IT Park R&D мутахассиси Тимурмалик Элмурадовнинг IT-мутахассислар етишмовчилиги муаммосини ҳал қилишнинг энг самарали усули ҳақидаги таҳлили ва фикрларини тақдим этди.
IT Park резидентлари ўртасида ўтказилган сўров натижаларига кўра, аёлларнинг умумий сони жами ходимлар сонининг 16,8 фоизини ташкил қилар экан.
Агар Ўзбекистон аҳолисининг 50 фоизини аёллар ташкил этишини ҳисобга оладиган бўлсак, номутаносиблик яққол намоён, буни бартараф этиш ёки ҳеч бўлмаганда камайтириш мақсадга мувофиқ бўлади.
Ушбу саъй-ҳаракатлар нафақат адолатни тиклаш, балки мамлакатда IT мутахассислари етишмовчилиги борасидаги муаммони ҳал қилишга ёрдам беради.
Нима учун IT соҳасида аёллар кам
Ўзбекистон IT соҳасида гендер номутаносиблиги кузатилган ягона давлат эмас. Деярли барча мамлакатлар бу муаммога турлича тарзда дуч келади.
Хусусан, McKinsey тадқиқотига кўра, аёллар Европа компанияларидаги барча техник лавозимларнинг атиги 22 фоизини эгаллар экан.
Бунинг бир қанча сабаблари бор: патриархал турмуш тарзи-ю тарихан мустаҳкамланиб қолган гендер тенгсизлигидан тортиб, иқтисодий вазият ва умуман IT соҳасининг орқада қолишигача.
Бироқ барча мамлакатларда кўпинча иккита асосий тўсиқ учрайди.
Биринчиси — стереотип
Масалан, ҳали ҳам жамиятда техника фанлари қизлардан кўра ўғил болаларга хос, деган фикр мавжуд.
Бу нотўғри тушунча негизида Аристотелнинг асарлари ётади. Файласуф фикрича, эркаклар табиатан аёллардан кўра рационал (оқилона) фикрлашга мойил.
Ушбу тушунчалар таъсирида қизларда технология соҳаси улар учун эмас, деган фикр шаклланади, натижа ўлароқ эркаклар орасида ITга қизиқиш аёлларга нисбатан юқори.
Иккинчи тўсиқ — дискриминация (камситиш)
Агар, дейлик, аёл киши қандайдир тарзда стереотиплар таъсирига тушиб қолмай, дастурчи касбини танлаган бўлса ҳам, у келажакда иш топиш ва юқори лавозимга кўтарилишда қийинчиликларга дуч келиши мумкин.
Мисол учун, бир неча йил олдин маълум бўлишича, Google компанияси гарчи аёллар касбий малакаси бўйича қолишмаса-да, эркакларни юқори лавозимга кўтаришга кўпроқ ён босар экан.
Бу каби “камситиш” қанчадан-қанча аёл-қизларнинг технологиядан тезда “совишига” ва аёллар учун анъанавий ҳисобланган соҳаларга кетишига олиб келади.
IT соҳасида аёллар кўп бўлиши нега муҳим?
Анча йиллар давомида IT эркаклар касби деб ҳисобланган.
Бироқ, вақт ўтиши билан компания раҳбарлари аёллар муаммоларни ҳал қилишда янгича ёндашишлари ва маҳсулотни ишлаб чиқишда ноёб ғоялар таклиф қилишларини тушуниб етишди.
Мамлакат раҳбарлари, ўз навбатида, технология соҳасида аёллар қанча кўп бўлса, мамлакатда бой аҳоли шунчалик ортишини англаб етди.
Шу тариқа, асосий афзалликлар шаклланди:
- Жамоада аёллар бўлган компаниялар кўпроқ инновацион маҳсулотлар ишлаб чиқаради. Бу Garvard Business Review тадқиқотида исботланган.
- Аёллар томонидан асос солинган компаниялар яхши даромад келтиради. Буни Boston Consulting Group тадқиқоти исботлади.
- Технология соҳасида аёллар қанчалик кўп бўлса, жамиятда эркаклар ва аёллар ўртасидаги маош фарқи шунчалик камаяди. Бу NSWIT тадқиқоти томонидан тасдиқланган.
- Аёллар бошчилигидаги компаниялар ижтимоий масалаларга кўпроқ эътибор беришади. Буни Journal of Entrepreneurship & Organization Management журнали тадқиқоти исботлади.
Қолаверса, Kauffman Fellows тадқиқотига кўра, аёл таъсисчилар асос солган стартапларга кўпроқ аёллар ишга жалб қилинар экан.
Бу ҳолда битта мусбат орқали янгиларининг пайдо бўлиши, яъни “Домино” эффектининг яққол намунасини кўриш мумкин.
Ўзбекистонда IT соҳасида аёллар сонини кўпайтириш бўйича қандай ишлар амалга оширилмоқда?
Бошқа давлатлардагидек, ҳозир Ўзбекистонда ҳам техника соҳасида аёллар сони кам.
Ҳатто IT компанияларида аёл киши бўлган саноқли ҳолатларда ҳам, одатда унга техник бўлмаган ходим роли тегади.
