Биз ўзимизни ортиқча зўриқтирамиз ва миянинг тикланишига йўл қўймаймиз. Бу кайфиятнинг тушиши, хотира ва маҳсулдорлик пасайишига олиб келади.
Нима учун дам олиш зарур?
Мияни ортиқча маълумотга тўлдирамиз
Миямиз кун давомида кирувчи маълумот ва суҳбатларни соатлаб қайта ишлайди. Агар сиз унинг дам олишига йўл қўймасангиз, кайфиятингиз, маҳсулдорлик ва соғлиғингиз ёмонлашади. Шу боис ақлий дам олиш жуда зарур. Диққат жамланмаган ва ташқи дунё билан ўзаро алоқада бўлмаган даврларда ўй-фикрлар тарқалиб кетади.
Аммо биз бундай дам олиш учун камроқ вақт ажратамиз. Флоридадаги Циркад тиббиёт маркази директори Метью Эдлунд “Одамлар ўзини машинага ўхшатади. Улар мунтазам равишда ўзларини ортиқча зўриқтиради ва меъёрдан ортиқ ишлайдилар”, — дейди.
Узоқ иш вақти ёки уй ишлари билан ўтказилган тиғиз кундан кейин “зомби” ҳолатига тушиб қолганингизни эсланг. Бу пайтда сиз ҳатто ўйлашга қийналасиз, муҳим нарсаларни унутасиз, хатога йўл қўясиз ва кутганингиздан камроқ иш қиласиз. Доимий стрессли ҳаёт тарзи самарадорлик, ижодкорлик ва бахтга таъсир қилади.
“Мия дам олиши керак”, — дейди етакчилик, иш ва ҳаёт мувозанати ҳақидаги китоб муаллифи Стюарт Фридман. “Ақлий фаолиятдаги танаффусдан сўнг, ижодий фикрлаш яхшиланади, қарор қабул қилишингиз осонроқ бўлади ва ўз фаолиятингиздан завқлана бошлайсиз”.
Миянинг тикланишига йўл қўймаймиз
Мия иккита асосий иш режимига эга. Биринчиси ҳаракатга йўналтирилган. Бунинг ёрдамида диққатимизни вазифаларга қаратамиз, муаммоларни ҳал қиламиз ва кирувчи маълумотларни қайта ишлаймиз. Бу ишлаётганимизда, телевизор кўрганимизда, Instagram саҳифаларини кўздан кечирганда ёки бошқа маълумотлар билан ўзаро алоқада бўлганимизда юз беради.
Бундан ташқари, мияда пассив ишлаш (СПРРМ) тизими мавжуд. Бу ҳаракатсиз ҳолатимизда, хаёлга чўмганда ёки ички оламимизга шўнғиганимизда ёқилади. Агар китоб ўқиётган бўлсангиз ва бирдан охирги икки саҳифани эслай олмаётганингизни сезсангиз, бу сизнда СПРРМ фаоллашгани ва бегона нарсалар ҳақида ўйлаётганингизни англатади. Сиз бу ҳолатда соатлаб қолишингиз мумкин, масалан, ўрмон бўйлаб сайр қилганда айнан шу режим фаол ишлайди.
СПРРМ ҳар куни қўлланилиши керак: у миянинг тикланишига ёрдам беради. Нейропсихолог Мери Хелен Иммордино-Янгнинг сўзларига кўра, пассив ишлаш режими туфайли биз маълумотларни бирлаштирамиз, ўзимизни англаймиз ва ҳаётимизда нима содир бўлаётганини тушунамиз. Бу бевосита яхши соғлиқ ва ижодкорлик билан боғлиқ.
Тадқиқотчиларнинг фикрича, ёзувчи ва физиклар ишга боғлиқ бўлмаган фаолият билан шуғулланаётганда ижодий ғояларнинг камида 30 фоизига эга бўладилар. Бундан ташқари, СПРРМ хотираларни шакллантиришда муҳим рол ўйнайди. Бу ҳолат уйқуга кетишдан олдин фаоллашади.
