“Онам дадамга атеизм имтиҳонидан ўтиб олдик, Худога шукр, деб хат ёзган” — тарихчи Совет давридаги дин ва динсизлаштириш сиёсати ҳақида

Тарих бўйича фалсафа доктори Феруза Иззат YouTube’даги “Қурултой” лойиҳасида Совет даврида дин ва динсизлик сиёсати қандай бўлгани ҳақида гапирди.

Феруза Иззатнинг айтишича, Совет даврида дин ҳам, атеизм (худосизлик) ҳам ёнма-ён бўлган.

“Ота–онамни бир–бирларига Совет даврида ёзган хатлари қўлимга тушганди. Улар бир институтда ўқишган. Онам сал пастроқ босқичда ўқиганлар. Хатни дадам армиядалигида онам уларга ёзганлар. Хатда: “Ҳаммаси яхши, имтиҳонларни топширяпмиз, энг охирги имтиҳонимиз атеизмдан эди, Худога шукр, ҳамма ўтиб олди”, деб ёзганлар. Бу ҳам ўша даврни кўрсатиб турган нарса. Атеизм дарсига кириляпти-да, Худога шукр, ҳамма имтиҳондан ўтди, дейиляпти. Мадрасалар ҳам фаолият кўрсатяпти. Ҳатто Тошкент шаҳрида мусулмон ўлкаларининг диний конгресслари ҳам ўтказилган. Бироқ дин кучли назорат остида бўлган”, — деди мутахассис.

Феруза Иззат таҳлилига кўра, СССРни дунёга эркин жамият сифатида кўрсатиш учун диндан ҳам фойдаланилган.

“Совуқ уруш даврида ғарб давлатлари билан СССР рақобати кучли бўлган. СССРни чиройли ва яхши сифатларини кўрсатиш кампанияси ишлаган. У ерда дин ҳам қанақадир кучга эга бўлган. “Мана, ҳамма атеистик давлат, дейди, лекин қаранглар дин бор”, дейилган. У даврда ҳар йили 10-15 нафар ўзбеклар ҳажга бориб келган. Чет давлатларга кетган ўзбеклар Туркияда ташкилотлар тузган ва фаолият юритган. Улар “Тезроқ СССР парчалансин, у ердаги қариндошларимиз озод бўлсин”, дейишган. Бу ёқдагилари бўлса, “Йўқ, биз озодмиз, дин ҳам бор, ҳамма нарса яхши, ишонмасанглар келинглар, кўринглар”, деган. Ўша даврда шундай қизиқ бир жараён ҳам бўлган”, — деди тарихчи.

Маълумот учун, собиқ Совет социалистик республикалари иттифоқи (СССР) 1922–91 йилларда мавжуд бўлган. Унинг таркибига халқларнинг хоҳиш–иродасига зид равишда Россия, Украина, Беларусь, Кавказ республикалари, 1936 йилдан иттифоқдош республикалар — Озарбайжон, Арманистон, Гуржистон киритилган. Кейинчалик — 1925 йилда Ўзбекистон, Туркманистон, 1929 йилда Тожикистон, 1936 йилда Қозоғистон, Қирғизистон, 1940 йил Молдова, Латвия, Литва ва Эстония киритилган. 1991 йил 25 декабрда СССР халқаро ҳуқуқ субъекти сифатида барҳам топди.