Араб шайхининг оиласидан қочиш малика Ҳайяни замонамизнинг энг кўп муҳокама қилинадиган қироллик аъзоларидан бирига айлантирди. Биз унинг ҳаётининг бутун тарихини — болаликдан тортиб халқаро жанжалгача айтиб беришга қарор қилдик.
“Доно, гўзал, назокатли, ниҳоятда самимий ва очиқкўнгил, — дейди араб нашри Emirates Woman малика Ҳайя ҳақидаги илк таассуротларини шу сўзлар билан тасвирлаб. — Ҳазрати олиялари том маънода қалбидан нур таратади, унинг юзида доимо ёқимли табассум порлайди. Назаримда, агар у БМТ тинчлик элчиси, Дубай халқаро гуманитар шаҳри раиси ва шайх ҳазратлари Муҳаммад ибн Рошид ал-Мактумнинг рафиқаси каби муҳим ролларни бажармаганида, у бахт вазири лавозимига идеал номзод бўларди”.
У Яқин Шарқдаги энг қудратли аёллардан бири ҳисобланади. Нафақат бой насл-насаби ва нуфузли турмуш ўртоғи туфайли, балки Ҳайя чуқур патриархал жамиятда аёллар ҳақидаги жамоатчилик фикрини ўзгартиришга катта ҳисса қўшади. У жаҳон хайрия ташкилотлари фаолиятида фаол иштирок этади, очлик муаммосига қарши курашади, мақолалар ёзади ва ёрдамга муҳтожларнинг ёнидан кўз юмиб ўтолмайди. Аммо ҳозирда маликанинг ўзи ёрдамга муҳтож. Келинг, 49 йил орқага қайтайлик ва бугун бутун дунё гапираётган Иордания қиролининг қизи ҳақидаги ҳикоя қандай бошланганини эслайлик.
Отаси билан ўтган бахтли дамлар
Малика Ҳайя 1974 йил 3 майда Иордания пойтахти Амманда туғилган. Унинг отаси, марҳум Иордания қироли Ҳусайн ибн Талала мамлакатни ўта нотинч даврда бошқарган, бироқ ҳар доим оиласи билан бирга бўлишга ва болалар билан мулоқот қилишга вақт топарди. “Агар мактабга боришимиз шарт бўлмаса, дадамнинг ишхонасига югурардик, дам олиш кунлари эса у ҳар доим “бизники” эди, — дейди Ҳайя. — Отам бизни машинада сайр қилдирарди, бирга мамлакатни айланиб чиқардик. У бизга ўзи учун муҳим бўлган жойларни кўрсатарди, ҳаётидан ҳикоялар айтиб берарди. Энагалар бўлмасди — фақат дадам ва биз бўлардик”.
Қирол фарзандларини ҳайвонларга ғамхўрлик қилишга ҳам ўргатган. “Агар йўл четида эшакни кўрсам, уни уйга олиб келишим мумкин эди. Уйсиз итлар, бошпанасиз мушуклар. Боғимизда ҳайвонларнинг тўхтовсиз кўпайиб бораётган коллекцияси бор эди”, — деб эслайди Ҳайя.
Ҳаётдан жуда эрта кўз юмган онаси билан муносабатлари
Малика Ҳайянинг онаси қиролича Алия ал-Ҳусайн 1977 йилда ҳарбий вертолёт ҳалокатида фожиали тарзда вафот этади. У эндигина 28 ёшда эди, қизи эса ўша пайтда 3 ёшда бўлган. Албатта, ўша пайтда Ҳайя нима бўлганини тушунмайди. У суюкли онасини жуда соғинади, ўз фарзандлари бўлганидагина у йўқотишнинг қанчалик оғир бўлганини англайди. “Мен оғриқли хотираларни махсус ъқутиъга солиб қўйган одамлардан бириман —, деб тан олади у. — 40 йил давомида бундан омон қолишимга ўзимни ишонтирдим. Аммо қизим туғилганда, уни бағримга босдим ва ўйладим: “Эй Худо, онам мени қанчалик яхши кўрган экан!”. Илгари буни тасаввур қила олмасдим, бу ҳақда ўйламасдим ҳам. Кимдир менга нисбатан шундай ҳис-туйғуларга эга бўлиши мумкинлигини тушуниб, ҳайратда қолдим”.