Руҳий дам олиш қандай ташкил қилинади?
Кун давомида бир неча марта танаффус қилиниши керак. Стюарт Фридман ҳар 90 дақиқада ёки чарчаган, диққатни жамлай олмай, вазифалардан қолиб кета бошлаганингизда дам олишни маслаҳат беради. “Энг муҳими, дам олиш маҳсулдорлигингизни пасайтирадиган ҳашамат деб ўйлашни бас қилинг”, — дейди Иммордино-Янг. Аксинча тескариси.
Ақлий меҳнат талаб қилмайдиган ишларни бажаринг
Идишларни ювиш, боғдорчилик, сайр қилиш, тозалаш ва бошқа шунга ўхшаш вазифалар СПРРМни фаоллаштириш учун қулай вақтдир.
Телефонни узоқроққа қўйинг
Кўпчилик телефонни фақат зерикканликдан қўлига олади, аммо бу одат дам олишга имкон бермайди. Смартфонингизни узоқроққа қўйишга ҳаракат қилинг ва у сизни чалғитмасин. Масалан, навбатда турганингизда ёки кимнидир кутаётганингизда. Буни қандай ҳис қилаётганингизга эътибор беринг. Эҳтимол, дастлаб сиз асабийлашарсиз, лекин тез орада атрофингиздаги дунёга эътибор беришни ёки фикрларга чўмишни бошлайсиз.
Ижтимоий тармоқлар учун камроқ вақт сарфланг
Ижтимоий тармоқлар руҳий ҳордиқ чиқаришга тўсқинлик қилади. Бундан ташқари, улар бировнинг ҳаёти ҳақида нотўғри тасаввур уйғотади, чунки биз фақат идеал расмни кўрамиз. Булар қайғули хабарлар билан бирга қўшилиб стрессни келтириб чиқаради.
Бир неча кун давомида ижтимоий тармоқларда қанча вақт сарфлаётганингизни ва бу ҳолатда ўзингизни қандай ҳис қилишингизни кузатиб боринг. Улардаги вақтни, масалан, кунига 45 дақиқага чекланг. Ёки дўстларингиз рўйхатини фақат сиз билан бирга вақт ўтказишни ёқтирадиганлар билан қисқартиринг.
Тез-тез табиат қўйнига чиқинг
Паркда сайр қилиш шаҳарда сайр қилишдан кўра яхшироқдир. Шаҳарда доимо чалғитувчи нарсалар билан ўралганмиз: светофорлар, автомобиллар, одамлар. Бизни қушлар овози, баргларнинг шитирлаши ва шу каби бошқа табиий товушлар тинчлантиради. Бундай шароитда дам олиш ва тарқоқ фикрларингиздан воз кечиш осонроқ.
Айни дақиқаларга эътиборли бўлинг
Танангиздаги турли хил мушакларга эътибор қаратишга ҳаракат қилинг. Ҳар бир мушак учун 10-15 сония вақт беринг. Ёки ҳар сафар бирор нарса ичганингизда, таъми ва ҳиссиётига диққат қилинг. Бундай ҳаракатлар мия учун кичик танаффусдир.
Ўзингиз ёқтирган нарсани бажаринг
СПРРМни фаоллаштириш руҳий дам олишнинг ягона йўли эмас. Бундан ташқари, диққатни жамлашни талаб қилса ҳам ўзингиз ёқтирган нарсаларни қилиш фойдалидир. Масалан, китоб ўқиш, теннис, чолғу асбобини чалиш, концертга бориш ҳам руҳий тикланишингизга ёрдам беради. Шундай экан қандай машғулотлар сизга энергия бериши ҳақида ўйлаб кўринг ва уларга вақт ажратишни унутманг.
Изоҳ (0)