Иордания валиаҳд шаҳзодаси ва Ражва ал-Саифнинг тўйи муносабати билан Яқин Шарқ ҳақидаги барча стереотипларни бузиб ташлаган монархлар — қирол Абдулла II ва унинг суюкли қироличаси Раниянинг севги ҳикоясини сўзлаб берамиз.

Иордания қироллик оиласининг қароргоҳи битта саройда эмас, балки бутун Ал-Макар мажмуаси ҳудудида жойлашган бўлиб, унинг номи араб тилида унчалик романтик эшитилмайди — шунчаки “штаб”. Бу араб қўзғолони давридаги воқеаларни эслатади — 1918 йилда замонавий Иордания пойтахти Аммонни турклардан озод қилган араб қўшинлари айнан шу ерларда жойлашган эди. Бироқ “штаб” ҳудудида жойлашган саройларнинг номлари бизни шарқий воқеликларга қайтаради. Масалан, Рагадан. Бу Олий ҳазратларининг асосий қароргоҳи. Унинг номи арабча феълдан келиб чиққан бўлиб, “қулай яшаш” деган маънони англатади. Ёки Басман саройи — унинг номи “севинмоқ” деб таржима қилинади.

Бундай номга эга саройлар Иордания қироли ва қироличаси – Ҳазрати олийлари Абдуллоҳ II ва унинг суюкли (ва ягона!) рафиқаси Раниянинг оилавий ҳаётини мукаммал тасвирлайди. Тинч, осойишта ҳаёт уларнинг асосий қадриятларидан биридир. Улар 40 гектар майдонни эгаллаган улкан саройга 1999 йилда тож кийиш маросимидан кейин кўчиб ўтишади. Бунгача эр-хотин марҳум қирол Ҳусайннинг тўй совғаси бўлган шаҳарнинг бошқа қисмидаги квартирада яшаган. Бироқ турар жой майдони кенгайганига қарамай, Абдуллоҳ ва Рания энг оддий нарсалар билан кифояланади: масалан, қиролича шахсан ўзи овқат пиширадиган ошхона ёки Ҳазрати олийлари барбекю қилишни яхши кўрадиган ички ҳовлидаги боғ каби.

“У (қирол) энг зўр стейк ва мазали бургер пишириши билан ғурурланади, — деб кулади Рания Опра Уинфри билан суҳбатда. — Бу, албатта, эркакларнинг иши. Аммо мен ҳам овқат пиширишни яхши кўраман. Дам олиш кунларида шундай ҳордиқ чиқарамиз”.

Қирол ва қиролича ҳамма каби оддий ва тинч яшашга ҳаракат қилади. “Тўрт фарзандимизнинг бирортаси ҳам, — дейди Рания, — агар яхши ўқимаса, ўзини муносиб тутмаса, замонавий гаджетни совға сифатида ололмайди”. Эр-хотиннинг тўнғич фарзанди валиаҳд шаҳзода Ҳусайн 15 ёшга тўлгандагина расман меросхўр деб эълон қилинди. Шу ёшга қадар йигит қироллик протоколидан узоқда тарбияланган.

“Менимча, Ҳусайн ёшидаги болага бир кун келиб қирол бўлишини айтиш болаларга нисбатан зўравонликнинг бир туридир, — дейди Рания 2005 йилда Ҳелло нашрига берган интервьюсида. Ўшанда ўғли бор-йўғи 11 ёшда эди. — Ахир, бу жуда катта масъулиятни талаб қилади. У ҳали жуда ёш ва оддий боладек тарбияланиши керак. Мен учун унинг иложи борича нормал ҳаёт кечириши ва уни бир кун келиб ким бўлиши мумкинлиги учун эмас, балки кимлиги учун ёқтирадиган ҳар бир киши билан табиий муносабатлар ўрнатиши муҳим”.

