Ҳа, шундай: барча ота-оналар вақти-вақти билан фарзандининг ҳарорати кўтарилганига дуч келишади. Кимдир дарҳол иситма туширувчи препарат учун навбатчи дорихонага йўл олади, айримлар эса, аксинча, анъанавий тиббиётнинг “тасдиқланган ва хавфсиз” усулларига умид боғлайди. Шуни унутмаслик керакки, дори воситаларини қабул қилиш ёки қилмаслик учун ҳам асосли, ҳам етарли сабаблар мавжуд.
Умуман олганда ҳар бир одам организмида, айниқса, гўдак организмида иккита физиологик жараён доимий равишда давом этади — иссиқлик ишлаб чиқариш ва иссиқлик узатиш. Баъзан, масалан, бирор юқумли касаллик ҳужум қиладиган бўлса, иссиқлик ишлаб чиқариш кучаяди — бу пайтда 36,6 °C га тенг бўлган одатий кўрсаткичлар эмас, баъзан сезиларли даражада юқори ҳарорат кузатилади.
Тана ҳароратини физиологик меъёрга тушириш учун бу иккала жараёнга ҳам таъсир қилиш мумкин: иссиқлик ишлаб чиқаришни камайтириш ва иссиқлик ўтказувчанлигини ошириш.
Иссиқлик ишлаб чиқаришни камайтиришга ёрдам берадиган ҳаракатлар:
- ўриндан турмаслик “постелний режим”. (Маълумки, бола сакраб ўйнаб юрганда, унинг танаси ҳаракатсиз ётгандан кўра кўпроқ иссиқлик ҳосил қилади);
- овқатланишни камайтириш. (Бола кечки овқатни тўйиб еб олгач таомни фаол ҳазм қилишда унинг иссиқлик ишлаб чиқариши кескин кўтарилади, аксинча, овқат ҳазм қилиш тизимига минимал юк тушганда тана ҳарорати ҳам табиий равишда пасаяди);
- иссиқ ичимлик ўрнига салқин суюқлик (ёки овқат). (Иссиқ овқат ёки ичимликлар танага иссиқлик қўшади, салқинлари эса ортиқча иссиқликни йўқотишга ёрдам беради);
Иссиқлик узатишни яхшилашга ёрдам берадиган ҳаракатлар:
- хонадаги ҳавонинг салқин ва намлиги. (Гап шундаки, инсон турли ҳароратдаги ҳаводан нафас олиши мумкин, лекин доимо танамизнинг ҳароратига мос келадиган ҳароратдаги ҳавони чиқарамиз. Тана ичидаги ҳавони иситиш учун унга ўз иссиқлигимиздан беришимиз керак. Шунга кўра, агар бола нисбатан салқин ва нам ҳаводан нафас олаётган бўлса, у ҳолда тана физиологик равишда иссиқликнинг бир қисмини иситиш учун сарфлайди, шунинг учун ўз ҳароратини пасайтиради);
- фаол терлаш. (Аслида тер ажралиши туфайли инсон танаси иссиқликни кўп миқдорда чиқариб юборади. Кўп суюқлик ичиш режими болада терлашни кучайтиради).
Терлаш учун: биринчи навбатда — сув, сўнгра — малина!
Юқори ҳароратли боланинг сув ичиш режимига келсак, чақалоққа суюқлик сифатида нима беришингизга алоҳида эътибор қаратиш лозим. Кўпгина ота-оналарнинг кенг тарқалган хатоси шуки, улар болага фаол терлатадиган ва иситмани туширишга ёрдам берадиган қандай суюқлик бериш кераклигини билмайдилар. Масалан, болаларда иситма кузатилганда уларга ичириш учун энг машҳур рецептлардан бири — малина чойидир.
Болада терлаш учун биринчи навбатда унинг танасини етарли миқдорда суюқлик билан таъминлаш керак. Бунинг учун сув, қайнатилган мевали компот, ўсимлик (диуретик эмас!) чой ва бошқалар идеалдир. Ва шундан кейингина, яъни боланинг танасига кўп суюқлик тушганидан сўнг, анъанавий терлатувчи ичимликларни беришингиз мумкин. Мисол учун, аллақачон айтиб ўтилган “сеҳрли” малина чойи.
Нима учун болани сирка ва алкогол билан уқалаш мумкин эмас?
Эҳтимол, шамоллаш вақтида катталардаги баланд ҳароратни ароқ ёки сирка билан қисман туширгандирсиз. Физика нуқтаи назаридан ушбу муолажанинг маъноси шундан иборатки, бир қисм сирка ёки алкогол билан теридаги тер тезроқ буғланади ва мос равишда иссиқликнинг бир қисмини ўзига тортиб олади.
Ва боланинг териси қанчалик қуруқ бўлса (айнан иситма пайтида) — заҳар қонга тезроқ сингиб кетади. Сиз чақалоқни юқори ҳароратини туширмоқчи бўлиб спирт билан уқалайсиз, лекин тез ёрдам машинаси уни сирка кислотаси ёки алкогол билан жиддий заҳарланиш аломати билан олиб кетиши мумкин. Бу хавфга арзийдими?
