади. Қуйи миқдор 300 бараваридан 600 бараваригача деб белгиланяпти.

Ушбу санкция доирасида ахлоқ тузатиш ишларига жалб қилиш 3 йилгача деб белгиланган бўлса, ҳозир ҳам 3 йилгача қолади. Лекин 2 йилдан 3 йилгача деб қўшимча қўшилади. Озодликдан маҳрум қилиш жазоси 3 йилгача белгиланган бўлса, эндиликда 1 йилдан 3 йилгача деб белгиланади”, — деди қуйи палата қўмитаси раиси.

156-моддага яна бир қўшимча

Жаҳонгир Ширинов Жиноят кодексининг 156-моддаси 2-қисмига ҳам қўшимча қўшилаётганини таъкидлади.

“Кодекснинг ушбу қисмида миллий, ирқий, этник ва диний нифоқни келтириб чиқариш мақсадида фуқароларни камситиш, уларнинг ҳис-туйғуларини ҳақоратлаш ёки миллий, этник, диний мансублигига қараб фуқароларнинг ҳуқуқини чеклаш ёки уларга муайян афзалликлар берганлик учун жиноий жавобгарлик белгиланган.

Лекин мазкур диспозиция бу соҳадаги барча ҳаракатларни қамраб олмаган. Масалан, миллий, ирқий, этник ва диний мансублигига қараб фуқароларнинг устунлиги ёки уларнинг нуқсонли эканини назарда тутмайди. Бу эса мазкур ҳаракатларни амалиётда ҳуқуқий малакалаш учун муайян қийинчиликлар келтириб чиқаради.

Мисол учун, айрим ижтимоий тармоқлар фаоллари ўзларининг ички қарашларидан келиб чиқиб, “ўранмаган аёллар ҳаром” деган тушунчани тарғиб қилиши, ёки айрим савдо ва хизмат кўрсатиш нуқталари фақат мусулмон ёки мусулмон бўлмаган аҳолига хизмат кўрсатиши, ёки ўранмаган аёлга чегирмалар белгилаш каби нотенгликни тарғиб этиш ҳолатлари кузатилган. Бу ўз навбатида аҳоли ўртасида норозилик келтириб чиқаради ва миллатлараро тотувликка путур етказади. Шунинг учун ҳам эндиликда 156- модданинг 2-қисмидаги санкция, яъни жазонинг қуйи миқдорини ошириш назарда тутилмоқда”, — деди депутат.

Жамоат жойида юзини тўсиб юрганлар жаримага тортиладими?

Депутат Муҳаммаджон Валиев мазкур қонун лойиҳасида назарда тутилган яна бир нормани таҳлил қилди. Яъни Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга янги норма қўшилмоқда.

“Кодексга жамоат жойларида шахсни идентификация қилишга тўсқинлик қиладиган даражада юзини тўсиши унга нисбатан маъмурий жазо қўлланишини назарда тутувчи норма киритилмоқда. Бундан мақсад фуқароларда ўзининг шахсини тасдиқловчи ҳужжатларида кўрсатиб ўтилган юзини бошқа бир қиёфага киритиши ва бунинг натижасида турли жиноятларни содир этиш ҳолатлари кузатилган ва бундай ҳолатларнинг олдини олиш учун мазкур норма киритиляпти. Янги нормага кўра, агар шахс идентификация талабаларни бузса, унга нисбатан БҲМнинг 10 баравардан 15 бараваригача жарима жазосини қўллаш таклиф этилди”, — деди у.

Депутатнинг қўшимча қилишича, юзни тўсиб юриш бўйича бир неча истисно ҳолатлар мавжуд.

“Тиббий маълумотнома асосида бирор касаллик сабаб юзини тўсишга мажбурият бўлса, унга рухсат берилади. Меҳнат фаолияти тақозоси билан юзини тўсишга тўғри келса, бу ҳам истиснодир. Транспортда ҳаракатланаётганда йўл-ҳаракат қоидаларига риоя қилиш асосида хавфсизлик нуқтаи назаридан шлемлардан фойдаланиш ҳолатлари учун ҳам жарима қўлланилмайди.