Ақлли, феминист ва шунчаки чиройли аёл

Фаластинлик қочқинлар оиласида туғилган ёш Рания ал-Ясин, албатта, тахт ҳақида ўйламаган, Иордания қироллик оиласига келин бўлишни-ку умуман гапирмаса ҳам бўлади. Унинг ота-онаси маҳаллий буржуазиянинг типик вакиллари эди. Отаси — педиатр, онаси — уй бекаси бўлган.

“Мен жуда оддий ҳаёт кечирганман — фильмлар, спорт зали, ресторанлар, дўстлар. Ота-онам менга, акам ва синглимга муваффақиятга эришиш учун кўп меҳнат қилишни ўргатишди”, — дейди 2006 йилда Франциянинг Elle нашрига берган интервьюсида.

Катта эҳтимол билан агар Рания Иордания қиролига турмушга чиқмаганида ишбилармон аёл бўларди. У ёшлигида шундай йўл тутган: қиз Қоҳирадаги нуфузли Америка университетига ўқишга киради, у ерда Токионинг биринчи аёл губернатори Юрико Коике ёки Саудия Арабистонидаги биринчи аёл директор Ҳайфа ал-Мансур каби таниқли хонимлар таҳсил олган. Бир сўз билан айтганда, назарий жиҳатдан бу университет битирувчиси учун ҳар қандай эшиклар очилиши мумкин эди: 90 йилларнинг бошларида, гўзал ва аълочи талаба Рания Иорданиянинг бўлажак маликаси экани ҳеч кимнинг хаёлига келмаган.

Ўша пайтда қизнинг ўзи бутунлай бошқа нарса ҳақида ўйларди (гарчи ёшлигида Рания модел бўлиб ишлаш таклифини олган, аммо рад этган). У бўлажак эрининг ватанига мажбурликдан келганди: 1990 йилда Кувайтда “Кўрфаз уруши” авж олганида, ал-Ясинлар оиласи Иорданияга қочиб кетишади. Рания янги мамлакатда карьера қуришни бошлайди. У Иорданиядаги Citibank’да, кейин Apple’да ишлаган. Бироқ Раниянинг карьераси унчалик омадли бўлмаган — минтақанинг маданий ва ижтимоий воқеликларининг таъсири сезилиб турарди. Бошқа манбаларга кўра, ёш ал-Ясин, аксинча, юқори лавозимлар учун жуда муваффақиятли курашган. Бундан ташқари, фаластинлик қизнинг шахсий ҳаёти ҳақида ўйлашга вақти йўқ эди, у ўзини ишига бағишлаганди: кўплаб араб эркаклари инстинктив равишда ундан қочишган — бунга сабаб эса Раниянинг ҳижоб киймаслиги эди. У ҳали ҳам бошини очиб юради: бу унинг мактабдаёқ қилган шахсий танлови эди.

Кейинчалик у малика бўлиб, шундай дейди:

“Афсуски, Ғарбда одамлар ҳижобни зулм ва заифлик рамзи деб ўйлашади — бу ёлғон. Аёллар ўз эътиқодига асосланиб, бошини ёпади. Мен ҳар доим айтаман, аёл киши ҳақида унинг ўзига эмас, балки бошидаги нарсага қараб ҳукм чиқариб бўлмайди”.

Рания болалигида (тахминан отасидан) ўрганган либерал қарашлар кўпинча унинг замонавий жамияти ҳақиқатларига зид келади. Шунга қарамай, вақт кўрсатганидек, бу бутун мамлакатга керак бўлган нарса эди.

