Ha, shunday: barcha ota-onalar vaqti-vaqti bilan farzandining harorati ko‘tarilganiga duch kelishadi. Kimdir darhol isitma tushiruvchi preparat uchun navbatchi dorixonaga yo‘l oladi, ayrimlar esa, aksincha, an’anaviy tibbiyotning “tasdiqlangan va xavfsiz” usullariga umid bog‘laydi. Shuni unutmaslik kerakki, dori vositalarini qabul qilish yoki qilmaslik uchun ham asosli, ham yetarli sabablar mavjud.
Umuman olganda har bir odam organizmida, ayniqsa, go‘dak organizmida ikkita fiziologik jarayon doimiy ravishda davom etadi — issiqlik ishlab chiqarish va issiqlik uzatish. Ba’zan, masalan, biror yuqumli kasallik hujum qiladigan bo‘lsa, issiqlik ishlab chiqarish kuchayadi — bu paytda 36,6 °C ga teng bo‘lgan odatiy ko‘rsatkichlar emas, ba’zan sezilarli darajada yuqori harorat kuzatiladi.
Tana haroratini fiziologik me’yorga tushirish uchun bu ikkala jarayonga ham ta’sir qilish mumkin: issiqlik ishlab chiqarishni kamaytirish va issiqlik o‘tkazuvchanligini oshirish.
Issiqlik ishlab chiqarishni kamaytirishga yordam beradigan harakatlar:
- o‘rindan turmaslik “postelniy rejim”. (Ma’lumki, bola sakrab o‘ynab yurganda, uning tanasi harakatsiz yotgandan ko‘ra ko‘proq issiqlik hosil qiladi);
- ovqatlanishni kamaytirish. (Bola kechki ovqatni to‘yib yeb olgach taomni faol hazm qilishda uning issiqlik ishlab chiqarishi keskin ko‘tariladi, aksincha, ovqat hazm qilish tizimiga minimal yuk tushganda tana harorati ham tabiiy ravishda pasayadi);
- issiq ichimlik o‘rniga salqin suyuqlik (yoki ovqat). (Issiq ovqat yoki ichimliklar tanaga issiqlik qo‘shadi, salqinlari esa ortiqcha issiqlikni yo‘qotishga yordam beradi);
Issiqlik uzatishni yaxshilashga yordam beradigan harakatlar:
- xonadagi havoning salqin va namligi. (Gap shundaki, inson turli haroratdagi havodan nafas olishi mumkin, lekin doimo tanamizning haroratiga mos keladigan haroratdagi havoni chiqaramiz. Tana ichidagi havoni isitish uchun unga o‘z issiqligimizdan berishimiz kerak. Shunga ko‘ra, agar bola nisbatan salqin va nam havodan nafas olayotgan bo‘lsa, u holda tana fiziologik ravishda issiqlikning bir qismini isitish uchun sarflaydi, shuning uchun o‘z haroratini pasaytiradi);
- faol terlash. (Aslida ter ajralishi tufayli inson tanasi issiqlikni ko‘p miqdorda chiqarib yuboradi. Ko‘p suyuqlik ichish rejimi bolada terlashni kuchaytiradi).
Terlash uchun: birinchi navbatda — suv, so‘ngra — malina!
Yuqori haroratli bolaning suv ichish rejimiga kelsak, chaqaloqqa suyuqlik sifatida nima berishingizga alohida e’tibor qaratish lozim. Ko‘pgina ota-onalarning keng tarqalgan xatosi shuki, ular bolaga faol terlatadigan va isitmani tushirishga yordam beradigan qanday suyuqlik berish kerakligini bilmaydilar. Masalan, bolalarda isitma kuzatilganda ularga ichirish uchun eng mashhur retseptlardan biri — malina choyidir.
Bolada terlash uchun birinchi navbatda uning tanasini yetarli miqdorda suyuqlik bilan ta’minlash kerak. Buning uchun suv, qaynatilgan mevali kompot, o‘simlik (diuretik emas!) choy va boshqalar idealdir. Va shundan keyingina, ya’ni bolaning tanasiga ko‘p suyuqlik tushganidan so‘ng, an’anaviy terlatuvchi ichimliklarni berishingiz mumkin. Misol uchun, allaqachon aytib o‘tilgan “sehrli” malina choyi.
Nima uchun bolani sirka va alkogol bilan uqalash mumkin emas?
Ehtimol, shamollash vaqtida kattalardagi baland haroratni aroq yoki sirka bilan qisman tushirgandirsiz. Fizika nuqtai nazaridan ushbu muolajaning ma’nosi shundan iboratki, bir qism sirka yoki alkogol bilan teridagi ter tezroq bug‘lanadi va mos ravishda issiqlikning bir qismini o‘ziga tortib oladi.
Va bolaning terisi qanchalik quruq bo‘lsa (aynan isitma paytida) — zahar qonga tezroq singib ketadi. Siz chaqaloqni yuqori haroratini tushirmoqchi bo‘lib spirt bilan uqalaysiz, lekin tez yordam mashinasi uni sirka kislotasi yoki alkogol bilan jiddiy zaharlanish alomati bilan olib ketishi mumkin. Bu xavfga arziydimi?
Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti tavsiyalariga ko‘ra, bolaning badanini taxminan 32-34 °C haroratdagi suv bilan artib olishingiz lozim.
Dori bilan davolashga qadam qo‘yamiz
Boladagi yuqori isitma bilan kurashishning yuqoridagi barcha usullari juda samarali! Ular haqiqatan ham tezda bolaning tana haroratini 1-1,5 °C ga kamaytirishga qodir. Aksariyat hollarda bu organizmning o‘z-o‘zidan infeksiyaga qarshi kurashishi va “tiklanishi” uchun tabiiy jarayon. Agar bolaning haroratini pasaytirish uchun yuqorida sanab o‘tilgan barcha dorisiz usullar yordam bermagan bo‘lsa va harorat ko‘tarilishda davom etsa, bu holda farmatsevtika preparatlaridan foydalanish o‘rinli.
Qanday dorilar samarali va xavfsiz tarzda haroratni tushirishga yordam beradi?
Darhaqiqat, ko‘tarilgan tana haroratini dori-darmonlarsiz tushirish mumkin. Ko‘p hollarda bu bolaga yetarli bo‘ladi. Biroq dori terapiyasidan foydalanish asosli va zarur bo‘lgan holatlar mavjud.
Avvaliga, odatda bolalarni davolashda ishlatiladigan preparat shakllari haqida so‘z yuritsak. Shunday qilib antipiretiklar quyidagi shaklda bo‘ladi:
- rektal shamchalar;
- tabletkalar, siroplar, aralashma va boshqalar;
- inyeksiya orqali yuboriladigan dorilar.
Isitma tushiruvchi dorilarning ko‘pi nafaqat tana haroratiga ta’sir qilishini, balki boshqa “bog‘liq” xususiyatlarga ham ega ekanligini bilish zarar qilmaydi:
- og‘riq qoldiradi;
- yallig‘lanishga qarshi ta’sirga ega;
- qonni suyultiradi;
- terlashni tartibga soladi.
Qanday hollarda boladagi harorat dori vositalari yordamida tushiriladi?
Bolada haroratni pasaytirish uchun antipiretik preparatlarni qo‘llash bilan bog‘liq maxsus ko‘rsatmalar mavjud:
- nafas olish qiyinlashuvi yoki bo‘g‘ilish belgilari;
- tibbiy fakt: tana haroratining atigi 1 °C ga oshishi organizmning kislorodga bo‘lgan ehtiyojini o‘rtacha 15 foizga oshiradi. Aksar bolalar, ayniqsa, kichik yoshdagi bolalarning nafas olish mushaklari hali to‘liq rivojlanmaganligi hisobga olinsa, bunday o‘tkir kislorod tanqisligini to‘ldirish juda qiyin. Shu bois agar chaqalog‘ingiz isitma vaqtida bo‘g‘ilib qolganini sezsangiz, boshqa xalqona usullarni unuting va antipiretik dori bering;
- agar bola terlash va siydik chiqarishdan tashqari suyuqlikni yo‘qotsa (masalan, qusish, diareya);
- bola suyuqlikni ichishdan qat’iyan bosh tortsa va ko‘p miqdorda suv ichish rejimini amalga oshirishning iloji bo‘lmasa;
- chaqaloq yuqori haroratga toqat qila olmasa (ko‘p bolalar hatto, 37 °C haroratda ham o‘zlarini yomon his qilishadi — suyuqlik ichishdan bosh tortishadi, tashvishlanishadi va hokazo);
- bolaning noodatiy holati (injiqlik, “isterika”, chinqirib yig‘lashi, qo‘rquv va boshqalar);
- asab tizimining jiddiy kasalliklari mavjudligi (masalan, epilepsiya, meningit va boshqalar);
- agar bola ilgari isitma fonida tutqanoqni boshdan kechirgan bo‘lsa;
- harorat 39 °C ko‘tarilsa.
Antipiretik ishlayaptimi yoki yo‘q, qanday bilasiz?
Juda oddiy — ta’sir keyingi 30-45 daqiqada qayta sezilishi kerak. Preparat qo‘llanganidan so‘ng harorat 30-45 daqiqa davomida pasaymasa (va rektal shamlardan foydalanganda 60-90 daqiqa o‘tgach), bu dori ishlamayotganligining aniq ko‘rsatkichidir. Va bu, albatta, tibbiy yordamga murojaat qilish uchun sababdir.
Mas’uliyatli, mehribon va sog‘lom ota-ona sifatida siz antipiretiklarni qo‘llash isitma uchun dori bo‘lmagan yordamning hech qaysi usulini bekor qilmaslikni bilishingiz lozim. Axir kechasi chaqaloq uchun antipiretik sham qo‘ysangiz ham, lekin xona hamon quruq va issiq bo‘lsa, go‘dak tanasi suvsizlanadi, dori kerakli ta’sirni ko‘rsatmaydi. Boladagi haroratni pasaytirish uchun mo‘ljallangan har qanday dorilar faqat tegishli shartlar bajarilganda samarali bo‘ladi — bular siz bilgan dori-darmonsiz isitma tushiruvchi usullardir.
Mavzuga doir:
Izoh (0)