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти тавсияларига кўра, боланинг баданини тахминан 32-34 °C ҳароратдаги сув билан артиб олишингиз лозим.
Дори билан даволашга қадам қўямиз
Боладаги юқори иситма билан курашишнинг юқоридаги барча усуллари жуда самарали! Улар ҳақиқатан ҳам тезда боланинг тана ҳароратини 1-1,5 °C га камайтиришга қодир. Аксарият ҳолларда бу организмнинг ўз-ўзидан инфекцияга қарши курашиши ва “тикланиши” учун табиий жараён. Агар боланинг ҳароратини пасайтириш учун юқорида санаб ўтилган барча дорисиз усуллар ёрдам бермаган бўлса ва ҳарорат кўтарилишда давом этса, бу ҳолда фармацевтика препаратларидан фойдаланиш ўринли.
Қандай дорилар самарали ва хавфсиз тарзда ҳароратни туширишга ёрдам беради?
Дарҳақиқат, кўтарилган тана ҳароратини дори-дармонларсиз тушириш мумкин. Кўп ҳолларда бу болага етарли бўлади. Бироқ дори терапиясидан фойдаланиш асосли ва зарур бўлган ҳолатлар мавжуд.
Аввалига, одатда болаларни даволашда ишлатиладиган препарат шакллари ҳақида сўз юрицак. Шундай қилиб антипиретиклар қуйидаги шаклда бўлади:
- ректал шамчалар;
- таблеткалар, сироплар, аралашма ва бошқалар;
- инексия орқали юбориладиган дорилар.
Иситма туширувчи дориларнинг кўпи нафақат тана ҳароратига таъсир қилишини, балки бошқа “боғлиқ” хусусиятларга ҳам эга эканлигини билиш зарар қилмайди:
- оғриқ қолдиради;
- яллиғланишга қарши таъсирга эга;
- қонни суюлтиради;
- терлашни тартибга солади.
Қандай ҳолларда боладаги ҳарорат дори воситалари ёрдамида туширилади?
Болада ҳароратни пасайтириш учун антипиретик препаратларни қўллаш билан боғлиқ махсус кўрсатмалар мавжуд:
- нафас олиш қийинлашуви ёки бўғилиш белгилари;
- тиббий факт: тана ҳароратининг атиги 1 °C га ошиши организмнинг кислородга бўлган эҳтиёжини ўртача 15 фоизга оширади. Аксар болалар, айниқса, кичик ёшдаги болаларнинг нафас олиш мушаклари ҳали тўлиқ ривожланмаганлиги ҳисобга олинса, бундай ўткир кислород танқислигини тўлдириш жуда қийин. Шу боис агар чақалоғингиз иситма вақтида бўғилиб қолганини сезсангиз, бошқа халқона усулларни унутинг ва антипиретик дори беринг;
- агар бола терлаш ва сийдик чиқаришдан ташқари суюқликни йўқоца (масалан, қусиш, диарея);
- бола суюқликни ичишдан қатъиян бош торца ва кўп миқдорда сув ичиш режимини амалга оширишнинг иложи бўлмаса;
- чақалоқ юқори ҳароратга тоқат қила олмаса (кўп болалар ҳатто, 37 °C ҳароратда ҳам ўзларини ёмон ҳис қилишади — суюқлик ичишдан бош тортишади, ташвишланишади ва ҳоказо);
- боланинг ноодатий ҳолати (инжиқлик, “истерика”, чинқириб йиғлаши, қўрқув ва бошқалар);
- асаб тизимининг жиддий касалликлари мавжудлиги (масалан, эпилепсия, менингит ва бошқалар);
- агар бола илгари иситма фонида тутқаноқни бошдан кечирган бўлса;
- ҳарорат 39 °C кўтарилса.
Антипиретик ишлаяптими ёки йўқ, қандай биласиз?
Жуда оддий — таъсир кейинги 30-45 дақиқада қайта сезилиши керак. Препарат қўлланганидан сўнг ҳарорат 30-45 дақиқа давомида пасаймаса (ва ректал шамлардан фойдаланганда 60-90 дақиқа ўтгач), бу дори ишламаётганлигининг аниқ кўрсаткичидир. Ва бу, албатта, тиббий ёрдамга мурожаат қилиш учун сабабдир.
Масъулиятли, меҳрибон ва соғлом ота-она сифатида сиз антипиретикларни қўллаш иситма учун дори бўлмаган ёрдамнинг ҳеч қайси усулини бекор қилмасликни билишингиз лозим. Ахир кечаси чақалоқ учун антипиретик шам қўйсангиз ҳам, лекин хона ҳамон қуруқ ва иссиқ бўлса, гўдак танаси сувсизланади, дори керакли таъсирни кўрсатмайди. Боладаги ҳароратни пасайтириш учун мўлжалланган ҳар қандай дорилар фақат тегишли шартлар бажарилганда самарали бўлади — булар сиз билган дори-дармонсиз иситма туширувчи усуллардир.
Мавзуга доир:
Изоҳ (0)