Хусусан, IT Park респондентларининг 27 фоизи техник бўлмаган ходимлар орасида аёллар улуши 40 фоиздан ортиқ эканлигини, яна 9 фоиз респондентлар 30 фоиздан 40 фоизгача бўлган қийматни кўрсатди.
Шу билан бирга, респондентларнинг 87 фоизи техник ходимлар орасида аёллар улуши 40 фоиздан кам эканлигини таъкидлади.
Бошқа мамлакатларда бўлгани каби Ўзбекистонда ҳам аёл-қизларнинг IT соҳасига кириб бориши учун институционал чекловлар йўқ ва муаммо кўпроқ “friendly” (дўстона) маданият масаласига бориб тақалади.
Бу ерда асосий жиҳат “IT — бу эркаклар касби”, “технология аёллар учун эмас” қабилидаги тушунчаларни ўзгартиришдир.
IT Park томонидан ҳозирда мазкур йўналишда саъй-ҳаракатлар олиб борилмоқда. Ўтган йили бир нечта лойиҳа ишга туширилди:
IT Women — Karakalpakstan (Рақамли технологиялар вазирлиги кўмагида USAID билан ҳамкорликда)
Қорақалпоғистондаги аёллар ва қизлар учун ахборот-коммуникация технологиялари бўйича ўқув дастури.
Лойиҳа доирасида 60 нафар хотин-қизлар бепул таълим олди (30 нафар аёл график дизайн, 30 нафари SMM бўйича курсларда қатнашди).
Skills4Girls (UNICEF билан)
12 ёшдан 18 ёшгача бўлган қизлар, шу жумладан турли шаклдаги ногиронлиги бўлган қизлар учун IT бўйича ўқув дастури.
Skills4Girls рақамли саводхонлик лойиҳаси 214 нафар иштирокчи, жумладан, 70 нафар имконияти чекланган қизларга таълим берди.
“GAP” аёллар IT клуби
IT соҳасида аёл кадрлар етишмовчилиги билан боғлиқ муаммони ҳал қилишга қаратилган мунозара клуби. Клуб ташкилотчилари томонидан махсус таклиф этилган мутахассислар ва меҳмонлар билан бир неча учрашувлар ўтказиб улгурилди.
Digital Internship Program
Ахборот технологиялари бўйича битирувчилар ва бошланғич босқичдаги ёш мутахассислар учун амалиёт дастури. Унинг доирасида 53 нафар қиз IT-компанияларда амалиёт ўташ имкониятига эга бўлди. Шундан 23 нафари ишга жойлашди, қолганлари эса корхоналарда ўз амалиётини узайтириш имконига эга бўлди.
Бундан ташқари, Astrum IT академияси билан биргаликда ЕХҲТ дастури доирасида тадбиркор аёллар учун IT-кўникмалар ва рақамли маркетинг йўналишида малака ошириш курслари ўтказилди.
Унинг доирасида эса 150 нафар тадбиркор аёл ахборот технологиялари ва компьютер саводхонлиги бўйича ўқитилди, 90 нафар иштирокчи эса электрон тижорат ва рақамли маркетинг йўналишида IT-воситалар бўйича малака оширишнинг иккинчи босқичига қабул қилинди.
IT-мутахассислар етишмаслиги билан боғлиқ муаммони ҳал этиш ва аҳоли бандлигини таъминлашнинг энг самарали йўли
Бир неча йил олдин GitHub’нинг 1,4 миллион фойдаланувчисини қамраб олган тадқиқот натижалари эълон қилинган эди.
Тадқиқот шуни кўрсатдики, аёлларнинг дастурлаш қобилияти нафақат эркакларидан қолишмайди, балки бир қадар устун ҳамдир.
Аёлларнинг камдан-кам ҳолларда IT соҳасини танлаши сабаби бир вақтлар кимдир уларни бу эркаклар соҳаси деб ишонтирганида.
Ўзбекистонда аёллар аҳолининг ярмини — қарийб 18 миллион кишини ташкил этади, шундан 3 миллиондан ортиғи 20 ёшдан 29 ёшгача бўлган аёл-қизлар.
Аёл-қизлар IT соҳасини танлашда рағбатлантирилиб, қулай шароит ва дўстона маданият шакллантирилган тақдирда, булар истиқболли натижаларга эришилиши учун каттагина рақамлар.
Ўзбекистон томонидан мазкур йўналишда саъй-ҳаракатлар яқинда бошланган бўлса-да, ҳозирданоқ салмоқли натижалар мавжуд. Агарда жорий дастурлар кенгайтирилиб янгилари ишга туширилса, турли стереотип ва камситиш ҳолатлари енгиб ўтилса, технология соҳасида аёллар сони тезроқ ўсишни бошлайди.
Бу IT-мутахассислар етишмовчилиги билан боғлиқ муаммони бартараф этиш ва аҳоли бандлигини таъминлашнинг энг мақбул йўлидир.
Миянинг фақат битта ярим шаридан фойдаланиб яшаш мумкин, аммо иккаласи ҳам иштирок этгани яхшироқ.
Технология соҳасидаги эркаклар ва аёллар сони мутаносиблигига келсак, мазкур жараён ҳам айнан шу тамойилга асосланади.
Изоҳ (0)