Тахтдан айрилган шаҳзода

Ҳозирда Раниянинг тахт ҳақида ўйламаганини қанчалик табиий деб ҳисоблаш мумкин бўлса, унинг бўлажак турмуш ўртоғи шаҳзода Абдулланинг ҳам тахт ҳақида ўйламаганига ишониш шунчалик қийин. Гап шундаки, Иорданияда монархнинг тўнғич ўғли меросхўр бўлади, аммо Европа монархияларидан фарқли ўлароқ, бу ерда қиролнинг ўзи меросхўрлари орасидан ворисини тайинлаши ҳам мумкин. Хуллас, подшоҳ Ҳусайн ўзининг тўнғич ўғлини меросхўрлик унвонидан маҳрум қилиб, кичик ўғли шаҳзода Ҳасанни валиаҳд қилиб тайинлайди. Вакиллик вазифаларининг асосий юки амакиси зиммасига тушади. Абдулла улғайгандагина мамлакат ишларига аралашиши мумкин эди.

Абдулланинг онаси Тони Гарднер авлоди — Британия маликаси Муна бўлиб, Ҳусайннинг иккинчи хотини (қирол у билан 1972 йилда ажрашади) эди. Айнан у ўғлига ажойиб, соф инглизча таълим берган. Кейинчалик Абдулла Буюк Британияда — Сандҳерстдаги Қироллик ҳарбий академиясида ўқийди (Шаҳзода Уилям, Гарри ва Британия аристократиясининг ярми ҳам шу ерда ўқиган).

Умуман олганда, ҳарбий ишлар Абдулланинг алоҳида иштиёқи эди (ва шундай бўлиб қолмоқда) — қирол ҳатто махсус кучлар (спецназ) тайёргарлиги билан мақтаниши мумкин. Қирол ҳозирда ҳам экстремал спортсиз яшай олмайди — ёшлигиданоқ таваккалчиликка чанқоқлик кучли бўлган. Бир пайтлар Абдулла — келишган ҳарбий эркак, мамлакатдаги энг ҳавас қиладиган бўйдоқ йигит бўлган. Аммо шаҳзоданинг ўзи оила қуришга шошилмайди, бу эса отасини жуда хафа қиларди.

Лекин Ранияни учратганидан сўнг ҳаммаси ўзгаради

Ўша бахтли учрашув қаерда бўлиб ўтгани ҳозирча номаълум. Баъзилар Рания ишлаган банк офисида дейди. Бошқалар эса қизни шаҳзоданинг опаси таклиф қилган шахсий зиёфатда кўрган, деб таъкидлайди. Хуллас, фаластинлик қочқин қиз ва Иордания шаҳзодаси учрашади. “Бу қанчалик бемаъни туюлмасин, бир қарашдаги муҳаббат эди”, — деб тан олади Абдулла орадан кўп йиллар ўтиб.

“Аввалига шаҳзода билан учрашиш ва уни севиб қолиш бир оз ғалати туюлди, — дейди Рания Элле нашрига берган интервьюсида. — Шунга қарамай, менимча, бу кўпроқ қиз ва йигит ўртасидаги оддий учрашувга ўхшарди”.

Қайсидир маънода у ҳақ эди: ёшлар кўпинча мототциклда сайр қилишар ёки денгиз бўйида кўришарди. Қайсидир маънода Абдулла Ранияни одатдаги комфорт зонасидан чиқариб юборади, қандай яшашни кўрсатади. Орадан икки ой ўтгач, шаҳзода фаластинлик қизга турмуш қуришни таклиф қилади.

Келин ва куёв

На драма, на севги учун кураш, на кўз ёшлар — қирол Ҳусайн Раниянинг отасидан қизининг қўлини сўраш учун шахсан ўзи ал-Ясинлар уйига ташриф буюради. “Ҳа, ҳаммаси жуда тез содир бўлганди”, — деб эслайди Рания интервьюсида.

Шаҳзода Абдулла ва Рания ал-Ясиннинг тўйи 1993 йил 10 июнда Заҳрон саройида бўлиб ўтади — 10 июнь куни миллий байрам деб эълон қилинади. Бир неча юз нафар ҳурматли меҳмонлар, тантанали кортеж, ажойиб декорация, бир неча қаватли торт, ҳатто гул сочаётган қизчалар — Абдулла ва Раниянинг никоҳи кўлами бўйича Ғарб қироллик тўйларидан қолишмайди.