Малика Ҳайя онасиз ўсганига қарамай, улар қанчалик ўхшашлиги ҳақида кўп ўйлайди. Ҳайя ёшлигида ўз ишини давом эттиришни — гуманитар лойиҳалар билан шуғулланишни ва муҳтожларга ёрдам беришни хоҳлашини тушунади. “Онам ҳақиқатан ҳам қашшоқликни йўқ қилиш учун кўп иш қилди, гуманитар муаммоларни ҳал қилишда қатнашди, — дейди Ҳайя. — Мен соғлиқни сақлаш соҳасига қизиқардим, чунки унинг сўнгги сафари (хайрия учун) касалхонага ташриф буюриш бўлган”.
Келажакдаги ғалабаларнинг калитига айланган таъсирчан совға
Ота қизининг онаси йўқлигига кўникиши қанчалик қийинлигини кўриб турарди. Ҳайя 6 ёшга тўлганда, унга ўзига хос совға — жуда кичик тойчоқни совға қилади (у бу билан малика ҳаётидаги энг муҳим севимли машғулотларига пойдевор қўйганини ўша пайтда билмасди). “Тойчоқнинг ҳам онаси ўлганди, шунинг учун у ўзи мустақил катта бўлиши керак эди, — дейди Ҳайя. — Бу жуда таъсирли ва интуитив нарса эди. Айнан шу нарса менга керак эди. Ўша кундан бошлаб отхоналар мен учун бутунлай янги дунёга айланди”.
Ёш малика бу тойчоқнинг ҳаётида фаол иштирок этади. Ҳайя унга ғамхўрлик қилади, ишчиларга унинг жойини тозалашга, ем беришга ва юришга ёрдам беради ва машғулотларини назорат қилади. Тез орада қизнинг ўзи от миниш истагини билдиради. Аммо бу унга жуда осон туюлади. “Мен телевизорда “Йил оти” каби кўрсатувларни томоша қилардим, кейин отхонага югуриб ўзим машқ қилардим ва отдан сакраш билан шуғулланардим. Бу бироз хавфли, аммо қизиқарли машғулот эди”, — дейди малика.
Кейинчалик Ҳайя от спортида ажойиб муваффақиятларга эришади. 13 ёшида у Иордания шаънини халқаро мусобақаларда ҳимоя қилган,18 ёшида Панараб ўйинларида бронза медалини қўлга киритиб, ушбу мусобақалар тарихидаги ягона аёл ғолибга айланади. Аммо болалигида отаси совға қилган ўша тойчоқ онасидан айрилган қизчанинг дўсти бўлди. Жонивор туфайли у ўз оламига қамалиб олмади, аксинча, ўзи учун янги ажойиб дунёни кашф этди.
Севимли ука ва уларнинг беозор шўхликлари
Онасининг вафотидан кейин малика Ҳайя укаси Али билан жуда яқин бўлиб қолади (бугунги кунда у ФИФАнинг Осиё бўйича вице-президенти лавозимини эгаллайди). Унинг сўзларига кўра, улар эгизаклар каби деярли ажралмас эди. “Биз ҳар доим ҳаммани овора қилардик. Бу бизнинг режамиз эди”, — ҳазил қилади малика.
Оиладаги тарбиялашнинг консерватив усулларига қарамай, Ҳайя ва Али кўпинча белгиланган тартибни бузиб, ўқитувчиларини жуда кўп безовта қилишарди. Малика эслаган энг ҳайратланарли эпизодлардан бири бу отасининг машинасини ўғирлаш эди. “У ҳар доим кўчада турарди, — дейди у. — Биринчи марта ўғирлаганимизда укам 5 ва мен 6 ёшда эдим. Кичкина бўйим туфайли оёғим педалга етиб бормади, шунинг учун укамни рулга ўтиришга кўндирдим”. Албатта, улар узоққа кетишолмай, бир неча метрдан кейин энг яқин тўсиққа урилади. “Аммо бу яна шундай қилишимизга халақит бермаган”, — деб кулади Ҳайя.