Шу билан бирга, махсус бош кийим талаб қиладиган спорт турлари билан шуғулланишда ёки кўнгилочар тадбирларда томошабинлар олдига чиқиш ҳолатлари ҳам истисно сифатида келтирилган. Бу қонун бир неча давлатлар, хусусан, Франция, Австрия ва қўшни мамлакатлар тажрибаси асосида ишлаб чиқилган”, — деди Муҳаммаджон Валиев.

Қонуний никоҳ масаласи

Қонун лойиҳаси асосида Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга никоҳи қонунда белгиланган тартибда қайд этилмаган шахслар ўртасида никоҳ тузишга доир диний маросимни амалга оширганлик учун жавобгарлик белгиланмоқда. Депутат Шаҳноза Холмуҳамматова мазкур норма қандай мақсадда киритилаётгани ҳақида гапирди.

“Кейинги пайтларда республикамизда қонунда белгиланган тартибда никоҳи бўлмаган ҳолда диний расм-русумлар орқали тузилган никоҳлар сони кўпайиб кетди. Буни ортидан жамиятда кўпхотинлилик ошиб кетди. Энг ёмони, мана шу қонуний никоҳи бўлмаган оилаларда туғилаётган фарзандлар сони кўпаймоқда. Бу ўз-ўзидан ижтимоий муаммолар юзага келишига сабаб бўлмоқда. Фуқароларимиз диний никоҳ тузгунларича қонунга мурожаат қилишмайди. Қонунда қандай мажбуриятлар борлигини англашмайди.

Лекин фақатгина диний расм-русумлар орқали тузилган никоҳ муваффақиятсиз бўлсагина, никоҳдан кейинги ҳолатларда, айниқса, мерос, алимент, оталикни белгилаш масалаларида қонунга мурожаат қилишга мажбур бўлишади. Мана шу жараёнда қонуний бўлмаган, фақатгина диний расм-русумлар орқали тузилган никоҳлар ҳуқуқий аҳамиятга эмаслиги аён бўлиб қолади. Мазкур ҳолатда кўплаб аёллар, қонуний никоҳи бўлмаган оилаларда туғилаётган фарзандлар катта муаммоларга дуч келяпти. Шунинг учун ҳам аёллар ва болалар ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган мана шу норма киритиляпти”, — деди депутат.

Шаҳноза Холмуҳамматованинг таъкидлашича, қонун лойиҳасини ишлаб чиқишда мазкур масала юзасидан бир қатор давлатлар тажрибаси ўрганилган.

“Бу норма ташаббускорлари Туркия, Индонезия, Ҳиндистондаги қонуний никоҳи бўлмаган шахсларга никоҳ тузишга доир диний расм-русумларни ўтказиш тақиқлангани бўйича тажрибани тақдим этишган. Ўзимиз ҳам бу масалани ўрганиб чиқдик. Биз дунёвий давлатда яшаяпмиз. Бизнинг ҳақ-ҳуқуқларимизни қонунлар ҳимоя қилади. Албатта, инсоннинг қалби ва виждони, диний эркинлиги мавжуд. Лекин фақатгина мана шу жиҳатдан диннинг ўзига ёд қилиб олаётган, фақатгина тўртта хотингача мумкин, деган жиҳатига эътибор қилаётган, аммо никоҳ, аёли, фарзандларининг ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилиш муқаддаслигини, оталик, эрлик вазифасини муқаддас бурч деб билишни унутиб қўяётган шахслар бор. Шунинг учун адолат, тенглик бўлса, ҳеч қаерда болалар ва ёллар ҳақ-ҳуқуқлари поймол бўлмаса, шу эзгу иш бўлади деб ўйлайман. Аёл ўзи табиатан ожиза қилиб яратилган. Уни ҳақ-ҳуқуқини поймол қилишни, қийинчиликка дучор қилишни бизни динимиз ҳам, бошқа ҳеч бир дин ҳам ёқламайди”, — деди депутат.