Британиялик дизайнер Брюс Олдфилднинг ажойиб либосида пайдо бўлган Рания ўз исмини тўй модаси тарихига абадий ёзиб қолдирди. Қордек оппоқ кўйлак олтин кашта билан безатилган — либос устида ишлаган дизайнер Британия музейларига бориб, анъанавий шарқ либосларини ўрганган. Келин тож кийишни хоҳламайди: бунинг ўрнига Раниянинг сочларига ноодатий заколка тақилади. Соч турмаги ҳам ўзига хос эди - шу қадар баланд эдики, келин машинадан зўрға тушиб олади.

Ҳокимиятга йўл

Тарих такрорланади: айтишларича, Рания турмуш ўртоғи ҳеч қачон қирол бўлмаслигини билгани учун ҳам турмуш қуришга рози бўлган. Худди бир вақтлар Британия қироличаси Елизавета (Георг VI нинг рафиқаси) сингари у ҳам қироллик ташвишларидан холи тинч ҳаёт кечираман, деб ўйлаган. Абдулла билан Рания саройдан узоқда жойлашган ажойиб квартирага кўчиб ўтишади ва ҳеч нарсага муҳтож бўлмай, бўш вақтларини оиласига бағишлашади.

Бироқ бошқа фикрга кўра, Рания қиролни уни меросхўри қилишга ишонтириш учун эрининг имижи устида қизғин иш бошлаган. Янги малика қайнотаси билан жуда яхши муносабатда эди. Рания ва Абдулла биринчи фарзандли бўлгач, бобоси шарафига унга Ҳусайн деб исм қўйишади, албатта, бу монархга ёқмасдан иложи йўқ эди. Қирол ҳам кўпроқ вақтини ўғли ва келини даврасида ўтказар, ҳар сафар Раниядек илғор ва билимдон қиздан қандай улуғвор малика чиқишига ишонч ҳосил қиларди.

1999 йилга келиб Ҳусайннинг саломатлиги кундан-кунга ёмонлашиб боради. Қиролнинг укаси тож кийишга тайёргарлик кўраётган бир вақтда унинг хотини ҳатто саройни қайта қуриш ҳақида буйруқ бера бошлайди. Тўсатдан ҳеч ким кутмаган воқеа содир бўлади — қирол укасидан валиаҳдлик унвонини олиб, тўнғич ўғлига беради. Бу унинг ўлимидан икки ҳафта олдин юз берган.

Бироқ тор доираларда Ҳусайннинг тўсатдан қабул қилинган бу қарори у қадар шок бўлмагани ҳақида миш-мишлар тарқалади. Сўнгги пайтларда қиролнинг укаси билан муносабатлари яхши бўлмаган, Абдулла эса ҳарбий доираларда, унинг рафиқаси эса ижтимоий (ва халқаро) жамият орасида жуда машҳур эди. Ҳатто Раниянинг ўзи ҳам Опра Уинфрига берган интервьюсида эри шундай бўлишини билганини тан олади: “У хонага кириб, Рания, мен тез орада валиаҳд шаҳзода бўламан, деганди. Бу ақл бовар қилмас воқеа эди”, — деган.

Абдулла отасининг вафотидан сўнг дарҳол давлат раҳбари деб эълон қилинади ва ўша йилнинг июнь ойида унга тож кийдирилади. Ўз навбатида у гўзал хотинини қиролича деб эълон қилади. Рания ўшанда 28 ёшда эди.

Уларнинг тахтга кўтарилиши бутун дунёни ҳаяжонга солади, Иорданиянинг янги қироличаси эса ҳаммани ўзига мафтун қилади. Жаҳон оммавий ахборот воситалари Ранияни Жаклин Кеннеди, Грэйс Keлли, Уэлс маликаси билан солиштиришни бошлайди. Бироқ Иорданиянинг ўзида ҳамма ҳам Фаластин қироличасидан мамнун эмасди. Time журнали ёзганидек, 2002 йилда футбол ўйинларидан бирида консерватив фикрдаги мухлислар қиролга қарата: “У билан ажраш!” деб бақиришади.