11 ёшида ёш малика Бристолдаги қизлар учун интернат мактаб Badminton School’га юборилади. “Бу ажойиб мактаб эди, лекин мен уйимизни жуда соғинардим”, — деб тан олади у. Укасидан ажралиш қиз учун айниқса оғир эди. Али ҳам Англияга — Ascot’даги Papplewick мактабига ўқишга юборилади. У ва опасини атиги 100 миля масофа ажратиб турарди, лекин бутун ўқув йили давомида улар фақат хатлар орқали мулоқот қилишади. “Мен унга қандай хатлар ёзганим эсимда: “Бир-биримизни кўришимизга беш кун, уч соат ва йигирма дақиқа қолди”. Кейинги мактуб эса: “Тўрт кун, уч соат…” деган сўзлар билан бошланарди”, — дейди Ҳайя. Унинг тан олишича, онасидан айрилганидан кейин у укасининг тақдири учун катта масъулиятни ҳис қила бошлаган. Унинг қаердалигини, унга нима бўлаётганини, унинг соғлиғи жойидами ёки йўқлигини билиш ҳар доим у учун муҳим эди.
Ғайриоддий қизнинг оддий ҳаёти
Дарҳақиқат, қирол Ҳусайн фарзандларига ёмонлик истамасди. Қизи ва ўғлини ёшлигида Буюк Британияга жўнатиб, уларни мустақил бўлишга ўргатмоқчи бўлади. Унинг сўзларига кўра, бу улар “дунёни, бошқа маданиятларни кўришлари ва қироллик оиласидан бўлмаганлар қандай ҳаёт кечиришини тушунишлари” учун қилинган. Малика Ҳайя интернатда ўзини ёлғиз ҳис қилганми, деган саволга “Ҳа, албатта”, деб жавоб беради. “Мени ҳатто мазах ҳам қилишган, чунки бўйим жуда паст эди. Бу мени кучлироқ қилди. Аммо барча спорт жамоаларида ўйнашни бошлаганимдан кейин ҳаммаси жой-жойига тушди”.
Бристолдаги Badminton School’дан сўнг малика Ҳайя Дорсетдаги Bryanston School’га ўқишга киради. Кейин фалсафа, сиёсат ва иқтисод бўйича бакалавр даражасини олган Оксфорд университетидаги Авлиё Ҳилда коллежида таълим олади. Бугунги кунда Ҳайя бешта хорижий тил (испан, инглиз, француз, италян ва португал) эркин сўзлаша олади, сиёсатни жуда яхши тушунади (гарчи у сиёсий масалаларни муҳокама қилмасликни афзал кўради) ва ўзи учун спорт билан шуғулланишда давом этмоқда.
Ва, албатта, у кўп вақтини хайрия ишларига бағишлайди. У Иорданияда очликка қарши курашишни мақсад қилган биринчи араб нодавлат ташкилоти “Тикет Ум Али” (Яшаш учун овқатланинг) асосчиси, шунингдек, фавқулодда вазиятларда одамларга ёрдам кўрсатувчи Дубай халқаро гуманитар шаҳри раиси. Малика БМТ ташаббусларида фаол иштирок этади ва кўплаб нотижорат ташкилотлар бошқарувида ишлайди.
Ҳайратдан қўрқувгача: араб шайхи билан кечган турмуши
Ҳайянинг Дубай ҳукмдори ва Бирлашган Араб Амирликлари бош вазири Шайх Муҳаммад билан танишиш тарихи ҳалигача кенг жамоатчиликка номаълум. Ҳатто уларнинг тўйи, Шарқда кўпинча бўлгани каби яқинлари даврасида бўлган. 2004 йил апрель ойида Ал-Барака қироллик саройида бўлиб ўтган тантанали маросим меҳмонлари орасида фақат энг яқин қариндошлар, шу жумладан қиролича Рания ҳам бор эди. Малика Ҳайя араб шайхининг 6-хотини бўлади ва турмушининг илк кунлариданоқ эрининг инсоний фазилатлари уни ҳайратда қолдиради. “Ҳар куни унинг қилаётган ишига қойил қоламан”, — деган эди у. — Ҳар куни шундай инсонга рафиқа бўлганим учун Худога миннатдорлик билдираман”.