“Мени иорданиялик деб қабул қилмайдиганлар доим бор, — дея жавоб қайтаради Рания. — шу қаторда тўлақонли фаластинлик эмас деб ўйлайдиганлар ҳам етарлича”.

Дунёни ўзгартира олган иттифоқ

Айтишларича, икки инсон ўртасидаги севги бутун дунёга тарқалиб, уни яхши томонга ўзгартириш учун етарлича кучли бўлганда чўққига чиқади. Рания ва Абдулла қарийб 20 йилдан бери бир-бирини қўллаб ҳукмронлик қилмоқда. Бу вақт ичида улар оммавий ахборот воситаларида кўплаб шов-шувларга сабаб бўлган, шунга қарамай, уларнинг иттифоқини ҳеч ким ва ҳеч нарса буза олмаган.

Шуни тушуниш керакки, Европадан фарқли ўлароқ, Иорданияда монарх ижро этувчи ҳокимиятга эга ва мамлакат сиёсати ва иқтисодиётига таъсир қилиши мумкин. Қироличада бундай имтиёз йўқ, лекин аслида айнан Ранияни тўлақонли биринчи хоним деб ҳисоблаш мумкин.

Рания ҳақиқатан ҳам сиёсий кучга эга эмас, лекин у бошқа нарсага эга — ташаббуслар кучи ва эрига мисли кўрилмаган таъсири. Бундан ташқари, у европалик ҳамкасбларидан фарқли ўлароқ, сиёсат ҳақидаги ўз қарашларини эркин гапира олади. Шу нуқтаи назардан, у ҳақиқатан ҳам монархнинг хотинига эмас, кўпроқ президентнинг рафиқасига ўхшайди — у интервью беради, ижтимоий тармоқларни бошқаради ва ижтимоий дастурларда чиқиш қилади.

Унинг асосий мақсади — болалар ва аёллар ҳуқуқлари ҳамда гендер тенглиги, хайрия, шунингдек, Яқин Шарқдаги ҳаёт атрофида айланиб юрган барча афсона ва стереотипларни йўқ қилиш. Унинг эри ҳукмронлигининг биринчи ойлариданоқ ўзини дунёвий лидер, баъзан ғарбпараст сифатида кўрсатди. Улар айтганидек, асосан шу туфайли Иордания 2010 йилларнинг бошида Яқин Шарқда бошланган катаклизмалардан камроқ таъсирланган. Рания эрининг имижи устида фаол ишлайди: у кўп саёҳат қилади, Европа ва АҚШдаги ижтимоий тадбирларда ва турли форумларда қатнашади.

2005 йилда Уэлс шаҳзодаси Чарльз ва Камилла Паркер-Боулзнинг тўйи маълум бўлгач, қиролича Рания бу иттифоқни чин дилдан қўллаб-қувватлаганлардан бири эди. Афсуски, у тўйга кела олмади — у пайтда кичик ўғли шаҳзода Ҳошим чақалоқ эди.

“Мен улар учун жуда хурсандман, — деган у Ҳелло нашрига берган интервьюсида. — Сизлардаги оммавий ахборот воситалари унга нисбатан шафқатсиз, аммо улар биргаликда ажойиб жамоа бўлишади”.

Бу шунчаки қуруқ гап эмасди. Жамоавий бирлик Рания ва Абдуллоҳ никоҳида айниқса қадрланадиган нарсадир. Уларнинг фаолият соҳалари деярли кесишмайди, лекин айни пайтда бир-бирини мукаммал равишда тўлдиради. Эҳтимол, шу нарса уларни подшоҳ ва малика унвонларига лойиқ ҳукмдор қилгандир.