2007 йилда уларнинг қизи Жалила, 5 йилдан сўнг Зайд исмли ўғли туғилади. Бир неча йил олдин араб нашрларидан бирига берган интервьюсида Ҳайя боланинг отасидан ўрнак олишини айтади: “Зайд отаси Шайх Муҳаммад бин Рошид Ал Мактумни тасаввур илиб бўлмайдиган даражада яхши кўради. Ўғлим ҳам саҳрони севади — отасининг ҳар бир ишини такрорлайди. Ҳар оқшом унинг ҳамма кийимлари кир ювишга ташланишини айтади, чунки Зайднинг чўнтаклари доимо калтакесак ва ҳашаротларга тўла бўлади. “Шайх Муҳаммад ажойиб инсон, — дея қўшимча қилган малика ўша пайтда. — Унинг фикрича, агар болалар шундан завқланса, ҳар куни лой ўйнашлари мумкин. Бу уларнинг иммунитетини ҳам мустаҳкамлайди”.
Таъсирчан ва ғамхўр она бўлган малика Ҳайя икки яшар қизини ари чаққанда уни юпатолмай қўрқиб кетади. Ўша пайтда, унинг айтишича, эри ёрдамга келган. Муҳаммад хотинини ҳаммаси яхши бўлишига ишонтиради ва кейин қизини тинчлантириш учун қўлидан келганини қилади. Ва ҳақиқатан ҳам қизча йиғидан тўхтайди — отаси қизга баъзида оғриқни енгиш жуда муҳимлигини тушунтиради.
Йиллар давомида малика Ҳайя, Шайх Муҳаммад ва уларнинг ёқимтой фарзандлари намунали оила бўлиб келишди. Улар кўп вақтларини бирга ўтказарди, ҳар йили Ascotъдаги пойга каби оммавий тадбирларда қатнашишарди, улар жуда бахтли кўринар, ҳар бир интервьюсида малика эри уни қанчалик ҳайратда қолдирганини айтишдан чарчамасди. Хўш, 2019 йил июнь ойида нима бўлди? Нега малика Ҳайя болалари билан эридан яширинча қочиб, бошқа давлатлардан ҳимоя сўради?
BBC манбаларига кўра, малика эрининг бошқа хотинидан бўлган қизи Латифа ҳақидаги янги тафсилотларни билиб қолгани учун дарҳол мамлакатни тарк этишга қарор қилган. Эслатиб ўтамиз, қиз бир неча бор мамлакатдан қочишга уринган ва отасини унга нисбатан ёмон муносабатда бўлганликда айблаган. Шайх унинг барча айбловларини рад этади. Дастлаб малика Ҳайя эри томонида бўлган, аммо кўп ўтмай у “Латифанинг БААга қайтиши билан боғлиқ баъзи қўрқинчли ишлар”дан хабар топади. Шундан сўнг у Дубай амирининг оила аъзолари томонидан душманлик ва босимга дуч келади. Малика Ҳайя энди бу уйда ўзини хавфсиз ҳис қилолмаслигини тушунади ва ўзи ишонган одамлардан ҳимоя қилишни сўрайди.
Бир неча йил давомида малика суд орқали ажрашишга ва болаларнинг васийлик ҳуқуқини ҳимоя қилишга ҳаракат қилди. Замонавий шарқ эртакларида воқеалар якуни одатда бошқача тугайди, аммо Ҳайянинг омади келиб, унинг ҳикояси бахтли якунланди: юқори даражадаги суд жараёнларидан сўнг у васийлик қилиш ҳуқуқи бўйича Дубай амирини судга беришга муваффақ бўлди. 2022 йилда Англия ва Уэлс Олий суди оила масалалари бўлими амирнинг собиқ рафиқаси томонида бўлиб, унга болаларнинг ягона васийлик ҳуқуқини берди.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)